PIOTRKOWSKA 50 - dawna kamienica Frischmanna.

...chyba najmniej efektowna i najbardziej zaniedbana kamienica przy ulicy Piotrkowskiej. Nie zawsze tak wyglądała:

Zdjęcie pochodzi ze strony ReFotografie (refotografie.blogspot.com)

Dziś, pozbawiona ozdób i architektonicznych detali wygląda smutno i nieciekawie.

Pierwotna, szeroka parcela narożna u zbiegu ulicy Piotrkowskiej i Dzielnej (dzisiejsza ulica Narutowicza), pod ówczesnym numerem 193 (do 1850 roku, w latach 1850-1891 numer 263), obejmowała obecne numery Piotrkowskiej 50 i 52. W środkowej części obszaru frontowego stał parterowy drewniany dom. Podział działki dokonał się prawdopodobnie na początku lat 50. XIX wieku. Pod koniec lat 60. XIX wieku posesja należała do Karla Zinsera.

Kamienica frontowa, w obecnym kształcie, została wystawiona około 1882-1883 roku (lub później), według projektu Ignacego Markiewicza.

Ignacy Markiewicz urodził się w 1825 roku w Rawie Mazowieckiej. Był absolwentem szkoły realnej w Warszawie (w 1844 roku), a następnie tamtejszej Szkoły Sztuk Pięknych (1844-1847 i 1849), gdzie kształcił się pod kierunkiem Henryka Marconiego. Walczył w Wiośnie Ludów, za co więziony był dwa lata w twierdzy w Zamościu (1847-1848). W końcu lat 60. XIX wieku został mianowany budowniczym powiatu piotrkowskiego, pracował przy budowie teatru (1868) i przebudowie cerkwi (1869) w Piotrkowie Trybunalskim. W latach 1870-1901 był budowniczym powiatu łódzkiego, czasowo także powiatu łaskiego (1873). W 1892 roku, po śmierci Hilarego Majewskiego (czytaj TUTAJ), a przed mianowaniem Franciszka Chełmińskiego (czytaj TUTAJ), przez kilka miesięcy pełnił obowiązki architekta miejskiego Łodzi. Działał na terenie Łodzi od lat 70. do końca lat 90. XIX wieku projektując kamienice (niektóre w późniejszym czasie przebudowywane), w większości jednak oficyny i niewielkie budynki gospodarcze. Można przypuszczać, że niektóre urzędowe kopie projektów jedynie podpisywał jako architekt zatrudniony w carskiej administracji, a właściwymi autorami mogli być inni architekci. Na takiej podstawie we wcześniejszej literaturze przypisywano mu autorstwo projektu pałacu Heinzla w Łagiewnikach, którego właściwym twórcą okazał się berliński architekt F. Schwechten.

Z ważniejszych prac Ignacego Markiewicza zrealizowanych w Łodzi można wymienić plebanię przy kościele Świętego Krzyża (1891), budynek ochronki katolickiej przy ulicy Smugowej, a także te, które najprawdopodobniej są jego autorstwa, a w tym: 

- przędzalnia Icka Joskowicza przy ulicy Piotrkowskiej 33 (projekt z roku 1878)

- kamienica firmy „Dietrich i Hille" przy ulicy Piotrkowskiej 6 (projekt z 1882 roku) 

- kamienica Kochańskiego i Kutasa przy ulicy Piotrkowskiej 8 (1881)

-  kamienica Jakuba Wojdysławskiego przy ulicy Piotrkowskiej 123 (projekt z 1883 roku),
- kamienica G. M. Gonichsztoka przy ulicy Zawadzkiej (dziś Próchnika, projekt z 1883 roku), rozbudowa szpitala św. Aleksandra (1885-1886),

... kamienica Lejzera Dawida Rosenthala przy ulicy Piotrkowskiej 111 (projekt z 1889 roku), 

- kamienica Janasza Warszawskiego przy ulicy Piotrkowskiej 114 (projekt z roku 1893), 
kamienica Wilhelma Kerna przy Piotrkowskiej 191 (1889), browar Romana Ludwika Keilicha przy ulicy Zarzewskiej (1889), dom Henryka Krablera przy ulicy Nowo-Spacerowej 36 (dziś al. Kościuszki 81), dom Józefa Lehmana przy ulicy Piotrkowskiej 192 (1894), kamienica Rachmila Bronowskiego przy ulicy Piotrkowskiej 200 (1895) i… 

… kamienica Friszmana (Frischmanna) przy ulicy Piotrkowskiej 50, projekt pochodzi z 1882 roku (K. Stefański).

"Dziennik Łódzki", rok 1884.
(dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej; nr. 263 ro dzisiaj 50).

Ulica Piotrkowska, rok 1928. Widoczna kamienica pod numerem 50. 

Zdjęcie pochodzi ze strony FotoPolska (https://fotopolska.eu/)

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1893.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1897 1899.

W latach 80. XIX wieku posesja należała do B. L. Frischmanna, później do jego żony Gitli.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901 i 1904.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1907.

Na początku lat 90. XIX wieku rodzina Frischmannów wykupiła grunt działki.

Taryfy domów z następnych lat wymieniają następujących właścicieli nieruchomości:

1908-1914: Chana Rosenfeld, Nacha Schönfeld, Tauba i Rappaport Fruchtgarten, rodzeństwo.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908 i 1912.

1920: Szulim Mielnik, małżeństwo Maria i Edmund Sznajderowie oraz inni nie wymienieni. 

Informator m. Łodzi, rok 1920.

W 1884 roku przeniosła się tutaj (poprzedni łódzki adres nieznany) filia warszawskiego domu bankowego Adolfa Goldfedera, starszego brata Maksymiliana Goldfedera. Prywatny bank Adolfa Goldfedera działał pod tym adresem jeszcze w latach 20. XX wieku.

"Dziennik Łódzki", rok 1884.

(nr hipoteczny 263, to dzisiejsza Piotrkowska 50, o numeracji ulicy Piotrkowskiej przeczytasz TUTAJ)

Maksymilian (Mendel) Goldfeder urodził się w 1846 roku w Warszawie, był synem Izraela i Małki, bratem Adolfa. Gdy Adolf, wygrawszy na loterii sporą sumę pieniędzy, założył w roku 1860 w Warszawie dom bankowy, Maksymilian został jego wspólnikiem. Około roku 1870 Adolf utworzył filię swojego banku w Łodzi. W 1884 roku przeniósł biuro domu bankierskiego do domu B. L. Fischmanna (Fiszmana) przy ulicy Piotrkowskiej 50. Drugą filię warszawskiego banku otworzył w Pasażu Meyera (dzisiaj ulica Moniuszki), powierzające jej kierownictwo Albertowi Jarocińskiemu. Maksymilian zaś otworzył kantor handlowy w domu własnym przy ulicy Piotrkowskiej 77.

Dom Bankowy Adolfa Golfedera został zamknięty na początku lat 30. XX wieku.

Piotrkowska 77, dawny pałac Maksymiliana Goldfedera.

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 77 – dawny dom bankowy Maksymiliana Goldfedera, klub "Siódemki" i inne historie 🙂 (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1905.

"Rozwój", rok 1906.

Od 1902 roku w kamienicy przy Piotrkowskiej 39, później także przy Piotrkowskiej 50 - prowadził Kursy Muzyczne prof. Antoni Wawrzyniec Grudziński, absolwent Warszawskiego Instytutu Muzycznego. 

"Rozwój", rok 1906.

Do chwili powstania w Łodzi pierwszej szkoły muzycznej w 1893 roku łodzianie uczyli się muzyki głównie u miejscowych prywatnych nauczycieli. Oczywiście tylko ci lepiej sytuowani materialnie oraz korzystający z pomocy łódzkich protektorów muzyki i ze stypendium m. Łodzi. (…) Prywatnych lekcji muzyki udzielali na początku XX wieku również niektórzy dyrektorzy łódzkich szkól muzycznych. Antoni Grudziński uczył prywatnie gry na fortepianie.

"Rozwój', rok 1900.

Antoni Grudziński uzyskał w 1901 roku pozwolenie na założenie w Łodzi „Kursów Muzycznych” z programem nauczania Warszawskiego Instytutu Muzycznego.

"Rozwój", rok 1902.

"Rozwój", rok 1905.

Oficjalne otwarcie tej szkoły odbyło się 1 stycznia 1902 roku. Okres nauki trwał 6 lat, a absolwenci otrzymywali dyplomy nauczyciela muzyki i świadectwa kapelmistrzowskie. 

"Rozwój", rok 1907.

W szkole zorganizowano w specjalny kurs przygotowawczy dla kandydatów do Warszawskiego Instytutu Muzycznego. Utworzono specjalne klasy fortepianu, skrzypiec, wiolonczeli, organów i śpiewu solowego oraz klasę kameralną nauki harmonii, kontrapunktu i historii muzyki. Antoni Grudziński zaangażował na nauczycieli, oprócz miejscowych, także muzyków warszawskich: pianistów Antoniego Sygietyńskiego i Wojciecha Gawrońskiego oraz kompozytora Zygmunta Noskowskiego. Uczelnia ta miała w 1908 roku 100 uczniów.

"Rozwój", rok 1908.

Szkoła Grudzińskiego wyróżniała się pod względem doboru odpowiedniego personelu pedagogicznego. Starano się nie tylko o dobrych nauczycieli klas instrumentalnych i wokalnych, lecz także teorii muzycznej.

"Rozwój", rok 1903.

W ówczesnej Łodzi każdy dyrektor musiał sam organizować swoją szkołę. Po zwerbowaniu odpowiedniego personelu pedagogicznego, uzgodnieniu z lokalnymi władzami i zdobyciu na szkołę budynku lub większego mieszkania, należało się ubiegać w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych o pozwolenie na otwarcie danej uczelni.

"Rozwój", rok 1907.

Prawie w każdej szkole muzycznej uczono dwóch przedmiotów specjalnych – fortepianu i śpiewu solowego. W szkole Grudzińskiego główny nacisk kładziono na fortepian, skrzypce, wiolonczelę i naukę gry na organach.

"Rozwój", rok 1903.

Od listopada 1908 roku Antoni Grudziński prowadził także chór „Lira”, który zaprezentował się w konkursie chórów polskich w grudniu 1908 roku. Od czasu objęcia stanowiska dyrektora „Liry” zaznaczył się w działalności chóru znaczny postęp, liczba członków wzrosła do 60 osób.

"Rozwój", rok 1906.

Szkoła Muzyczna Antoniego Grudzińskiego zakończyła swoją działalność w 1914 roku. Chociaż okupant w czasie I wojny światowej nie zabraniał nauczania muzyki, to jednak łódzkie szkolnictwo muzyczne przez tę wojnę poważnie ucierpiało. Ubyło też wielu nauczycieli muzyki.

"Rozwój", rok 1914.

W podwórku mieściła się niegdyś prywatna synagoga, funkcjonująca tutaj od 1894 roku.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1909.

Przy Piotrkowskiej 50 miał laboratorium chemiczno-bakteriologiczne Nachum Szac (Schatz), aptekarz i działacz sportowy.

Kalendarz Handlowo-Przemysłowy, rok 1910.

Szac urodził się w 1873 roku, był synem Uriego i Róży Tal. Był właścicielem apteki przy ulicy Cegielnianej 12 (dziś Jaracza) otwartej w 1905 roku, wytwórni wód mineralnych „Destylacja” przy ulicy Milsza 4 (dzisiaj ulica M. Kopernika) oraz laboratorium chemiczno-bakteriologicznego, początkowo przy ulicy Nowospacerowej 49 (obecnie Więckowskiego 21), później przy Piotrkowskiej 50. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

"Gazeta Łódzka", rok 1913.

"Republika", rok 1924.

Po jego śmierci laboratorium przeszło na własność Aleksandra (Alona) Russaka oraz wdowy i nieletnich dzieci zmarłego.

"Republika", rok 1924.

Nachum Szac był wieloletnim członkiem zarządu Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich i zastępcą przewodniczącego Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Gimnastyczno-Sportowego „Bar-Kochba” w Łodzi. Mieszkał przy ulicy Piotrkowskiej 37.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Zmarł w 1924 roku i został pochowany na cmentarzu przy ulicy Brackiej.

Od 1924 roku miała tu swoją siedzibę firma ogłoszeniowo-reklamowa S. Fuchsa. Jej reklamy w łódzkiej prasie wyróżniały się interesującą grafiką i pomysłowością:

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Republika", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1934.

"Głos Poranny", rok 1935. 

W latach 20. XX wieku działało tu Biuro Techniczne i skład materiałów elektrotechnicznych "Prąd".

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Kalendarz-Informator, rok 1922.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

Przy Piotrkowskiej 50 prowadziła skład materiałów aptecznych, kosmetycznych, perfumerię i skład wód mineralnych M. Lisiecka. Firma została założona w 1871 roku (wcześniej perfumeria mieściła się przy ulicy Piotrkowskiej 38). Pani Lisiecka nie szczędziła funduszy na reklamę w ówczesnej łódzkiej prasie:

"Czas", rok 1900.

"Goniec Łódzki", rok 1904.

"Goniec Łódzki", rok 1905.

Kalendarz Handlowo-Przemysłowy, rok 1909.

Kalendarz Handlowo-Przemysłowy, rok 1910.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1910.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1911.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1913.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1913.

Jubileuszowe Wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1913.

Firmy, składy i inne mniejsze i większe przedsiębiorstwa mieszczące się niegdyś przy Piotrkowskiej 50, w budynku frontowym i w oficynach:

"Rozwój", rok 1898.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Rozwój", rok 1900.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

"Rozwój", rok 1907.

Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Republika", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1933.

W 1933 otwarta została restauracja "Sano".

"Głos Poranny", rok 1933.

W sklepie braci Lajb przy Piotrkowskiej 50 mieściło się przedstawicielstwo firmy Telefunken.

"Głos Poranny", rok 1937.

Po II wojnie mieściła się tutaj Okręgowa Izba Aptekarska.

Książka adresowa m. Łodzi, rok 1947.

... i jeden ze sklepów Spółdzielni Pracy "Gwiazda".

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

Kamienica przy Piotrkowskiej 50 pojawia się w filmie „Edi” Piotra Trzaskalskiego. W parterze budynku znajduje się Antykwariat Komiks, w którym Edi (Henryk Gołębiewski) sprzedaje książki ze swojej kolekcji, żeby kupić małemu chłopcu jego wymarzone autko. Po transakcji razem z Jureczkiem (granym przez Jacka Braciaka) idą w kierunku placu Wolności…

Zwiastun filmu "Edi" Piotra Trzaskalskiego.

(źródło: YouTube.pl)

Film przedstawia świat bezdomnych z Łodzi, żyjących ze zbierania złomu. Jednak pomimo swej nędzy i cierpień jakich doświadczają, żyją godniej niż nie jeden bogacz. Potrafią cieszyć się drobnostkami, znajdować spokój i ukojenie w książkach. Edi, tytułowy bohater jest uosobieniem spokoju. Często powtarza, znane wszystkim lecz często zapominane prawdy : "Trzeba pchać swój wózek bez przerwy". Na pytanie kolegi Jureczka, o to jakie życie oni mają (z naszej perspektywy rzeczywiście niewesołe) odpowiada "Swoje". Cieszy się ze swojego życia i za wszelką cenę chce przeżyć je godnie. Na jego drodze czeka wiele cierpienia, upokorzeń, ale on zawsze wychodzi z nich z podniesioną głową. 

reżyseria: Piotr Trzaskalski 

scenariusz: Piotr Trzaskalski Wojciech Lepianka 

zdjęcia: Krzysztof Ptak Piotr Śliskowski 

muzyka: Wojciech Lemański 

scenografia: Wojciech Żogała 

producent: Piotr Dzięcioł Krzysztof Ptak

Przeczytaj jeszcze:
PIOTRKOWSKA 33
PIOTRKOWSKA 6 - kamienica dawnej firmy "Hielle i Dittrich".

PIOTRKOWSKA 8 - KAMIENICA KOCHAŃSKIEGO I KUTASA 

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1911.

"Gazeta Łódzka", rok 1918.

Źródła:

Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.

Joanna Podolska, Jakub Wiewiórski. Spacerownik. Łódź filmowa.

Alfons Pellowski. Kultura muzyczna w Łodzi do roku 1928.

Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektow i budowniczych miasta.

DAWNA PIOTRKOWSKA https://piotrkowska-nr.pl/

Fot. archiwalne pochodzą ze stron:

Fotopolska (https://fotopolska.eu/)

Refotografie (refotografie.blogspot.com)

oraz ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej w Łodzi.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Głos Poranny", rok 1931.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

MAPA GOOGLE