baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 83 – dawna kamienica Chaima Jankiela Wiślickiego.

piątek, 7 kwietnia 2023

PIOTRKOWSKA 83 – dawna kamienica Chaima Jankiela Wiślickiego.

Kamienica Chaima Jankiela Wiślickiego została wybudowana w 1892 roku w stylu neorenesansowym. Fasadę charakteryzuje równowaga, harmonia i rytmiczność. Posiada dwa boczne ryzality, lecz są one bardzo delikatne i nie mają charakteru dominującego.

W lipcu 1833 roku, na mocy Protokołu Deklaracyjnego, plac przy Piotrkowskiej 83 (wówczas plac nr 134) objął tkacz przybyły z Saksonii, Karol Franke. Zobowiązał się on do wystawienia drewnianego domu i utrzymywania „w ciągłym ruchu” trzech warsztatów tkackich. W 1842 roku Franke sprzedał nieruchomość Samuelowi Meyerowi, który wystąpił do magistratu z podaniem o zezwolenie na wykup gruntu działki na własność. Na froncie Piotrkowskiej stał już w tym czasie drewniany dom.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1899.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

Kolejny właściciel, Jankiel Chaim Wiślicki wybudował w 1878 roku frontową kamienicę, dwupiętrową od frontu i trzypiętrową od podwórza. Nadbudowa trzeciego piętra frontowego miała miejsce ok. 1894 roku.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

Informator Handlowo-Przemysłowy m. Łodzi, rok 1914.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Taryfa domów z 1920 roku nadal wymienia rodzinę Wiślickich jako właścicieli posesji.

Księga Adresowa, rok 1939.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Jankiel Chaim Wiślicki około 1868 roku rozpoczął produkcję tkanin i chust wełnianych. Początkowo produkował chusty w systemie nakładczym, później uruchomił w podwórzu swojej posesji trzypiętrową tkalnię ręczną.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

Rozwój przedsiębiorstwa Wiślickiego nastąpił w latach 90. XIX wieku, kiedy to wzniósł dużą, w pełni zmechanizowaną fabrykę przy ulicy Długiej 126 (później Długa 138, dzisiaj Gdańska 138).

Taryfy domów i parceli, ul. Długa, dzisiaj Gdańska

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1904.

W kantorze fabryki Wiślickiego, w maju 1906 roku miał miejsce zamach na życie właściciela.

"Rozwój", rok 1906.

W 1907 roku miał miejsce kolejny zamach, którego ofiarą padł zięć Wiślickiego, jednocześnie dyrektor fabryki, B. Lipszyc.

"Rozwój", rok 1907.

"Führer durch Lodz", 1893.

Od 1890 roku przy Piotrkowskiej 83 prowadził swoje biuro techniczne Leon (Lew) Lubotynowicz, inżynier technolog. Zajmowano się tu zarówno sporządzaniem projektów budynków przemysłowych i mieszkalnych, nadzorami budowlanymi, jak i wykonywaniem instalacji ogrzewczych i wodociągowych. W 1899 roku Lubotynowicz został zatrudniony w zakładach Szai Rosenblatta. Był członkiem komisji budowlanej Towarzystwa Kredytowego Miejskiego zajmującej się oceną stanu i wartości budowli. Działał także aktywnie w latach międzywojennych. W latach 1937-1939 był członkiem Oddziału Łódzkiego SARP.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1893.

Kilka prac zrealizowanych przez Leona Lubotynowicza w Łodzi:

- budowa oficyny gospodarczej na posesji Chaima Wiślickiego przy ulicy Piotrkowskiej 83 (1884)

- dwupiętrowa przędzalnia zakładów Karola Steinerta przy ulicy Piotrkowskiej 274/276 (1894-1895) oraz szereg innych obiektów gospodarczych tych zakładów (w latach 1903-1904).

- kamienica J. W. Starowicza przy ulicy Piotrkowskiej 292 (1909-1910), dom z elementami „stylu zakopiańskiego”, z figurą górala w fasadzie, autorstwa Władysława Czaplińskiego, określana jako „dom pod góralem”.

- projekt pałacu Roberta Steinerta, następnie Roberta Schweikerta przy Piotrkowskiej 262/264 (1910-1911, także nadzór nad budową) – symetrycznie zakomponowane założenie pałacowo-parkowe w duchu francuskim reprezentujące styl klasycyzującego baroku (tzw. „styl około 1800”), Lubotynowicz podpisał kopię projektu budowli, ale jego autorstwo nie jest pewne.

- dom Ignacego Rassalskiego przy ulicy Pustej 4/6 (1925), fasada utrzymana w duchu neobarokowym.

Wracamy na ulicę Piotrkowską, pod nr 83. Mieszkał tu rabin Beniamin Mordechaj Segał. Urodził się w 1903 roku. Początkowo był rabinem cywilnym, potem podrabinem i zastępcą rabina Gminy Starozakonnych m. Łodzi. Był aktywnym działaczem Łódzkiego Komitetu Syjonistycznego oraz członkiem Kolegium Rabinackiego.

Zmarł w 1942 roku w getcie łódzkim, w którym był zameldowany przy ulicy Nowomiejskiej 32 wraz z żoną Esterą i matką Chaną Lają. Ich dalsze losy nie są znane.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Od 1905 roku przy Piotrkowskiej 83 mieściła się znana kwiaciarnia "Julianów", której właścicielem był H. Einbrodt, starszy ogrodnik dóbr julianowskich.

"Goniec Łódzki", rok 1905.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.

"Rozwój", rok 1907.

W 1907 roku firmę Einbrodta przejął Leon Kołaczkowski prowadząc nadal przy Piotrkowskiej 83 kwiaciarnię i biuro techniczno-ogrodnicze (zajmujące się między innymi projektowaniem ogrodów).

"Rozwój", rok 1911.

"Rozwój", rok 1912.

"Rozwój", rok 1913.

"Życie Łódzkie", rok 1914.

"Rozwój", rok 1919.

Jeszcze w czasie trwania I wojny światowej, w roku 1916 otworzył tu swoją restaurację (mleczarnię i cukiernię) "Świtezianka" Jan Pujdak.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

"Gazeta Łódzka", rok 1918.

"Rozwój", rok 1921.

"Rozwój", rok 1922.

Przeczytaj w baedekerze:

ŁÓDZKA DROGA MLECZNA (baedekerlodz.blogspot.com)

Również po II wojnie światowej, znajduję przy Piotrkowskiej 83 "Świteziankę", właściciel to nadal Jan Pujdak, ale ... asortyment zupełnie inny:

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

Księga Adresowa 1947.

W 1918 roku przy Piotrkowskiej 83 zainstalował swój sklep Arnold Chasins oferujący maszyny do pisania, części do maszyn i serwis oraz kursy nauki pisania na maszynie.

"Kalendarz Kościuszkowski", rok 1918.

"Lodzer Informations und Hause Kalender", 1918.

W latach 20. XX wieku mieściła się tutaj "Księgarnia Robotnicza".

"Republika", rok 1923.

... i skład artykułów technicznych "Symbar":

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

Kalendarz Informator, rok 1924.

W latach 30. XX stulecia funkcjonowało przy Piotrkowskiej 83 Porozumienie Składów Górnośląskich oraz Dąbrowieckich Kopalń Węgla w Łodzi. W zarządzie Porozumienia zasiadał August Oskar Teschich. Za początek firmy handlowej Augusta Teschicha uważa się rok 1878. Przynajmniej od lat 80. XIX wieku skład węgla Teschicha działał przy ulicy Widzewskiej (dzisiaj Kilińskiego 70/72).

"Rozwój", rok 1912.

Od 1930 roku Żydowskie Stowarzyszenie Gimnastyczno-Sportowe "Hakoah" miało tu swój lokal klubowy (wcześniej mieścił się przy ulicy Zachodniej 66).

"Głos Poranny", rok 1930.

Od 1912 roku, przeszło 15 lat przy Piotrkowskiej 83 mieścił się znany, elegancki salon krawiecki I. Rogozińkiego (założony, jak czytamy w reklamach, w 1894 roku). Właściciel ukończył szkoły kroju w Warszawie w 1893 roku, Wiedniu w 1903, w Londynie i Frankfurcie w roku 1906.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Republika", rok 1923.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku przy Piotrkowskiej 83 mieściła się perfumeria i salon piękności "Violet".

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1933.

Eleganckie i zamożne łodzianki mogły tutaj nie tylko zadbać o urodę, ale również ubrać się szykownie według najnowszej mody w "salonie mód" Haliny Halpernowej. Salon działał w tym samym miejscu do 1935 roku.

"Ilustrowana Republika", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1935.

Pod koniec lat 30. rozwijała tu swoją działalność Firma Teodora Fuchsa oferująca włóczki do wyrobów dzianinowych.

"Orędownik", rok 1938.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

Mieli tu swoje gabinety lekarze-dentyści:

"Rozwój", rok 1900.

"Rozwój", rok 1905.

"Gazeta Łódzka", rok 1915.

"Republika", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1939.

Pod tym numerem w czasie okupacji niemieckiej mieścił się sklep z bronią (wówczas Adolf Hitler Strasse 83). 20 kwietnia 1943 roku pięciu członków grupy „Promieniści”, pod dowództwem Stanisława Gajka, dokonało udanej akcji na ten sklep – zdobyto dziesięć pistoletów, w tym trzy maszynowe, 18 tysięcy nabojów i maszynę do pisania. 24 maja Niemcy ogłosili, że za ten czyn skazano dwóch Polaków. Była to mistyfikacja. Prawdziwych sprawców nie ujęto.