baedeker łódzki: Kościół rzymsko-katolicki pw. Opatrzności Bożej

czwartek, 23 listopada 2017

Kościół rzymsko-katolicki pw. Opatrzności Bożej – czyli modernizm… uduchowiony.

Kościół przy ulicy Kolińskiego 26 (dawna Jagiellońska).

Wzniesiono go w błyskawicznym tempie według projektu architekta Wiesława Lisowskiego. Okres budowy kościoła od momentu poświęcenia w sierpniu 1932 roku przez biskupa Wincentego Tymienieckiego kamienia węgielnego do poświęcenia gotowego obiektu, wyniósł trzy miesiące.

Wiesław Lisowski zaprojektował i nadzorował budowami wielu łódzkich kościołów, szkół i innych budynków użyteczności publicznej w Łodzi.

Urodził się w 1884 roku w Ząbkach koło Warszawy. Był synem nadleśniczego. Ukończył Szkołę Realną w Odessie, mieszkając tam u swojego wuja. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Elektrycznym Instytutu Inżynierów Cywilnych w Sankt Petersburgu.

W 1907 roku podjął studia architektoniczne w tamtejszej Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych. W czasie studiów cierpiał na „chroniczny katar”, lecząc się między innymi w 1908 roku w sanatorium w Rewalu w Estonii, wyjeżdżał kilkukrotnie dla poratowania zdrowia za granicę, co przedłużyło okres nauki, ale ułatwiło mu uwolnienie się od służby wojskowej. Był wówczas stypendystą władz Królestwa Polskiego. W 1915 roku praktykował u wybitnego twórcy petersburskiego Leontija Benua (Benois). W 1916 roku otrzymał prawo prowadzenia prac budowlanych, pracując przy kilku obiektach w Sankt Petersburgu. Studia ukończył ostatecznie już po rewolucji bolszewickiej, w marcu 1918 roku, otrzymując tytuł „artysty architekta”.

W sierpniu 1918 roku wziął ślub z petersburżanką, Zuzanną Faszczewską, wywodzącą się z rodziny francuskich hugenotów i w grudniu tegoż roku powrócił do kraju. Pracował krótko w Ministerstwie Robót Publicznych w Warszawie przy planach kolonii mieszkaniowej na Żoliborzu.

W 1919 roku objął stanowisko architekta miejskiego w Zarządzie m. Łodzi. Posadę tę – wskutek ciągłych reorganizacji administracji miejskiej różnie określaną – pełnił do kwietnia 1929 roku.

Wiesław Lisowski odegrał znaczącą rolę w realizacji polityki władz miejskich zmierzającej do nadrobienia olbrzymich zaległości w infrastrukturze miasta. W pierwszych latach zajmował się głównie projektowaniem szkół oraz nadzorem nad ich realizacją, także tych projektowanych przez innych twórców.

"Rozwój", rok 1923.

Architekt podejmował się projektowania i prowadzenia budowy innych ważnych dla miasta gmachów, między innymi siedziby Magistratu, łaźni miejskiej, szpitala Kasy Chorych, stacji oczyszczania ścieków na Lublinku, budynku mieszkalnego dla wyeksmitowanych, rozbudowy budynków szkolnych i szpitali, a także prywatnych domów mieszkalnych.

"Głos Polski", rok 1926.

Lisowski brał udział w ważnych konkursach architektonicznych na budowę: pomnika „Straconych 1905-1907 za Wolność i Lud” na Polesiu Konstantynowskim (rok 1920, II nagroda – projekt przeznaczony do realizacji), Gmachu Reprezentacyjnego Rady Miejskiej (rok 1927, II nagroda) – budynek, który miał być rozbudową siedziby władz miasta, przerzucony ponad ulicą Pomorską, o surowym klasycznym wyrazie;

Domu Ludowego (obszerny gmach z dwoma salami widowiskowymi, jaki miał stanąć na pl. Dąbrowskiego, rok 1926, I nagroda, projekt niezrealizowany);

Osiedla mieszkaniowego na Polesiu Konstantynowskim przy współpracy z T. Reiterem (1930).

W tym okresie Lisowski stosuje początkowo motywy „stylu dworkowego”, ale w połowie dekady zwyciężył w jego twórczości wyraźna predylekcja do form klasycznych.

Po rezygnacji z posady architekta miejskiego prowadził praktykę prywatną w zbudowanym przez siebie domu przy ulicy Wierzbowej, nadal realizując projekty szeregu ważnych gmachów użyteczności publicznej jak i zamówień prywatnych. W tym czasie w jego twórczości wyraźny był zwrot w stronę form modernistycznych.

W okresie okupacji niemieckiej pracował w biurze architekta Roberta von Rimszy przy ulicy Piotrkowskiej 196.

Swoją działalność twórczą kontynuował po II wojnie światowej, pracując w Łódzkim Oddziale Wojskowego Przedsiębiorstwa Budowlanego, w latach 1947-1950 – w Centrali Tekstylno-Bawełnianej, a następnie, do śmierci, w Biurze Projektów Handlu Wewnętrznego.

Kościół zaprojektowany przez architekta Lisowskiego jest niezorientowany – zlokalizowany w północnej części miasta, w dzielnicy Łódź Bałuty, w rejonie luźnej zabudowy osiedla mieszkaniowego z lat 80. XX wieku, na trójkątnej narożnej działce u zbiegu ulic Inflanckiej i Kolińskiego. Teren jest ogrodzony, od zachodu graniczy z ogrodem parafialnym.

Prezbiterium jest otoczone, założonymi na planach zbliżonych do kwadratów, dwiema zakrystiami i pomieszczeniem pomocniczym od północy. Od wschodu znajduje się prostokątna kruchta poprzedzona przedsionkiem i oflankowana kruchtami bocznymi.

Na ścianie kościoła pamiątkowa tablica poświęcona Ignacemu Weryho.

IGNACY KSIĄŻĘ WERYHO

URODZONY W JEKATERYNBURGU

NA ZESŁANIU RODZICÓW MALWINY i WALERIANA

POWSTAŃCÓW 1863 R.

ŻYŁ LAT 54

ZAMĘCZONY NA SOŁOWIECKICH WYSPACH

W 1930 R.

Narożna kwadratowa w rzucie wieża posiada mieści schody na chór i strych, usytuowana jest w północno-wschodnim narożniku.

Wieża jest bardzo strzelista, dwupoziomowa, ażurowa w górnej partii. Smukłe słupki podtrzymują płaski dach zwieńczony metalowym krzyżem.

Kościół jest prostą bryłą, zgeometryzowaną, zestawioną z ekspresyjnie piętrzących się prostopadłościanów.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1931.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1932.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1933.

Przed przebudową w 1947 roku miał formę jeszcze bardziej surową.

Drzwi główne zostały ujęte w prosty portal, poprzedzone szerokim podestem i schodami. Nad drzwiami widoczny jest profilowany trójkąt, wypełniony płaskorzeźbionym motywem symbolicznym, oraz napis: Opatrzność Boża.

W niewielkiej odległości od kościoła znajduje się Stacja Radegast. Stąd w czasie II wojny światowej Niemcy deportowali około ćwierć miliona polskich i europejskich Żydów do hitlerowskich obozów śmierci w Oświęcimiu i Chełmnie nad Nerem.

Miejsce to jest obecnie pomnikiem zagłady mieszkańców Litzmannstadt Getto.

Ostatnia droga, którą szli mieszkańcy getta w kierunku stacji Radegast, prowadziła ulicą Jagielońską (dziś ulica Kolińskiego). Zachowała się na wielu archiwalnych fotografiach. Przy ulicy Jagielońskiej 12 mieszkał Henryk Ross, fotograf getta żoną Stefanią. To tu ukrył negatywy swoich zdjęć, które odkopał po wojnie. Dziś są przechowywane w Londynie, ale można je zobaczyć w wielu filmach, publikacjach i wystawach.

W drodze na stację Radegast. W głębi, po lewo kościół pw. Opatrzności Bożej.

Żydzi mijali kościół pw. Opatrzności Bożej i dawne kino przy ulicy Zagajnikowej (po wojnie studio filmowe PWSFTViT, dzisiaj budynek już nie istnieje). Tu mieścił się jeden z punktów zbornych. Stąd widać było mur cmentarza żydowskiego. Aby dojść na stację Radegast trzeba było wyjść poza teren getta. Do stacji Radegast prowadzi ulica Ofiar Getta Litzmannstadt (dawna Stalowa).

W latach hitlerowskiej okupacji świątynia była zamknięta, a jej wnętrze i wyposażenie zniszczono.

W 1947 roku kościół rozbudowano według projektu Zygmunta Fedorowskiego. Przedłużono wówczas prezbiterium, kończąc je absydą. Od północy dobudowano zakrystię i pomieszczenia na skarbiec i archiwum.