baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 100 – TUWIMA 1/3. Dawny Dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich.

sobota, 10 sierpnia 2024

PIOTRKOWSKA 100 – TUWIMA 1/3. Dawny Dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich.

Obecne posesje Piotrkowskiej 100 i 100a należały pierwotnie do dwóch nieruchomości, o nr 89 i 90.

Na mocy Protokołów Deklaracyjnych, spisanych w 1833 roku, plac nr 89 objął Karol Alt, zaś plac nr 90 Antoni Franke.

Piotrkowska 100 i 100a.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1893.

Piotrkowska 526, to dzisiaj Piotrkowska 100;

przeczytaj w baedekerze:

NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ (baedekerlodz.blogspot.com)

Na początku 1839 roku Alt i Franke sprzedali swoje nieruchomości Zgromadzeniu Majstrów Tkackich, działającemu w Łodzi od 1824 roku.

Faksymile aktu założenia Łódzkiego Zgromadzenia Majstrów Tkackich z dnia 9 listopada 1824 roku.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Dawny dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich, Piotrkowska 100.

Murowana siedziba Zgromadzenia, określana mianem Lodzer Meisterhaus, stanęła już w sierpniu tego samego 1839 roku, a uroczyste poświecenie miało miejsce 3 września. Obiekt zbudował Jakub Peters.
Meisterhaus stanowił dumę ówczesnej Łodzi.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Dawny dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich, Piotrkowska 100.

W 1837 roku cech czyli Zgromadzenie Tkaczy postanowiło wystawić swój dom dla odbywania w nim zebrań. W łódzkim przemyśle bawełnianym pracowało wówczas 560 majstrów i 720 czeladników tkackich.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Na dom wybrano nie zajętą jeszcze parcelę nr 89 przy ulicy Piotrkowskiej, w środkowym punkcie miasta, obok narożnej parceli nr 90 przy rogu ulicy Przejazd.

Obie te działki to dziś Piotrkowska 100. Dom Majstrów Tkackich (Meisterhaus) wybudowany został w 1839 roku. Plan sytuacyjny wykonał Ludwik Bethier, a rysunek domu budowniczy gubernialny Bonifacy Witkowski. Robotami budowlanymi kierował Jakub Peters. Dom kosztował 6 tysięcy złp, wyasygnowanych z funduszów tzw. skrzynki rzemieślniczej łódzkich tkaczy.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Dom Zgromadzenia Tkaczy był murowany, parterowy. Kryty był podwójną dachówką (karpiówką), miał dach naczółkowy i dwa kominy. Łódź chlubiła się tym domem.
Na parterze było 13 okien z okiennicami, z których 6 wychodziło na Piotrkowską, 4 na podwórze, a 3 znajdowały się w lewej ścianie domu. Frontowa elewacja (od Piotrkowskiej) była ozdobiona gzymsem i dwiema klasycystycznymi kolumnami, zakończonymi trójkątem nad wejściowymi drzwiami. Kolumny były pomalowane olejną farbą na kolor biały, a drzwi i ramy okien frontowych na kolor czerwony. W środku dom przedzielała sień. Od frontu znajdowała się duża sala posiedzeń cechowych, a na jej tyłach dwie izby przeznaczone na archiwum i pokój do mniejszych posiedzeń. Z prawej strony sieni dwie izby frontowe służyły za mieszkanie osobie dozorującej budynek. Z dwóch izb od podwórza jedna była przeznaczona dla chorych czeladników, a druga na kuchnię. Na poddaszu znajdowały się dwie obszerne stancje mieszkalne, każda z dwoma oknami. Dom ogrzewały trzy podwójne i jeden pojedynczy piec, z niepolewanych kafli; od pieców szły rury. W kuchni znajdował się piec kuchenny z kapą i piec piekarniczy. W podwórzu stała drewniana stajnia, kryta gontami i kloaka. Z czasem wybudowano tam jeszcze wozownię, a w ogrodzie za domem urządzono kręgielnię.

"Lodzer Tageblatt", 1894.

W ogrodzie domu Zgromadzenia Tkaczy odbywały się koncerty, występy teatrzyków ogrodowych i zabawy taneczne.

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1900.

"Rozwój", rok 1902.

"Rozwój", rok 1907.

"Rozwój", rok 1908.

Prawą stronę domu Zgromadzenia Tkaczy, wraz z jedną izbą na poddaszu, dzierżawił opiekun posesji. Dzierżawca prowadził jednocześnie szynk w narożnej izbie frontowej, z której wybito drzwi na ulicę Piotrkowską. Od 1839 roku dzierżawcą był tkacz i rzeźnik w jednej osobie – Fryderyk Kreczmer, od 1840 roku August Rundzieher, od 1845 roku Gottlieb Hausman, od 1861 roku Walenty Sibilski, od roku 1863 Antoni Gattermann.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

W październiku 1841 roku Zgromadzenie Tkaczy nabyło od Antoniego Frankego pustą parcelę nr 90. W ten sposób cała posesja (dziś Piotrkowska 100) ciągnęła się do ulicy Dzikiej (ul. Sienkiewicza). Na tyłach budynku znajdowały się ogrody warzywne.

Urząd Starszych Zgromadzenia Tkaczy jako wieczysty dzierżawca płacił do Kasy Miejskiej roczny czynsz w wysokości 22 złp 16 gr. W 1875 roku Zgromadzenie Tkaczy wykupiło czynsz za 34 rb. 48 kop. i stało się pełnoprawnym właścicielem posesji.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1899.

"Rozwój", rok 1898.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

"Rozwój", rok 1906.

"Rozwój", rok 1908.

Tak wyglądała Piotrkowska 100 jeszcze w 1909 roku.

Po prawo widoczny już budynek Schmechela i Rosnera (późniejsza Esplanada), po lewo dawny budynek Zgromadzenia Majstrów Tkackich.

(zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi)

"Rozwój", rok 1909.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

Taryfy domów, ul. Przejazd (dzisiaj Tuwima)

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

Taryfy domów, ul. Piotrkowska.

"Rozwój", rok 1910.

Kamień węgielny pod nowy Meisterhaus został położony 25 października 1909 roku.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Budowa, wykonana przez firmę Wende i Klause, kosztowała 296.726 rubli 43 kopiejki, a urządzenie wnętrza (stoły, krzesła, lampy, firanki, dywany, itp.) 24.663 ruble 34 kopiejki...

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1907.

Jednodniówka "10-lecie Stowarzyszenia Urzędników Skarbowych Okręgu Łódzkiego 1918-1928"

Przeczytaj w baedekerze:

Kamienica przy ulicy Kilińskiego 136 i firma budowlana Johanna Wende. (baedekerlodz.blogspot.com)

Gmach oddano 18 grudnia 1910 roku, a uroczyste poświęcenie miało miejsce 5 stycznia 1911 roku.

"Rozwój", rok 1910.

Dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich obecną formę otrzymał w 1911 roku.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

U góry dokumentu widoczny nowy i stary budynek Zgromadzenia Majstrów Tkackich w Łodzi.

Dom ten był dumą wszystkich łódzkich tkaczy. We wnętrzu urządzona była duża sala zebrań oraz kilka mniejszych przeznaczonych między innymi na archiwum oraz dla administratora budynku, a także na izbę medyczną dla chorych tkaczy. Podwórze zajmowały budynki gospodarcze oraz od strony ulicy Dzikiej (obecnie Sienkiewicza) ogród z kręgielnią.

"Rozwój", rok 1911.

W szynku urządzano koncerty, tak zwane bale obywatelskie, a członkowie cechu organizowali również uroczystości rodzinne i zabawy taneczne. Był tutaj także Teatr Mechaniczny Fryderyka Siegmana, prezentujący marionetki grające na gitarze przy dźwiękach katarynki…

"Rozwój", rok 1911.

Począwszy od lat 70. XIX wieku, przy stale zwiększającym się udziale produkcji mechanicznej, następował spadek zainteresowania umiejętnościami tkania ręcznego. Starzy majstrowie, tworzący siłę Zgromadzenia, odchodzili powoli w przeszłość. Kurczyła się ilość członków, malały wpływy do kasy Meisterhausu, a lawinowo rosła potrzeba wspierania ubożejących rękodzielników.
Starszym Zgromadzenia, który zaradził pogarszającej się sytuacji, był urzędujący od 1904 roku Józef Lissner.

"Łodzianin", rok 1893.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1911.

Plan był prosty – wystawić na posiadanym, atrakcyjnym terenie w centrum miasta, nowe obiekty pod dzierżawę, a koszty budowy scedować na przyszłych najemców. Marzeniem Lissnera było również pozyskanie funduszy na budowę szkoły rzemieślniczej.

"Rozwój", rok 1910.

Na pierwszy ogień poszła działka przy Piotrkowskiej, pomiędzy starą siedzibą Zgromadzenia, a kamienicą pod nr 102 (dzisiaj Piotrkowska 100a). 5 maja 1909 roku zawarto umowę, na mocy której panowie Hugon Schmechel i Juliusz Rosner zbudowali na własny koszt dom handlowy, który po 10 latach (1 października 1919 roku) przeszedł w ręce Zgromadzenia. Ponadto najemcy byli zobowiązani, w okresie rzeczonych 10 lat, do płacenia rocznego czynszu dzierżawnego w wysokości 2250 rubli.

Piotrkowska 100 ok. 1909 roku.

Po prawo widoczny już budynek Schmechela i Rosnera (później Esplanada)

(zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi)

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 98 – magazyn konfekcyjny Emila Schmechela i Dom Buta. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

"Neue Lodzer Zeitung", 1910.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1911.

"Neue Lodzer Zeitung", 1911.

Nowy dom Majstrów Tkackich, widok od ulicy Przejazd (dzisiaj Tuwima)

(Zbiory APŁ)

Drugim obiektem, wpisującym się w plan Lissnera, był nowy dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich, powstały przy ulicy Przejazd 1 (dzisiaj Tuwima 3).

"Rozwój", rok 1913.

Powierzchnie nowego budynku zostały w większości wydzierżawione. Powstało tutaj eleganckie kino „Luna”, otworzone 6 grudnia 1911 roku.

"Rozwój", rok 1919.

Kino "Luna"

(źródło fotografii: Miastograf)

Łódź 1914-1916.

"Nowiny", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

Przeczytaj w baedekerze:

KINO WISŁA W... KINIE (baedekerlodz.blogspot.com)

W nowym gmachu ciągnącym się także wzdłuż ulicy Tuwima (dawniej Przejazd) w 1911 roku otworzono nowoczesne kino „Luna” (późniejsze kino "Wisła") „ogrzewane parą oraz oświetlane elektrycznie”. W latach 1912-1913 mieściła się tu także redakcja niemieckiego pisma „Lodzer Rundschau”...

… oraz restauracja, która początkowo określana była mianem "Meisterhaus".

"Rozwój", rok 1911.

Ogródek restauracji Meisterhause, później Tivoli przy Domu Majstrów Tkackich.

"Rozwój", rok 1909.

Zarówno kino jak i restauracja należały do Alberta Böhme.

"Rozwój", rok 1911.

"Rozwój", rok 1912.

"Rozwój", rok 1913.

Od 1914 roku restaurację prowadził Sylwester Wilamowski.

"Rozwój", rok 1914.

Po I wojnie światowej restauracja, występująca już pod szyldem „Tivoli”, z ogrodem letnim i muszlą koncertową, była prowadzona przez przez czterech wspólników, Wawrzyńca Gierbicha, Józefa Idzikowskiego, Jana Majczaka i Alojzego Niteckiego.

"Rozwój", rok 1922.

Ogródek restauracji Tivoli przy Domu Majstrów Tkackich.

"Nowiny", rok 1924.

Przeczytaj w baedekerze:

TIVOLI 🌳🌳🎶 (baedekerlodz.blogspot.com)

W 1928 roku w lokalu wcześniejszego domu konfekcyjnego "Schmechel i Rosner", właściciele "Tivoli" otworzyli kawiarnię i cukiernię "Esplanada".

"Echo", rok 1929.

Dawna Esplanada, dzisiaj Bierhalle...

Kolejnym obiektem, wpisującym się w plan Lissnera, podobnie jak w przypadku parceli przy obecnej Piotrkowskiej 100a i Tuwima 3, był plac zajmowany przez stary Meisterhaus, czyli obiekt przy Piotrkowskiej 100.

Pierwsza propozycja napłynęła od znanego łódzkiego cukiernika, Aleksandra Roszkowskiego. U zbiegu ulicy Piotrkowskiej i Przejazd (dzisiaj Tuwima) miała powstać luksusowa cukiernia, jak zapewniał oferent, tworząca niewątpliwą ozdobę miasta. Umowa została podpisana, lecz z nieznanych przyczyn Roszkowski się wycofał.

Wkrótce napłynęły nowe oferty. Wybrano propozycję majstra cechowego, Gustawa Schweigerta.

"Rozwój", rok 1911.

(Pan R., to Aleksander Roszkowski, pan S. to Gustaw Schweigert)

Zgodnie z decyzją podpisaną 29 listopada 1910 roku, Schweigert wybudował, na własny koszt, narożny dom mieszkalny, który po 8 latach (w październiku 1919 roku) przeszedł na własność Zgromadzenia. Najemca był zobowiązany, w okresie wymienionych 8 lat, do płacenia rocznego czynszu dzierżawnego w wysokości 7500 rubli. Gustaw Schweigert zmarł niedługo po wystawieniu kamienicy narożnej, w czerwcu 1912 roku.

"Rozwój", rok 1912.

Tylna część parceli Zgromadzenia Majstrów Tkackich, pomiędzy nową siedzibą, a ulicą Mikołajewską (dzisiaj ul. Sienkiewicza), pozostała niezmieniona. W głębi działki, od momentu powstania w 1876 roku, stały obiekty (początkowo drewniane, później murowane) II-go oddziału Łódzkiej Straży Ochotniczej Ogniowej.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1909.

Wschodnia część terenu, pomiędzy Łódzką Strażą Ogniową Ochotniczą (ŁSOO), a ulicą Mikołajewską, była dzierżawiona (w późniejszych latach wykupiona) przez Łódzkie Towarzystwo Cyklistów, założone w 1886 roku przez Roberta Reisigera i grupujące przedstawicieli społeczności niemieckiej.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1899.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Pierwsze ćwiczenia cyklistów na nowej "arenie" przy ulicy Przejazd, miały miejsce w kwietniu 1887 roku, o czym informuje "Dziennik Łódzki" .

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

Plac Łódzkiego Towarzystwa Cyklistów był wykorzystywany jako tor rowerowy, kort tenisowy, a w okresie zimowym jako lodowisko.

"Goniec Łódzki", rok 1898.

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1907.

"Rozwój", rok 1911.

Członkowie Sekcji Sportowej Towarzystwa Rzemieślniczego Resursa w Łodzi na boisku Towarzystwa Cyklistów Łódzkich, w tle widoczny kościół Podwyższenia św. Krzyża w Łodzi.

W zachodniej części placu stanął budynek klubowy.

Przeczytaj w baedekerze:

Narodziny łódzkiego sportu i… cykliści. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, przy Piotrkowskiej 100 miało swą siedzibę Starostwo Łódzkie.

Łódzki Dziennik Urzędowy, rok 1920.

W 1924 roku Zgromadzenie Majstrów Tkackich uroczyście obchodziło setną rocznicę swojego istnienia.

"Rozwój", rok 1924.

"W setną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924".

W okresie międzywojennym w ogrodzie przy ulicy Tuwima (dawna Przejazd) nazwanym ogrodem "Ogniska Zakładowego" nadal odbywały się koncerty, przedstawienia i zabawy taneczne.

"Rozwój", rok 1922.

Przy Piotrkowskiej 100 znajdowała się fabryka chustek Karola Nippe. W 1910 roku Karol Nippe przejął ręczną tkalnię wyrobów wełnianych Ludwika Edwarda Hentschla, znajdującą się przy Wólczańskiej 12.

Przeczytaj w baedekerze:

Łódź, ulica Wólczańska 12 - dawna fabryka Karola Nippe. (baedekerlodz.blogspot.com)

Od 1911 roku, w nowo wybudowanym budynku przy Piotrkowskiej 100 otworzyła sklep i skład sukna firma G. A. Restel & Company. Istniała do 1939 roku.

"Rozwój", rok 1911.

"Rozwój", rok 1912.

"Gazeta Łódzka", rok 1913.

"Rozwój", rok 1914.

Jednodniówka "Ratujcie Dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

"Republika", rok 1923.

Podręczny Rejestr Handlowy 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Kupiectwa", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Lodzer Zeitung", 1939.

Od 1912 roku przy Piotrkowskiej 100 mieściła się firma graficzna R. Borkenhagena.

"Gazeta Łódzka", rok 1913.

"Teatr Miejski 1922-1927".

"Republika", rok 1925.

"Echo", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1930.

Jeszcze przed I wojną światową, w roku 1913 Karol Bogusławski otworzył tu sklep z porcelaną i wyrobami ze szkła. Firma działała w tym miejscu do wybuchu II wojny światowej (z wyszukanych reklam wynika, że zakład nie działał w okresie I wojny światowej).

"Rozwój", rok 1913.

"Rozwój", rok 1914.

Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

"Rozwój", rok 1919.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

"Rozwój", rok 1922.

W 1924 roku Bogusławski otworzył przy Piotrkowskiej 114 filię, gdzie prowadził szlifiernię szkła, kryształów oraz wytwórnię luster.

"Rozwój", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1939.

U zbiegu ulicy Piotrkowskiej i dzisiejszej ulicy Tuwima (dawna Przejazd) w 1918 roku otwarta została mleczarnia "Wrzos".

"Głos Polski", rok 1918.

"Rozwój", rok 1919.

"Głos Polski", rok 1919.

Przeczytaj w baedekerze:

ŁÓDZKA DROGA MLECZNA (baedekerlodz.blogspot.com)

W latach 20. XX wieku w budynku u zbiegu dawnej ulicy Przejazd i Piotrkowskiej miała swój skład materiałów bławatnych A. Tetzlaff i S-ka.

"Rozwój", rok 1919.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

"Rozwój", rok 1922.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

W latach 20. i 30. XX wieku przy Piotrkowskiej 100 mieścił się znany wśród łodzian zakład zegarmistrzowsko-jubilerski Jana Chmiela.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Hasło Łódzkie", rok 1927.

"Hasło Łódzkie", rok 1928.

"Hasło Łódzkie", rok 1929.

29 października 1932 roku otworzono przy Piotrkowskiej 100 sklep firmowy fabryki wyrobów trykotowych Leona Plihala. Kilkanaście dni później, 16 listopada 1932 roku, otworzył podwoje drugi punkt sprzedaży detalicznej, przy Piotrkowskiej 36.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1937.

Przeczytaj w baedekerze:

POLESKIE IMPERIUM LEONA PLIHALA (baedekerlodz.blogspot.com)

Dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich w okresie okupacji niemieckiej 1939-1945.

Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1949.

Inne salony, firmy, sklepy i składy mieszczące się niegdyś przy Piotrkowskiej 100:

"Rozwój", rok 1911.

"Gazeta Łódzka", rok 1913.

Jednodniówka "Ratujcie Dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

"Gazeta Łódzka", rok 1915.

Jednodniówka "Ratujcie Dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1919.

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1919.

"Głos Polski", rok 1919.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

"Przegląd Włókienniczy", rok 1925.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1933.

Przeczytaj jeszcze:

PIOTRKOWSKA 98 – magazyn konfekcyjny Emila Schmechela i Dom Buta. (baedekerlodz.blogspot.com)

POLESKIE IMPERIUM LEONA PLIHALA (baedekerlodz.blogspot.com)

Kamienica przy ulicy Kilińskiego 136 i firma budowlana Johanna Wende. (baedekerlodz.blogspot.com)

ŁÓDZKA DROGA MLECZNA (baedekerlodz.blogspot.com)

Łódź, ulica Wólczańska 12 - dawna fabryka Karola Nippe. (baedekerlodz.blogspot.com)

„Quo vadis”, czyli Łódź 100 lat temu i…cenzura. (baedekerlodz.blogspot.com)
KINO WISŁA W... KINIE (baedekerlodz.blogspot.com)

LATERNA MAGICA - trochę o kinach w Łodzi (baedekerlodz.blogspot.com)

źródła:
Piotr Machlański. Szlak ulicy Piotrkowskiej.
Anna Rynkowska. Ulica Piotrkowska.
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.
Ulica Piotrkowska w Łodzi. Historia Łodzi przemysłowej lat 1824-1939. (piotrkowska-nr.pl)