baedeker łódzki: C jak CECH, czyli rzemieślnicy łódzcy, cechy, Izba Rzemieślnicza i... "prywaciarze".

poniedziałek, 14 października 2024

C jak CECH, czyli rzemieślnicy łódzcy, cechy, Izba Rzemieślnicza i... "prywaciarze".

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Cech - organizacja zawodowa rzemieślników trudniących się takim samym, pokrewnym lub uzupełniającym się rzemiosłem.

"Dziennik Łódzki", rok 1886.

Cele cechów były różnorakie: monopolizowały one produkcję rzemieślniczą, regulując jej ilość, jakość i zbyt. Cechy broniły interesów gospodarczych i praw członków, pełniły funkcje polityczne, społeczne, religijne, artystyczne i towarzyskie.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Cech był organizacją dbającą o zachowanie tradycji; dokumenty cechowe (wilkierze, przywileje, statuty, naczynia cechowe - wilkomy, konwie) były troskliwie przechowywane wraz z kasą cechu w ozdobnych skrzyniach zwanych ladami lub arkami.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Struktura cechu na wzór ustroju feudalnego wykształcona została w formie trójstopniowej hierarchii: uczeń (terminator), czeladnik (towarzysz) i mistrz. Uczeń po kilkuletniej nauce wyzwolony na czeladnika zostawał członkiem cechu, warunkiem uzyskania tytułu mistrza było przedstawienie sztuki mistrzowskiej, tzw. majstersztyku. Tylko mistrzowie posiadali własne warsztaty.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Cechy powstały w średniowieczu, rozkwit ich przypadł na XIV-XV wiek, a upadek nastąpił od końca XVIII i w XIX stuleciu - wiązał się z wyłamywaniem się wybitniejszych rzemieślników z ram organizacji cechowej, rozwojem manufaktur, a później przemysłu.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

"Rozwój", rok 1898.

Organizacje rzemieślnicze w XIX i XX wieku nie mają nic wspólnego z cechami (korporacjami) średniowiecza, które ostatecznie przestały istnieć na początku XIX stulecia.

Nowe formy organizacji rzemieślniczych, nawet jeżeli używana jest nazwa cech - nie są organizacjami samorządowymi, lecz formą koncesjonowania warsztatów rzemieślniczych przez Państwo (w Polsce od 1946 roku).

"Tydzień", rok 1890.

Znaczący i dynamiczny rozwój łódzkiego rzemiosła to przede wszystkim druga połowa XIX wieku, kiedy powstała Łódź przemysłowa. Wówczas to w rzemiośle łódzkim dominowały specjalności włókienniczo-odzieżowe (tkactwo, sukiennictwo, garbarstwo, krawiectwo, szewstwo, bieliźniarstwo, czapnictwo, rękawicznictwo).W dziedzinie usług ówcześni rzemieślniczy zajmowali się blacharstwem, malarstwem pokojowym, stolarstwem i szklarstwem a w branży spożywczej piekarstwem, cukiernictwem, masarstwem.

"Tydzień", rok 1899.

Gdy w Łodzi przybywało ludności, nastąpił rozwój produkcji rzemieślniczej, a najszybciej rosła branża spożywcza - przybywało młynarzy, piekarzy i rzeźników, a także szewców, krawców, kowali i ślusarzy.

Do istniejących wcześniej cechów rzemieślniczych dochodziły kolejne: bednarzy, blacharzy, cieśli, farbiarzy, felczerów, kamieniarzy, kapeluszników, kołodziejów, kuśnierzy, murarzy, mydlarzy, piwowarów, powroźników, rymarzy i szklarzy.

W 1860 roku było już w Łodzi 29 zgromadzeń rzemieślniczych.

"Rozwój", rok 1900.

W latach 80. XIX wieku zaczęły w Łodzi powstawać pierwsze związki zawodowe, których celem było przede wszystkim organizowanie pomocy materialnej, bo kryzysy często nękały miasto. Zrzeszali się subiekci, majstrowie, nauczyciele, a w późniejszych latach kupcy, przemysłowcy, prawnicy, aptekarze, rzemieślnicy, a przede wszystkim robotnicy.

Tableau wykonane w 1912 roku w atelier zakładu fotograficznego "Bracia Piotrowicz" w Łodzi, z okazji 5-lecia istnienia Stowarzyszenia Drukarzy m. Łodzi i powiatu łódzkiego.

(zbiory Muzeum Miasta Łodzi)

Cechy rzemieślnicze miały jednak nadal ogromne znaczenie, w 1903 roku było ich w Łodzi 18.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

"Rozwój", rok 1909.

Siedziby zrzeszeń znajdowały się głównie na Nowym Rynku (plac Wolności), przy ulicach Spacerowej (al. Kościuszki), Wólczańskiej i Widzewskiej (ul. Kilińskiego) oraz na przecznicach ulicy Piotrkowskiej.

Tableau z okazji poświęcenia i otwarcia domu Cechu Rzeźników i Wędliniarzy w willi Teodora Milscha w 1908 roku.

"Rozwój", rok 1909.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

W 1912 roku w Łodzi:

"Rozwój", rok 1912.

"Rozwój", rok 1913.

Rzemiosło łódzkie jak i całe rzemiosło wniosło swój wkład w rozwój gospodarczy Polski oraz aktywnie brało udział w walkach narodowo wyzwoleńczych i społecznych. W latach 1820-1863 miały miejsce wystąpienia robotników i czeladzi różnego rzemiosła przeciw ówczesnej władzy. Chlubną kartą rzemiosła jest aktywny udział rzemiosła w Powstaniach Listopadowym i Styczniowym.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.

"Rozwój", rok 1914.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

W 1917 roku obchodzono 100-lecie powstania ustawy cechowej w Królestwie Polskim.

"Gazeta Łódzka", rok 1918.

Po odzyskaniu niepodległości nastąpił rozwój organizacji rzemieślniczych.

W 1920 roku Informator m. Łodzi podaje 25 cechów i dwa zrzeszenia istniejące w naszym mieście (z informacją o roku powstania, co jest bardzo cenną informacją).

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

...także w 1922 roku:

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1922.

W 1924 ponad 30 cechów:

Kalendarz-Informator, rok 1924.

...oraz powstające rzemieślnicze związki zawodowe:

Kalendarz-Informator, rok 1924.

Tableau wykonane w atelier "A. Piotrowski"

- przedstawia członków i prezesa Cechu Stolarzy w Łodzi z okazji jubileuszu 100-lecia.

Zakład fotograficzny "A. Piotrowski" przy Nowym Rynku 6 (dziś pl. Wolności) został założony w 1893.

Fotografia powstała w 1924 roku.

(zbiory Muzeum Miasta Łodzi)

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

W 1924 roku uroczyście obchodziło setną rocznicę powstania Zgromadzenie Majstrów Tkackich, z tej okazji wydano jednodniówkę "W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 100 – TUWIMA 1/3. Dawny Dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich. (baedekerlodz.blogspot.com)

Tableau wykonane z okazji jubileuszu 100-tnej rocznicy działalności Cechu Majstrów Rzeźniczych w październiku 1925 roku, przedstawiające członków Cechu.

Na tableau widoczny gmach Cechu znajdujący się na roku ulicy Milscha (dzisiaj Kopernika) i Łąkowej, a także chorągwie cechowe.

Fotografia wykonana została w zakładzie fotograficznym Władysława Grabowskiego w Łodzi, znajdującym się przy ul. Kilińskiego 143. W 1934 roku Władysław Grabowski został wybrany na Starszego Cechu Fotograficznego Województwa Łódzkiego.

(zbiory Muzeum Miasta Łodzi)

Tableau wykonane z okazji jubileuszu 100-tnej rocznicy działalności Cechu Majstrów Rzeźniczych w październiku 1925 roku, przedstawiające żony członków Cechu.

Fotografia wykonana w zakładzie fotograficznym Adama Urbanowicza mieszczącym się przy ul. Piotrkowskiej 100.

(zbiory Muzeum Miasta Łodzi)

W oparciu o nowe prawo przemysłowe z 1927 roku Minister Przemysłu i Handlu wydał rozporządzenie na mocy którego powołał izby rzemieślnicze.

"Hasło Łódzkie", dodatek ilustrowany, rok 1927.

"Hasło Łódzkie", rok 1927.

Tableau wykonane w 1927 roku z okazji 100-lecia istnienia Cechu Mistrzów Szewskich w Łodzi oraz wygaśnięcia ustawy cechowej z 1816 roku.

Fotografia powstała dnia 15 grudnia 1927 roku.

(zbiory Muzeum Miasta Łodzi)

"Hasło Łódzkie", rok 1928.

W dniu 1 lipca 1929 roku rozpoczęła działalność Izba Rzemieślnicza w Łodzi.

"Hasło Łódzkie", dodatek ilustrowany, rok 1929.

"Hasło Łódzkie", rok 1929.

W 1930 roku Łódzki Dziennik Wojewódzki podaje ponad 400 cechów i zrzeszeń rzemieślniczych na terenie Łodzi i województwie łódzkim:

Łódzki Dziennik Wojewódzki, rok 1930.

Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 18 grudnia 1933 r. o nadaniu statutu Izbie Rzemieślniczej w Łodzi

"Łódź w Ilustracji", rok 1933.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1937.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1938.

Księga Adresowa Miasta Łodzi, tuż przed wybuchem II wojny światowej podaje, że w Łodzi istniało ponad 50 cechów rzemieślniczych:

Księga Adresowa Miasta Łodzi, 1937-1939.

Okres okupacji hitlerowskiej spowodował zniszczenie całego dorobku Izby Rzemieślniczej. Od pierwszych dni po wyzwoleniu rzemiosło łódzkie wzięło czynny udział w usuwaniu zniszczeń wojennych. Już w dniu 20 stycznia 1945 roku grono czołowych rzemieślników przystąpiło do ponownego organizowania samorządu rzemiosła i w dniu 22 stycznia odbyło się pierwsze zebranie.

Po zakończeniu II wojny światowej, w niesprzyjających warunkach politycznych i gospodarczych, rzemiosło zaczęło powracać odbudowywać zniszczone struktury. W 1946 roku Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu dokonano reaktywacji działalności Związku Izb Rzemieślniczych.

"Kurier Popularny", rok 1948.

Dekretem z dnia 21 kwietnia 1948 roku dokonano zmiany przedwojennej ustawy o izbach rzemieślniczych i ich związku. Na jego mocy Związek Izb Rzemieślniczych został wpisany do kategorii organizacji objętych centralnym planowaniem, a jego działalność została podporządkowana ówczesnym realiom politycznym i gospodarczym.

"Express Ilustrowany", rok 1948.

Powojenna historia dla rzemiosła łódzkiego była jak i dla całego rzemiosła Polskiego najtrudniejszym okresem. Władze komunistyczne zaczęły stosować różnego rodzaju sankcje w postaci domiarów, kłopoty z zaopatrzeniem, zabieranie zezwoleń ma prowadzenie zakładów rzemieślniczych i dopisanie do ciężkiej, mozolnej pracy określenie „prywaciarz”.

W 1947 roku w Polsce działało: 138 tys. zarejestrowanych zakładów z 311 tysiącami zatrudnionych, 1500 cechów branżowych, 300 powiatowych związków cechów, 14 izb rzemieślniczych.

"Dziennik Łódzki", rok 1949.

Dziennik Wojewódzki m. Łodzi, rok 1949.

Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Łodzi, rok 1951.

W 1952 roku został wprowadzony obowiązek gromadzenia i przekazywania do Centralnego Urzędu Planowania wszystkich wiadomości i danych statystycznych dotyczących rzemiosła oraz obowiązek realizowania ustalonych dla rzemiosła planów. Nadzór nad działalnością ZIR sprawował Minister Przemysłu i Handlu.

"Dziennik Łódzki", rok 1953.

Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej m. Łodzi, rok 1953.

Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Łodzi, rok 1955.

W 1956 roku Sejm uchwalił nową ustawę o izbach rzemieślniczych i Związku Izb Rzemieślniczych, dzięki której rzemieślnicy uzyskali prawo do wyłaniania swych władz w wyborach. Pierwsze wybory władz cechów, izb rzemieślniczych oraz ZIR odbyły się w 1957 roku.

"Dziennik Łódzki", rok 1959.

Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Łodzi, rok 1965.

Porównując statuty ZIR z okresu przed II wojną światową i statuty powojenne można zauważyć, że w okresie przedwojennym głównym statutowym zadaniem ZIR było reprezentowanie wobec władzy państwowej interesów, w tym głównie interesów gospodarczych rzemiosła jako odrębnej grupy społeczno-zawodowej, a także rozwijanie oświaty zawodowej. ZIR miało ustawowo zagwarantowane prawo zgłaszania w tym obszarze propozycji i wniosków, a także prawo opiniowania aktów prawnych, mających znaczenie dla rzemiosła.

"Dziennik Łódzki", rok 1965.

W statutach ZIR z okresu 1948-1972 uprawnienia zanikły, ustępując miejsca obowiązkom wobec władzy państwowej. Ważnym, merytorycznym zadaniem statutowym ZIR pozostało jednak rozwijanie oświaty zawodowej w rzemiośle. Po regresie, jaki miał miejsce w latach 50., wejście w życie ustawy o działalności gospodarczej, w latach 1988-1989 spowodowało dynamiczny wzrost ilości przedsiębiorstw rzemieślniczych. W tamtym okresie działało blisko 600 tysięcy zakładów. Zatrudnienie w rzemiośle przekraczało 1,5 mln osób. Była to jednak chwilowa tendencja, po której nastąpiło zmniejszenie liczby firm.

"Dziennik Łódzki", rok 1969.

Kolejnym przełomem jest rok 1972. W kwietniu uchwalona została ustawa o wykonywaniu i organizacji rzemiosła. Ustawa weszła w życie 1 stycznia 1973 roku. W dniach 14-15 grudnia 1972 roku odbył się I Krajowy Zjazd Delegatów Rzemiosła, tzw. "Zjazd Zjednoczeniowy". Od tego momentu dotychczasowy Związek Izb Rzemieślniczych i Centralny Związek Rzemieślniczych Spółdzielni Zaopatrzenia i Zbytu oraz Ogólnopolskie Zrzeszenie Prywatnych Wytwórców i Ogólnopolskie Zrzeszenie Prywatnych Usług Młynarskich i Rolniczych zaprzestały działalności, tworząc jedną organizację - Centralny Związek Rzemiosła.

"Dziennik Łódzki", rok 1972.

W wyniku przemian ustrojowych, w 1989 roku uchwalono ustawę o rzemiośle, która zastąpiła ustawę o wykonywaniu i organizacji rzemiosła. Związek uzyskał statut organizacji samorządu zawodowego rzemiosła i związku pracodawców. W myśl nowej ustawy zadaniem Związki było zapewnienie zrzeszonym w nim na zasadach dobrowolności organizacjom pomocy w realizacji zadań statutowych, rozwijanie działalności społeczno-zawodowej oraz reprezentowanie interesów rzemiosła w kraju i za granicą. Wzmocnieniu uległy zadania z zakresu oświaty zawodowej. Związek uzyskał prawo uczestnictwa w realizacji zadań państwa z zakresu oświaty zawodowej i wychowania w celu zapewnienia wykwalifikowanych kadr dla rzemiosła i całej gospodarki oraz uprawnienie do ustalenia – w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej – nie tylko zasad i powoływania komisji egzaminacyjnych, lecz także sposobu przeprowadzania egzaminów, ustalania wzorów dyplomów i świadectw oraz zasad nauki w zakładach rzemieślniczych. Nowym obowiązkiem stało się propagowanie zasad etyki zawodowej i rzetelnego wykonywania zawodu.

"Dziennik Łódzki", rok 1976.

Lata osiemdziesiąte to „Odnowa rzemiosła”. W listopadzie 1980 roku rzemieślniczy postanowili zmienić dotychczasowy porządek i stworzyć samorząd rzemieślniczy wolny od dyrektywnych działań dawnego systemu. Na Przewodniczącego Rady Izby Rzemieślniczej w Łodzi jednogłośnie wybrano Pawła Saara, który od 1980 roku kierował Izbą Rzemieślniczą. Izba Rzemieślnicza w Łodzi w okresie 80 lat istnienia nie zmieniała swoich podstawowych celów tj. obrony interesów środowiska rzemieślniczego, zmianom uległy tylko formy i metody ich stosowania.

W grudniu 1989 roku V Krajowy Zjazd Delegatów Rzemiosła zmienił nazwę Centralnego Związku Rzemiosła na Związek Rzemiosła Polskiego.

Dawna siedziba Izby Rzemieślniczej w Łodzi, ul. Moniuszki 6/8.

Historycznie, w willi pod numerem 6 mieściła się Agencja Towarzystwa Ubezpieczeń "Rossya", a pod numerem 8 od 1908 roku swoją siedzibę miał Bank Azowsko-Doński, w którym pracował ojciec Juliana Tuwima.

Od 1937 do 2017 roku właścicielem obu nieruchomości była Izba Rzemieślnicza w Łodzi, od której w 2017 roku budynki odkupił obecny inwestor.

Dzisiaj siedziba Izby Rzemieślniczej mieści się przy ulicy Brzozowej 3.

Mimo ciągle zmieniającej się polityki wobec rzemiosła, liczba zakładów stale wzrastała, szczególnie intensywnie w latach 1985–1989. Zwiększyło się również zatrudnienie osób pracujących w zakładach rzemieślniczych, w znacznie mniejszym tempie przybywało uczniów. Powoli zmieniała się struktura branżowa rzemiosła; w 1988 roku przeważały rzemiosła przemysłowe (58,6% wartości sprzedaży rzemiosła), zwłaszcza metalowe, spożywcze, drzewne, odzieżowe oraz rzemiosła budowlane.

"Dziennik Łódzki", rok 1990.

Rzemiosło jako element tzw. obcy ideologicznie nie miało dostępu do dobrych surowców i materiałów; zajmowało się głównie tzw. „zagospodarowaniem odpadów”, posługując się najczęściej maszynami wycofywanymi z produkcji z zakładów państwowych, towary oferowane przez rzemiosło były na ogół słabej jakości, a duży popyt przy ciągłych niedoborach dóbr i usług na rynku nie wymuszał poprawy.

"Dziennik Łódzki", rok 1990.

Do 1990 rzemieślnicy mieli obowiązek zrzeszania się w organizacjach rzemieślniczych podlegających 25 izbom rzemieślniczym lub bezpośrednio Związkowi Rzemiosła Polskiego; działające hurtownie zaopatrzenia rzemiosła również podlegały izbom; kandydaci do poszczególnych zawodów, aby prowadzić samodzielnie warsztat, musieli mieć kwalifikacje potwierdzone dyplomem mistrzowskim; w zakładach mogło pracować do 15 osób. Wraz z wprowadzaniem reform systemowych w polskiej gospodarce (1990) zniesiono obowiązek zrzeszania się, odstąpiono od wymogu posiadania potwierdzonych przez Izbę kwalifikacji, nie określono listy zawodów uznawanych za rzemieślnicze; zatarła się granica między rzemiosłem a innymi formami działalności gospodarczej. Jednocześnie drogi i trudno dostępny kredyt, brak możliwości skorzystania z preferencyjnych kredytów zagranicznych, niestabilność polityki celnej oraz brak wspomagania ekonomicznych małych firm prywatnych spowodował zahamowanie rozwoju rzemiosła. Dodatkową przyczyną kryzysu była utrata więzi kooperacyjnych z wielkimi zakładami przemysłowymi, z którymi część warsztatów współpracowała od lat, oraz utrata rynków zbytu w krajach byłego RWPG. W efekcie liczba zakładów rzemieślniczych gwałtownie spadła (duży spadek nastąpił w 1993 roku), nastąpiło znaczne ograniczenie potencjału produkcyjno-usługowego istniejących firm, zmalała liczba zatrudnionych w 1 zakładzie; wzrosła natomiast liczba uczniów.

"Dziennik Łódzki", rok 1990.

Najwięcej rzemieślniczych zakładów produkcyjnych, przetwórczych i usługowych było w branży budowlanej (35%) oraz metalowej, drzewnej, odzieżowej i spożywczej. W 2003 Związek Rzemiosła Polskiego (największa organizacja rzemieślnicza w kraju) zrzeszał ponad 300 tys. przedsiębiorstw, 490 cechów, 271 spółdzielni rzemieślniczych, 27 izb rzemieślniczych.

W roku 1999 do zadań statutowych ZRP dodano „podejmowanie wszelkich działań, mających na celu przygotowanie małych i średnich przedsiębiorstw oraz ich organizacji do funkcjonowania w warunkach globalizacji obrotu towarowego ze szczególnym uwzględnieniem jednolitego Rynku Europejskiego”. W 2001 roku zdania statutowe zmieniły się na skutek nowelizacji ustawy o rzemiośle oraz uchwalenia ustawy o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego, sankcjonującej Związek Rzemiosła Polskiego jako reprezentatywną organizację pracodawców.

Dziś funkcjonuje w Polsce ponad 2,4 mln małych i średnich przedsiębiorstw, zatrudniających 6,5 mln osób. Stanowią one przeszło 99 proc. wszystkich polskich przedsiębiorstw. Małe i średnie firmy wytwarzają 40 proc. produktu krajowego brutto. W organizacjach rzemiosła zrzeszonych jest około 300 tys. przedsiębiorstw. Kolejne 300 tys. z rzemiosła wywodzi swój rodowód.

Cechy zrzeszają się w izbach rzemieślniczych. Obecnie w strukturach Związku Rzemiosła Polskiego funkcjonuje 479 cechów.

Obecnie cechy, jako organizacje zrzeszające przedstawicieli zawodów rzemieślniczych tracą na znaczeniu. Organizacjami, które obecnie spełniają rolę cechów ale w stosunku do przedstawicieli wolnych zawodów są powoływane w drodze ustawy samorządy zawodowe np. samorząd lekarski, farmaceutów, adwokacki, radców prawnych, architektów i urbanistów.

Działalność Izby Rzemieślniczej i środowiska rzemieślniczego w Łodzi to nie tylko produkcja i usługi ale przede wszystkim edukacja młodzieży. Rzemiosło jest dzisiaj największą i najtańszą szkołą zawodu w Polsce.