baedeker łódzki: LITZMANNSTADT GETTO

środa, 14 stycznia 2015

LITZMANNSTADT GETTO – styczeń 1942

5 stycznia

Rozpoczęły się wywózki Cyganów do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. Do 12 stycznia blisko 4300 osób zostało tam zamordowanych gazem.

Ulica Wojska Polskiego. Teren byłego obozu zamkniętego dla ludności cygańskiej.

12 stycznia

Likwidacja obozu cygańskiego.

Przy ulicy Brzezińskiej (Sultzfederstrasse, dziś ulica Wojska Polskiego) znajdował siępodobóz dla ludności cygańskiej,na terenie istniejącego Litzmannstadt getto.

Późną jesienią 1941 roku w kwadracie dzisiejszych ulic Wojska Polskiego (wówczas Brzezińska), Obrońców Westerplatte (wówczas Towiańskiego), Starosikawskiej i Głowackiego naziści wyodrębnili tzw. obóz cygański. Było to jakby getto w getcie. Naziści zamknęli tam ponad 5 tysięcy Cyganów: Romów i Sinti z Burgenlandu przywiezionych z pogranicza austraicko-węgierskiego.

To jeden z najbardziej tajemniczych rozdziałów w dziejach Litzmannstadt getto. Nawet sami Żydzi niewiele wiedzieli, kto tam został zamknięty, dlaczego i jaki był los tych, których potem wywieziono w nieznanym dla nich kierunku.

Obóz został zorganizowany na niewielkim obszarze 0,019 km kw. Z jednej strony graniczył ze stroną aryjską i był strzeżony przez funkcjonariuszy Schupo. Od strony getta był pilnowany przez policję żydowską. Został ogrodzony podwójnymi zasiekami z drutu kolczastego, a z dwóch stron także głęboką - prawie dwumetrową - fosą (później zasypaną z uwagi na groźbę runięcia kamienicy).

Wszystkie okna od strony zewnętrznej zabito deskami. Na teren obozu można było wchodzić tylko przez bramę przy ulicy Brzezińskiej (dziś Wojska Polskiego).

Cyganów przywieziono do Łodzi w bydlęcych wagonach w dniach 5-9 listopada 1941 roku. Wśród 5007 osób było 2689 dzieci. Mieszkali w strasznych warunkach. Na terenie obozu nie było latryn, łaźni, wody. Nie było kuchni, brakowało naczyń, nie było łyżek...
Wkrótce wybuchła epidemia tyfusu, która zdziesiątkowała ludność, w pierwszej kolejności dzieci. W ciągu siedmiu tygodni zmarło 719 Cyganów. Byli grzebani na terenie cmentarza żydowskiego w części kwater PV i PVI w zbiorowych mogiłach.

Przy ulicy Wojska Polskiego 84 znajduje się tzw. Kuźnia Romów, miejsce egzekucji ludności cygańskiej z obozu Cyganów.
Dla upamiętnienia miejsca kaźni Romów budynek dawnej Kuźni uznano za miejsce pamięci narodowej.

***

W poniedziałek, 12 stycznia 2015, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana i Muzeum Tradycji Niepodległościowych upamiętniły 73. rocznicę likwidacji obozu cygańskiego w Litzmannstadt Getto. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele lokalnych władz, wojewoda Jolanta Chełmińska, wiceprezydent Krzysztof Piątkowski, przewodniczący rady miejskiej Tomasz Kacprzak oraz Joanna Skrzydlewska z zarządu województwa. Kwiaty pod pamiątkową tablicą złożyli również przedstawiciele ambasady Austrii, Niemiec i Czech oraz przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi Symcha Keller. W swoich przemówieniach wszyscy podkreślali potrzebę kultywowania pamięci o tragicznych wydarzeniach sprzed lat i oddania hołdu ofiarom.
W ramach obchodów w Centrum Dialogu zorganizowano pokaz filmów o historii obozu, a w Muzeum Tradycji Niepodległościowych przy ulicy Gdańskiej zaprezentowano internetową platformę edukacyjną dotyczącą zagłady Romów i Sinti.