.jpg)
Józef Rawita-Raciborski (1879-1935)
- konserwator zabytków i archiwista. Odznaczony orderem papieskim Pro Ecclesia et Pontifice i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W 1925 roku został kierownikiem Archiwum Akt Dawnych w Łodzi.
Według dokumentu sporządzonego w księdze parafialnej w Błaszkach, Józef Raciborski urodził się 28 maja 1878 roku. Rodzice, Walerian i Emilia, byli właścicielami majątku Kociołki, położonego w powiecie kaliskim, gminie Staw.
Nauki początkowe pobierał Raciborski w Sieradzu. W 1896 roku w związku ze śmiercią rodziców i sytuacją rodzinną, oddany został pod opiekę oo. Franciszkanów w Kaliszu. Tu jednak nie mógł przebywać zbyt długo ze względu na istniejący w Królestwie zakaz przyjmowania młodzieży do nowicjatów zakonnych. Prawdopodobnie czyniono w tej sprawie jakieś starania, ale nie udało się nic załatwić, wobec czego osiemnastoletniego Raciborskiego skierowano do bratniego zakonu w Kaliszu. W 1897 roku został przyjęty do nowicjatu we Lwowie. W 1898 roku odmówił złożenia ślubów zakonnych i nie przyjął habitu. Później, w 1900 roku prowincjał zakonu oo. Franciszkanów na prośby prepozyta konwentu kaliskiego ponownie wyrażał zgodę na odbycie przez Raciborskiego rocznej próby w zakonie lwowskim, ale Raciborski próby tej nie podjął, skorzystał z nadarzającej się okazji i poparcia zakakonu na wyjazd do Rzymu.
Przeniósł się do Kolegium św. Tomasza z Akwinu, gdzie studiował archeologię oraz podjął pracę w Bibliotece Cassaneteńskiej. Na tym etapie pracy i nauki ukształtowały się jego zainteresowania badawcze oraz zamiłowanie do historii i sztuki.
Po powrocie z Włoch w 1904 roku, zdał wymaganą maturę (w Szawlach), a następnie podjął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (z których po roku zrezygnował), a ponadto uczęszczał na wykłady prowadzone przez Stanisława Krzyżanowskiego związane z archiwami i chronologią. W latach 1905-1914 zajmował się zawodowo głownie inwentaryzacją zabytków sztuki, którą zaoferował mu hrabia Adam Krasiński - pierwszy prezes Towarzystwa Opieki Nad Zabytkami w Warszawie. Raciborski w tym okresie zamieszkał w Kaliszu.
A. Lehman. Rynek w Kaliszu, 1833.
W
latach 1905-1914 podstawowym zajęciem Raciborskiego była
wspomniana inwentaryzacja zabytków, ale równocześnie rozpoczął
zbieranie materiałów dotyczących dziejów Kalisza oraz opublikował
w "Gazecie Kaliskiej" i kalendarzach kaliskich szereg
szkiców historycznych, które nazywał przyczynkami do monografii
Kalisza. Przykładowo wymieńmy takie opracowania, jak Kościół i
klasztor "Duchaków" na Przedmieściu Warszawskim (1909),
Dawny Korpus Kadetów (1911), Cech szewski (1912). Są to opracowania
nierównej wartości, jednak większość z nich zasługuje na
pozytywną ocenę, a są i takie, które zarówno pod względem
merytorycznymi, jak i metodologicznym reprezentują wysoki poziom.
W 1912 roku Raciborski opublikował Monografię Kalisza.
Karta tytułowa Monografii Kalisza.
(archiwum Allegro)
Postać
i dzieło Józefa Raciborskiego kojarzą się najczęściej ze wspomnianą publikacją zatytułowaną Monografia
Kalisza,
wydaną w 1912 roku nakładem "Gazety Kaliskiej".
Prezentując
autora, wówczas jeszcze mało znanego w Kaliszu, pisał Józef Radwan,
zasłużony dziennikarz i wydawca:
"Autor
Monografii Józef Raciborski, syn Walerego i Emilii z de Verbno
Łaszczyńskich, urodzony w roku 1879 w rodzinnym majątku Kociołki
w Ziemi Kaliskiej, wykształcenie średnie otrzymał w Sieradzu,
Kaliszu i we Lwowie, studia zaś uniwersyteckie w zakresie
historycznym odbywał w Krakowie i w Rzymie. Na Wszechnicy
Jagiellońskiej był uczniem Stanisława hr. Tarnowskiego, Mariana
Sokołowskiego, Jerzego hr. Mycielskiego, Feliksa Kopery, Karola
Potkańskiego, Kazimierza Morawskiego i wielu innych wybitnych
uczonych współczesnych, w Rzymie zaś, studiując archeologię i
historię sztuki, pracował zawodowo [...] w słynnej Bibliotece
Cassaneteńskiej".
Ideą
monograficznego opracowania dziejów Kalisza żył Raciborski przez
kilka lat i, jak można sądzić, przygotowywał się do jej
realizacji w sposób systematyczny. Z jego własnej wypowiedzi
wynika, że przyświecały mu cele patriotyczne i humanistyczne.
Korzystając z dorobku wielu autorów, w tym najwyżej cenionego
Adama Chodyńskiego, i dodatkowo zgromadzonych źródeł
archiwalnych, pragnął przedstawić "... dzieje zbiorowego
życia miasta we wszystkich przejawach kultury i szczeblach rozwoju,
począwszy od ginącej w niepamięci fali genezy grodu, sięgając aż
do wykwitów jego artystycznej i literackiej przeszłości".
Z
przytoczonej wypowiedzi wynika, że Raciborski rozumiał założenia
nowożytnej historiografii, stawiającej sobie zadanie takiego
odzwierciedlenia przeszłości, które ukazuje w sposób wewnętrznie
powiązany, a zarazem dynamiczny wszystkie dziedziny działań
ludzkich. Powstaje więc pytanie, czy autorowi udało się spełnić
owe ambitne zamierzenie? Pierwszy recenzent Monografii Witold
Łaszczyński dał odpowiedź twierdzącą, Raciborskiego zaś nazwał
nieco pompatycznie "młodym i pracowitym oraczem na niwie
piśmiennictwa historyczno-statystycznego".
"Rozwój", rok 1923.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1924.
Lata
wojny stanowią nowy okres w życiu i działalności Józefa
Raciborskiego. Pierwsze miesiące spędził w Warszawie i tu zaczął
zbierać materiały do monografii powstania 1863 roku.
W późniejszych latach wracał do tej pracy, która pozostała
jednak nie ukończona i
pozostała w postaci rękopisu zatytułowanego:
"Martyrologium powstania styczniowego 1861-1864". W Warszawie
Raciborski zbyt długo nie pozostał. Przed wejściem Niemców do
stolicy w sierpniu 1915 roku rozpoczął wojaż po guberniach
rosyjskich graniczących z Królestwem, wygłaszając odczyty o
Kaliszu, w szczególności o barbarzyńskim zburzeniu miasta przez
Niemców w sierpniu 1914 roku.
W
1917 roku Józef Raciborski podjął pracę jako komisarz na gubernię smoleńską w
Komisji Likwidacyjnej do spraw Królestwa Polskiego. W
1919 roku
wrócił do wyzwolonego już kraju. Od 1 maja tegoż roku objął
stanowisko konserwatora sztuki w Okręgu Kaliskim. Natychmiast
włączył się do rozwijającej się odbudowy Kalisza, a właściwie
zabytkowego centrum miasta. Według jego projektu zorganizowano w
sierpniu 1919 roku
wystawę noszącą nazwę: "Kalisz dawny i przyszły". Duża
część tej wystawy poświęcona była architekturze. Urządzono ją
na zasadzie zestawienia obrazów i fotografii miasta przed
zniszczeniem z projektami odbudowy. Raciborskiemu chodziło o
odwołanie się do szerokiej opinii społecznej, a także
dostarczenie materiału dyskusyjnego fachowcom w tej dziedzinie.
W 1919 roku rozpoczął pracę w roli konserwatora sztuki w okręgu kaliskim, a następnie w latach 1921-1923 był konserwatorem w ramach Urzędu Województwa Łódzkiego.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1924.
Do
ważniejszych zadań realizowanych przez Raciborskiego należy
zaliczyć konserwację obrazu Rubensa Zdjęcie
z krzyża oraz
prace remontowo-rewaloryzacyjne zabytkowych kościołów i klasztorów
oo. Jezuitów i Franciszkanów. Szczególnie wiele wysiłku włożył
Raciborski w przywrócenie pierwotnej funkcji i walorów stylowych
kompleksowi budowli franciszkańskich. Dodajmy, że przez szesnaście
lat wysiedlenia oo. Franciszkanów z Kalisza kompleks ten uległ
poważnej dewastacji, gdyż w klasztorze urządzono biura policji,
areszty, szkołę itp. Prace remontowe i konserwatorskie trwały więc
przez cały okres urzędowania Raciborskiego w Kaliszu i Łodzi.
Zaczęły się od sporządzania komisyjnych protokółów, pisywania
petycji i wykwaterowywania użytkowników.
W
grudniu 1925 roku,
w wyniku konkursu, został Raciborski kierownikiem powstającego w
Łodzi Archiwum Akt Dawnych. Wrócił więc
do swej drugiej czy trzeciej pasji, jaką była archiwistyka.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1925.
W
latach 1923 - 1927 ukazało się w "Kronice Diecezji
Kujawsko-Kaliskiej" 21 odcinków opracowania Józefa
Raciborskiego pt. „Kościoły kaliskie”. Wymieniony tytuł daje
tylko ogólne wyobrażenie o zawartości treściowej całości tego
opracowania, jak i poszczególnych jego części. Na przykład
odcinek poświęcony kościołowi św. Gotharda zawiera nie tylko
informacje dotyczące kolejnych obiektów sakralnych związanych z
kultem tego świętego, ale w znacznej części przedstawia dzieje
wsi wchodzących w skład parafii (Zagorzynek, Sulisławice,
Czaszki), opisuje okoliczności erekcji kościoła, a nawet objaśnia
niektóre nazwy. Wartość opracowania polega przede wszystkim na
obfitości zgromadzonego materiału, który w znacznej części ma
charakter źródłowy.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1925.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1925.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1925.
W okresie od 1 kwietnia 1928 do 31 sierpnia 1930 roku Józef Raciborski był również kierownikien Archiwum w Piotrkowie Trybunalskim, w którym zastąpił Adama Próchnika.
"Praca", rok 1927.
W 1926 roku utworzono Archiwum Akt Dawnych m.
Łodzi, które dało początek zorganizowanemu życiu archiwalnemu w
Łodzi.
Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1929.
W roku 1937 roku wprowadzono nowy statut instytucji,
dzięki czemu archiwum zyskało
znaczną samodzielność oraz zmieniło nazwę na Archiwum Miejskie.
Zarządzeniem Ministra Oświaty z 20 czerwca 1950 roku siedziba archiwum Państwowego
w Piotrkowie została
przeniesiona do Łodzi. Od tego momentu należy datować początki
łódzkiego Archiwum Państwowego, jako samodzielnej instytucji. Na
mocy dekretu o archiwach państwowych z dnia 29 marca 1951 roku oraz
zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 czerwca 1951 roku w
sprawie utworzenia archiwów centralnych i terenowych, dotychczasowe
Archiwum Miejskie weszło w skład Archiwum Państwowego. W ten
sposób utworzono Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Łodzi. W latach
1957–1975 funkcjonowało ono jako Archiwum Państwowe Miasta Łodzi
i Województwa Łódzkiego. Po reformie administracyjnej przyjęło w 1976 roku nazwę Wojewódzkiego
Archiwum Państwowego, by w 1984 roku zmienić ją ponownie na Archiwum
Państwowe w Łodzi.
Raciborski w swojej pracy archiwisty koncentrował się na powiększaniu zasobu archiwum oraz na pracach wydawniczych.
Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1931.
Był jednym z inicjatorów powstania i redaktorem "Rocznika Łódzkiego".
"Głos Obywatelski", rok 1933.
"Rocznik Łódzki"
(zbiory WBP)
Dużym
osiągnięciem Raciborskiego w omawianym okresie był redagowany
przez niego "Rocznik Łódzki", którego 3 tomy ukazały
się w latach 1928-1933. Sam Raciborski na łamach "Rocznika"
ogłosił kilka rozpraw, mających trwałą wartość dla tamtejszych
badań regionalnych:
Dawny ratusz łódzki (T.1, rok 1928)
Godło i pieczęcie Łodzi (T.3, rok 1933)
Biografia Łodzi za lata 1928-1929-1930 (T.2, rok 1931)
Biografia Łodzi za lata 1931-1932 (T.3, rok 1933)
(źródło: antykwariat Kwadryga)
Ponadto był autorem pozycji:
Kościół i klasztor "Duchaków" na Przedmieściu Warszawskim (1909)
Dawny Korpus Kadetów (1911)
Cech szewski (1912)
Monografia Kalisza (1912)
Martyrologium powstania styczniowego 1861-1864 (nieukończona)
"Ilustrowana Republika", rok 1934.
Ponadto od 1926 roku Józef Raciborski był członkiem Komisji Archiwalnej w Łodzi, a od 1933 roku członkiem Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności.
Dodatek naukowo-literacki "Echa Piotrkowskiego", rok 1935.
Dość
niespodziewanie i z trudnych do wyjaśnienia powodów Józef Rowita-Raciborski z
dniem 1 października 1934 roku przeszedł na emeryturę i zamieszkał
w Piotrkowie. Tam, tak samo nagle, zmarł w dniu 7 grudnia 1935
roku.
Jeszcze pół roku przed emeryturą, 28 marca 1934 roku w
liście do Witanowskiego [Michał
Adam Józef Rawita Witanowski h. Rawicz – polski regionalista,
krajoznawca i historyk, z zawodu farmaceuta. Założyciel wielu
lokalnych organizacji kulturalnych] wyrażał żywe zainteresowanie monografią
Piotrkowa, a także Okręgową Komisją Konserwatorską na Warszawę
i Województwo Łódzkie, do której został powołany. W tym samym
liście pojawiła się również nuta zadumy i autoironii. Józef
Rawita-Raciborski napisał: "Osamotniony jestem całkowicie,
mam wprawdzie jeszcze w swoim starokawalerskim tusculum Zochnę i ...
portrety rodzinne, lecz poza tym na całym bożym świecie z rodziny
nikogo - ego ultimus".
źródła:
Henryk Wrotkowski. Rocznik Kaliski Józef
Raciborski - biography (info.kalisz.pl)
Fot.
pochodzą ze stron:
oraz ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot. współczesna Monika Czechowicz
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz