Narodziny łódzkiego sportu i… cykliści.

"Rozwój", rok 1898.

U schyłku XIX wieku zaczęły zawiązywać się w Łodzi pierwsze polskie stowarzyszenia kulturalne, spółdzielcze, filantropijne i inne.

Stało się to zarówno drogą infiltracji już istniejących organizacji znajdujących się w rękach niemieckich, jak również zakładaniu przez Polaków nowych, własnych stowarzyszeń. W tym drugim przypadku Polacy musieli wykazać sporo inwencji i sprytu, by omijać antypolskie zakazy prawne zaborcy i jego ograniczenia do zrzeszania się Polaków.

Większość działających w Łodzi stowarzyszeń kulturalno-oświatowych łódzkich nacji zamieszczało w swoich statutach (ustawach) paragrafy określające formy pracy, również w zakresie kultury fizycznej. Wkrótce okazało się, że te mało znaczące zapisy statutowe pozwoliły na narodzenie się RUCHU SPORTOWEGO, który stał się – zarówno w okresie zaborów, jak i przez długi etap międzywojnia – najbardziej ekspansywnym wycinkiem życia kulturowego mieszkańców Łodzi.

Datą narodzin sportu łódzkiego jest dzień 7 czerwca 1824 roku. Wówczas to utworzone zostało Łódzkie Towarzystwo Strzeleckie (Lodzer Bürger – Schützen – Gilde), którego założycielami byli majstrowie sukiennicy: Johann i Gottlib Fiedlerowie, Gottlib Senderlich, Samuel Felsch, Johann Strauch, Benjamin Pietsch oraz Anton Strauch. Wszyscy oni przybyli do Łodzi u schyłku 1823 roku jako jedni z pierwszych pionierów łódzkiego włókiennictwa. Osiedlając się w Łodzi, kultywowali zwyczaje, tradycje i wzorce kulturowe wywiezione z dawnej ojczyzny (Niemiec, Bawarii, Dolnego Śląska) oraz wprowadzali nieznane miejscowej ludności formy spędzania wolnego czasu. Jedną z tych form było kontynuowanie tradycji strzeleckich wyniesionych z bractw kurkowych, bardzo popularnych na Zachodzie (więcej o Towarzystwie Strzeleckim przeczytasz TUTAJ). 

Statut Towarzystwa Strzeleckiego miasta Łodzi, rok 1824.

(…) Kolejne rzesze osadników z Zachodu, przybywających do Łodzi w drugiej połowie XIX wieku, przyniosły ze sobą wzorce nowej dyscypliny sportowej, która stała się najbardziej masowo uprawianą w naszym mieście. Tą dyscypliną sportową było turnerstwo, czyli gimnastyka.

We wszystkich grupach społecznych środowiska mniejszości niemieckiej tworzono zespoły ćwiczebne, powstawały tzw. tournvereiny, czyli organizacje gimnastyczne, ale dostępne wyłącznie dla osób narodowości niemieckiej. Podobnie hermetycznymi, dostępnymi tylko dla łódzkich Niemców, były zakładane w latach 80. i 90. XIX wieku towarzystwa bicyklowe (…w pierwszych latach XX wieku w środowisku niemieckim w Łodzi zapanowała moda na uprawianie piłki nożnej, ale to już zupełnie inna historia… ;-)

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1898.

Pierwsze Towarzystwo Cyklistów Łódzkich (Lodzer Cyklisten Verein) założone zostało w lipcu 1886 roku z inicjatywy Roberta Reisigera. Był on jednym z 36

łódzkich Niemców posiadaczy welocypedów wprawiających się, codziennie rano na ulicy Spacerowej (dzisiajsza al. Kościuszki), w jeździe na tych dwukołowych pojazdach.

Robert Reisinger był założycielem i pierwszym prezesem Towarzystwa Cyklistów Łódzkich. Skupił wokół siebie posiadaczy welocypedów w Łodzi, którzy wnosili składki miesięczne w wysokości 5 rubli. Welocypedyści wynajęli plac przy nowym kościele (obecnie św. Krzyża) na ulicy Przejazd 5 (dzisiejsza Tuwima), na którym urządzili tor przeznaczony do ćwiczeń w jeździe i popisach na bicyklach.

"Führer durch Łódź". 1893.

"Rozwój", rok 1898.

Członkowie Sekcji Sportowej Towarzystwa Rzemieślniczego Resursa w Łodzi na boisku Towarzystwa Cyklistów Łódzkich, w tle widoczny kościół Podwyższenia św. Krzyża w Łodzi.

"Rozwój", rok 1913.

 "Rozwój" 1898.

Statut Towarzystwa Cyklistów Łódzkich został zatwierdzony przez gubernialne władze piotrkowskie w listopadzie 1886 roku. Członkowie towarzystwa urządzali zbiorowe wycieczki welocypedowe do okolicznych miast (Pabianice, Ozorków, Piotrków), zorganizowali ponadto 5 września 1886 roku pierwszy wyścig szosowy na trasie Łódź-Tomaszów.

"Lodzer Zeintung", rok 1895.

W latach późniejszych towarzystwo pozyskało bogatych mecenasów osobach przemysłowców łódzkich (baron Juliusz Heinzel, Robert Geyer, Ludwik Krusche i inni), którzy kupili dla towarzystwa na własność dzierżawiony dotąd plac przy ulicy Przejazd 3/5. Na placu tym, oprócz już czynnego toru kolarskiego, został wybudowany budynek klubowy, kręgielnie, a wewnątrz toru kolarskiego urządzono pierwszy w Łodzi kort do tenisa ziemnego, na którym w okresie zimowym organizowano ślizgawkę. 
Członkowie towarzystwa uprawiali również, zwłaszcza w okresie zimowym, ćwiczenia gimnastyczne w prywatnej sali gimnastycznej Müllera przy ulicy Widzewskiej.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1898.

"Rozwój", rok 1898.

Na czele zarządów Towarzystwa Cyklistów Łódzkich w latach 1886-1914 kolejno stali: Robert Reiger (1886-1889 i 1896-1900), Stanisław Lorentz (1889-1892), Juliusz Heinzel (1892-1895 i w 1905 roku), Leon Kruche (1901-1904), Robert Meyer (1906) oraz Albert Neumann (1907-1914).

"Rozwój", rok 1899.

"Rozwój", rok 1901.

"Rozwój", rok 1905.

Działalność towarzystwa, przerwana w lipcu 1914 roku przez wybuch I wojny światowej, została wznowiona 5 grudnia 1918 roku poprzez fuzję z SS „Union”, stowarzyszeniem, którego założycielami w Łodzi w 1897 roku byli bracia Aleksander i Teodor Piltzowie.

Stowarzyszenie było oddziałem łódzkim Wszechrosyjskiego SS „Union” z Petersburga. Legalizacja statutu nastąpiła 12 grudnia 1898 roku, ale działalność sportową w formie organizacji wyścigów kolarskich szosowych na trasie Zgierz-Głowno towarzystwo rozpoczęło już w miesiącach letnich 1898 roku.

"Rozwój", rok 1898.

Działacze SS „Union” organizowali ponadto wyścigi kolarskie szosowe dla kobiet oraz wyścigi tandemów, te ostatnie jako pierwsi ze wszystkich towarzystw sportowych Rosji. Obok wyścigów szosowych dla swoich członków, działacze SS „Union” urządzili pierwsze w Łodzi ogólnodostępne wyścigi kolarskie torowe – początkowo na ziemnym torze przy Górnym Rynku, a następnie na dzierżawionym przez siebie torze kolarskim w Helenowie. W wyścigach tych startowali również kolarze zagraniczni, zarówno amatorzy, jak i zawodowcy (…)

Gazeta "Rozwój", rok 1903.

Zarząd stowarzyszenia, z własnych funduszy rozbudował istniejący w Helenowie tor kolarski, pokrywając go nawierzchnią cementową i czyniąc najlepszym torem w Rosji.

Gazeta "Rozwój", rok 1903.

Ekipy kolarzy i lekkoatletów SS „Union” brały udział w zawodach w Warszawie, Rydze, Petersburgu, Paryżu oraz Niemczech. Były również rewizytowane przez stowarzyszenia sportowe tych miast. W dniach 24-31 sierpnia 1913 roku w Lipsku zawodnicy łódzkiego „Unionu” (F. Bruno, A. Maurer, bracia: Oswald i Paul Müllerowie, Wacław Szymski oraz Willy Schönerstaedt) reprezentowali barwy Rosji na mistrzostwach kolarskich świata, zajmując III miejsce, za ekipami Niemiec i Anglii.

(…) Siedziba klubu mieściła się początkowo przy ulicy Mikołajewskiej 40 (dzisiejsza Sienkiewicza), następnie ulicy Podleśnej 1 (dzisiejsza…), a w latach 1913-1914 przy ulicy Piotrkowskiej 246. Na czele zarządów SS „Union” w latach 1897-1914 stali: Aleksander Piltz (1897-1900), Otto Mietag (1900-1905), George Rote (1905-1906), Richard Schimmel (1906-1911), Artur Thiele (1911-1913) oraz Jan Greizer (1914).

Działalność stowarzyszenia, zawieszona w lipcu 1914 roku na czas trwania działań wojennych, została wznowiona 17 maja 1919 roku.

Gazeta "Rozwój", rok 1900.

W 1895 roku zwolennicy sportu welocypedowego pochodzenia niemieckiego

rozpoczęli starania o powołanie w mieście ekspozytury petersburskiego Wszechrosyjskiego „Touring-Clubu”.

Oficjalną datą założenia Towarzystwa Cyklistów-Turystów (tak brzmiała początkowo nazwa późniejszego „Touring-Clubu”) był dzień 31 marca 1899 roku, kiedy inicjatorowi powołania stowarzyszenia i jego pierwszemu prezesowi, Aleksemu Drewingowi, udało się doprowadzić do zatwierdzenia statutu przez gubernialne władze w Piotrkowie. W początkowym okresie działalność Towarzystwa Cyklistów-turystów koncentrowała się na organizacji wycieczek rowerowych dla swych członków oraz udziale w nielicznych zawodach kolarskich, urządzanych przez pozostałe łódzkie stowarzyszenia sportowe. Lokal towarzystwa mieścił się początkowo przy ulicy Mikołajewskiej 35 (dzisiejsza ulica Sienkiewicza), a następnie przy ulicy Nawrot 20.

W styczniu 1910 roku nastąpiła zmiana nazwy z Towarzystwa Cyklistów-Turystów na Towarzystwo Welocypedystów-Turystów, czyli łódzki oddział Wszechrosyjskiego „Touring-Clubu”. Potocznie używana była nazwa „Touring-Club”. Wizytówką sportową „Touring-Clubu” byli piłkarze, którzy uczestniczyli we wszystkich edycjach rozgrywek o mistrzostwo Łodzi w latach 1910-1914.

"Gazeta Łódzka", rok 1914.

(…) Kolarze „Touring-Clubu” utrzymywali stałe kontakty sportowe ze Stowarzyszeniem Kolarskim „Wanderluff” w Dreźnie.

Działalność klubu została zawieszona w sierpniu 1914 roku. W latach 1915-1916 pozostali w Łodzi nieliczni zawodnicy „Touring-Clubu” podejmowali próby reaktywowania działalności poprzez organizację meczów piłkarskich i zawodów kolarskich z będącymi w podobnej sytuacji członkami Towarzystwa Cyklistów „Union”. Próby te jednak kończyły się niepowodzeniami z uwagi na nieprzychylne stanowisko ówczesnych władz okupacyjnych Łodzi.

"Rozwój", rok 1898.

Zakładaniu organizacji sportowych, skupiających wyłącznie członków łódzkich mniejszości narodowych (Niemców i Rosjan), przychylne były władze carskie. Natomiast próby uświadomionych narodowo polskich kół postępowych, zrzeszonych w Towarzystwie Krzewienia Oświaty, dążących do zapewnienia grupom młodzieży polskiej możliwości legalnego uprawiania ćwiczeń cielesnych i sportu – napotykały na stałą odmowę władz gubernialnych piotrkowskich, niewyrażających zgody na zatwierdzenie przedkładanych statutów. Jednocześnie Polakom odmawiano możliwości zrzeszania się w już działających niemieckich stowarzyszeniach sportowych.

Dziennik Łódzki, rok 1891.

Aby utworzyć w końcu czysto polskie stowarzyszenie w Łodzi, posłużono się fortelem. Otóż pod koniec lat 80. XIX wieku, gdy na ulicach Łodzi pojawiły się pierwsze welocypedy, Polacy, właściciele tych dwukołowych maszyn, postanowili zjednoczyć się w swoim stowarzyszeniu. Napotkawszy na kolejną odmowę władz carskich oraz odmowę przyjęcia do ich niemieckiego Lodzer Cyklisten Verien, gremialnie zapisali się do … Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów (założonego w 1886 roku).

Cykliści łódzcy – Polacy próbowali swych sił na zawodach organizowanych przez Warszawskie Towarzystwo Cyklistów na stołecznym cyklodromie na Dynasach już od 1887 roku. Na początku 1889 roku, wykorzystując fakt, że zalegalizowany w Warszawie statut zawierał klauzulę zezwalającą zarządowi Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów powoływać na terenie Królestwa Kongresowego swoje konsulaty (oddziały) – łódzcy cykliści Polacy podjęli działania, zmierzające do utworzenia Konsulatu Łódzkiego WTC. Został on utworzony 19 lutego 1889 roku przez Mieczysława Zbijewskiego, który został wybrany na pierwszego konsula – prezesa zarządu.  Powyższe wydarzenie utożsamiane jest jako dzień narodzin sportu polskiego w Łodzi.

"Rozwój", rok 1900.

(…) Działalność konsulatu łódzkiego w początkowym okresie ograniczała się do organizowania wycieczek kolarskich do pobliskich miejscowości (Łagiewniki, Zgierz, Pabianice, Ozorków). Po nabraniu przez członków odpowiedniej wprawy w jeździe na rowerach, wyruszano do odleglejszych miejscowości (Kalisz, Łęczyca, Łowicz, Piotrków). Na zakończenie każdego sezonu – począwszy od 1895 roku – urządzano wewnętrzne wyścigi szosowe na dystansach od 5 do 25 wiorst, w zależności od zaawansowania i wieku uczestników. Wybijający się zawodnicy zapraszani byli do udziału w wyścigach zarówno torowych, jak i szosowych, organizowanych przez Warszawskie Towarzystwo Cyklistów. Wyróżniającymi się cyklistami konsulatu łódzkiego w latach 1895-1900 byli: Gajewski, Bogucki i Świerczyński. Jeździli oni na rowerach pochodzących z Łódzkiej Fabryki Rowerów „Sokół” (właścicielem był Władysław Sierpiński).

"Rozwój", rok 1899.

W 1896 roku konsulat zorganizował trzydniową wycieczkę kolarską do Ojcowa i Krakowa, w 1898 roku dwudniową do Kielc i Nowego Miasta, a w 1901 roku do Warszawy i Radomia.

W 1903 i 1904 roku z inicjatywy zarządu Konsulatu Łódzkiego zostały zorganizowane pierwsze w Łodzi długodystansowe wyścigi szosowe na trasie: Łódź – Zgierz – Pabianice – Łódź. Wzięli w nich udział zawodnicy polskich stowarzyszeń kolarskich z Kalisza, Kielc, Lublina, Płocka, Piotrkowa, Radomia, Warszawy, Zgierza i Łodzi.

W marcu 1905 roku nastąpiło przyłączenie się do Konsulatu Łódzkiego WTC Zgierskiego Kółka Cyklistów.

"Rozwój", rok 1899.

Po Mieczysławie Zbijewskim, który godność konsula piastował w latach 1889-1902, kolejnymi konsulami byli: Eckersdorf (1893-1894), Emil Holz (1895), Hozer (1896-1898), Teodor Finster (1899), Józef Uliński (1900), Strzyżymir Pruszyński (1901-1903), Roman Rohter (1904), Ludomir Jasiński (1905-1908) i Cezaryusz Borysławski (1909).

"Rozwój", rok 1900.

5 listopada 1910 roku gubernialne władze piotrkowskie zatwierdziły nowy statut stowarzyszenia oraz zmianę nazwy „Konsulatu” na Warszawskie Towarzystwo Cyklistów w Łodzi.

(…)Warszawskie Towarzystwo Cyklistów w Łodzi posiadało lokal początkowo przy ulicy Piotrkowskiej 108, a następnie przy ulicy Milszej 29 (dzisiejsza ulica Kopernika). Pożar lokalu klubowego, który wybuchł 20 stycznia 1912 roku strawił wszelki dobytek towarzystwa wraz z pamiątkami i dokumentacją. Nowy lokal urządzono czasowo przy ulicy Spacerowej 11 (dzisiaj al. Kościuszki), a od 1913 roku przy ulicy Nawrot 23 – wspólnie z Towarzystwem Zwolenników Rozwoju Fizycznego.

W 1914 roku Zarząd WTC w Łodzi chciał rozszerzyć działalność sportową poprzez założenie sekcji piłki nożnej. Wybuch I wojny światowej nie pozwolił na realizację tego zamierzenia, a ponadto spowodował zawieszenie całej działalności towarzystwa. Jej częściowe wznowienie nastąpiło w 1916 roku.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

W 1909 roku założone zostało Łódzkie Towarzystwo Cyklistów – Turystów. Zalegalizowane zostało przez gubernialną komisję ds. stowarzyszeń i związków w Piotrkowie 6 czerwca 1909 roku. Działalność towarzystwa ograniczała się niemal wyłącznie do uprawiania turystyki kolarskiej przez członków towarzystwa oraz, w ograniczonym wymiarze, do organizacji wyścigów szosowych wewnątrzklubowych.

Łódzkie Towarzystwo Cyklistów – Turystów zakładało swoje filie-konsulaty w miejscowościach położonych blisko Łodzi, ale tylko w guberni piotrkowskiej, w Koluszkach, Łasku, Piotrkowie i innych. Podczas jednodniowych wycieczek rowerowych członkowie towarzystwa zwiedzali zabytki Głowna, Łęczycy, Kalisza. Natomiast wycieczki dwu-, trzydniowe docierały do Warszawy, Pułtuska, Wilanowa, Serocka oraz innych miejscowości znanych z wydarzeń historycznych.

"Dziennik Łódzki", rok 1892.

Aby uzyskać fundusze na działalność statutową, towarzystwo urządzało majówki i zabawy leśne. W okresie zimowym organizowało wieczorki taneczne, koncerty, odczyty dostępne dla członków i ich rodzin oraz dla osób zaproszonych.

"Rozwój", 1898.

Zarząd Łódzkiego Towarzystwa Cyklistów – Turystów w latach 1909-1914 działał w składzie: prezes – Ludwik Jasiński, wiceprezes – Antoni Piotrkowski, sekretarz – Franciszek Kaucz, skarbnik – Leonard Uznański.

(…) Towarzystwo posiadało własny lokal klubowy – początkowo przy ulicy Piotrkowskiej 145, a od stycznia 1914 roku przy ulicy Konstantynowskiej 79. Działalność towarzystwa przerwana z chwilą rozpoczęcia I wojny światowej nie została wznowiona po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

"Rozwój", rok 1898.

"Czas", kalendarz informacyjny na rok 1902.

PS: według baedekera – dzisiaj najsłynniejszym cyklistą łódzkim jest Pan Tadeusz Niwiński, autor bloga: Mr. Scott jedzie do...  - z którym możecie zwiedzać Łódź i region łódzki. Polecam!

Źródło:

Andrzej Bogusz. Dawna Łódź sportowa 1824-1945.

"Noue Lodzer Zeitung", rok 1910.

 "Dziennik Łódzki", rok 1916. 

"Rozwój", rok 1921.

"Hasło Łódzkie", rok 1928.

"Hasło Łódzkie", rok 1928.

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1929.

"Hasło Łódzkie", rok 1930.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1931.

Przeczytaj jeszcze:

Łódź sportowa i zdrowa - szczęśliwy czas między wojnami...

Dom Łódzkiego Towarzystwa Strzeleckiego.

ŁÓDZKA RESURSA

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi oraz Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Mistrzostwa Polski w kolarstwie torowym w Łodzi.

Mistrz Polski Artur Pusz na rowerze z bukietem kwiatów. Ale.... to już zupełnie inna historia (rok 1936) 😊

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1926.

BAEDEKER POLECA:

Andrzej Bogusz. Dawna Łódź sportowa 1824-1945.

Sport jest z pewnością ważnym zjawiskiem, zdolnym przekazywać bardzo głębokie wartości językiem powszechnie zrozumiałym. Sport ujawnia nie tylko bogate możliwości fizyczne człowieka, ale także jego predyspozycje intelektualne i duchowe.

Potencjał ukryty w sporcie sprawia, że jest on szczególnie ważnym narzędziem rozwoju człowieka oraz czynnikiem niezwykle przydatnym w procesie budowania społeczeństwa, gdzie miejsce antagonizmów zajmuje sportowa rywalizacja, gdzie więcej ceni się spotkanie niż konflikt, uczciwe współzawodnictwo niż zawziętą konfrontację. Sport pozwala na kontakt z przyrodą, uczy ofiarności, szacunku i odpowiedzialności; pozwalając należycie docenić wartość każdego człowieka, przełamuje uprzedzenia i różnice językowe, rasowe i kulturowe (...). Zdobywanie wiedzy z dziejów sportu, olimpizmu jako znaczącego składnika zdrowej rywalizacji sportowej, poszanowania innego człowieka, jest istotnym czynnikiem poziomu kulturalnego społeczeństwa i jego jednostek.

Tym szlachetnym ideałom, materializującym się w sporcie, służy piękna książka napisana przez doktora Andrzeja Bogusza Dawna Łódź sportowa 1824- 1945. Jest to pozycja pionierska i ze wszech miar godna zainteresowania. 

Czytelnicy otrzymują pracę bogatą w interesującą faktografię, szeroko udokumentowaną, przypominającą plejadę łódzkich znakomitości sportu. Historia tu zaprezentowana to także znaczący rozdział historii polskiego Manchesteru i jego mieszkańców, pokazana w przekroju społecznym i narodowościowym. Książka ta jest wyrazem szacunku i uznania dla tych, którzy poprzez swoje osiągnięcia i sukcesy rozsławili Łódź w Europie i na świecie. Autor nie zapomina także o tych, którzy nie są sportowcami, ale tworzą jego zaplecze i podstawy organizacyjne oraz sponsorują rozgrywki i zawody sportowe. Wiele można dowiedzieć się o stowarzyszeniach i organizacjach sportowych, ich animatorach i działaczach, o wielości uprawianych dyscyplin, wreszcie o obiektach i urządzeniach służących do uprawiania sportu i kultury fizycznej. Szeroka i wielowątkowa tematyka uwzględnia uwarunkowania społeczno-polityczne, wyznaniowe i narodowościowe, nie pomija losów łódzkiego sportu i sportowców w okresie okupacji.

Książka ta jest znaczącym wkładem do dorobku polskiej historii sportu. Treść, sposób ujęcia i prezentacji poruszanych tu zagadnień dowodnie ukazują, iż autor opracowania to nie tylko wybitny znawca sportu i historii Łodzi, ale to także pasjonat (...)

Stanisław Witaszczyk

marszałek województwa łódzkiego

(2006)

Dr Andrzej Bogusz, wybitny znawca dziejów sportu w Łodzi, autor licznych opracowań na ten temat, przygotował kolejną pracę, poświęconą kulturze fizycznej w naszym mieście. Jest to udana próba syntezy historii sportu w Łodzi od jego zarania w latach 20. XIX wieku aż do 1945 roku. O wartości tego szeroko zakrojonego przedsięwzięcia badawczego w znacznym stopniu zadecydowała nie tylko wykorzystana obszerna literatura przedmiotu, ale także różnorodna baza źródłowa, jak: archiwalia, prasa, unikalne dokumenty oraz kilkadziesiąt ankiet i zdjęcia.

Autor ukazuje dzieje ruchu sportowego w wielonarodowym mieście w poszczególnych epokach na tle historii kultury fizycznej w kraju i na świecie. W swojej ciekawej pracy przedstawia narodziny sportu w Łodzi, rozwój organizacji i stowarzyszeń sportowych, powstawanie związków, klubów i obiektów, lecznictwo sportowe, prasę i wydawnictwa. Pokazuje działaczy i wybitnych sportowców oraz ich osiągnięcia. Podkreśla, jak ważną rolę sport odgrywał w życiu mieszkańców wielkiego miasta przemysłowego - nawet w tak trudnym okresie jak I wojna światowa oraz w ekstremalnych warunkach podczas okupacji niemieckiej w latach 1939 - 1945.

Praca doktora Andrzeja Bogusza wypełnia lukę w historiografii kultury fizycznej w Łodzi i szerzej w skali kraju.

Ta wartościowa monografia, starannie opracowana edytorsko i zawierająca ciekawą ikonografię, zainteresuje czytelników.

prof. zw. dr hab. Paweł Samuś

kierownik katedry historii Polski najnowszej

Uniwersytetu Łódzkiego

Opisywane kluby: 141 klubów i związków sportowych.
Opisywane sekcje: atletyka, automobilizm, awiacja, boks, gimnastyka, gry sportowe, hokej na lodzie, jeździectwo, kajakarstwo, kolarstwo, kręgle, lekka atletyka, łucznictwo, łyżwiarstwo, motocyklizm, narciarstwo, piłka nożna, pływanie, rugby, strzelectwo, szachy, szermierka, tenis stołowy, tenis ziemny

Wydawca: Muzeum Historii Miasta Łodzi.