baedeker łódzki: Siedziby rodziny Scheiblerów na Dolnym Śląsku.

piątek, 21 czerwca 2024

Siedziby rodziny Scheiblerów na Dolnym Śląsku.

Scheiblerowie - rodzina jednego z największych przemysłowców łódzkich, Karola Wilhelma Scheiblera - posiadała rezydencje nie tylko w naszym mieście - budowano je również między innymi na Dolnym Śląsku.

Choć położone są z dala od Łodzi, warto o nich wspomnieć, bowiem potwierdzają znaczenie Scheiblerów jako fundatorów wielu ważnych budowli oraz przedsiębiorców angażujących swe kapitały nie tylko w Łodzi.

Najważniejszą rezydencją był z pewnością pałac w Kwietnie (dawne Blumerode) koło Środy Śląskiej, nieopodal Wrocławia.

Pałac w Kwietnie, rok 1916. Fot. A. Scholz.

(źródło fotografii: https://pl.m.wikipedia.org/

Dobra te Scheiblerowie nabyli w połowie lat 80. XIX wieku - już po śmierci Karola Scheiblera.

Karol Wilhelm Scheibler (1820-1881)

- jeden z największych łódzkich przemysłowców, nazywany "królem bawełny", który w branży włókienniczej nie miał sobie równych w całym Cesarstwie Rosyjskim. Od połowy lat 70. XIX wieku zakłady Scheiblera koncentrowały około 60% produkcji i 55% robotników przemysłu włókienniczego w Królestwie Polskim.

(źródło fotografii: Karol_Scheibler (wikimedia.org)

Przeczytaj w baedekerze:

KAROL WILHELM SCHEIBLER – z Monschau, przez Ozorków… do Łodzi. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Tydzień", rok 1890.

W 1892 roku Scheiblerowie pobudowali w Kwietnie pałac w stylu północnego renesansu z ceglanymi elewacjami i wysokimi dachami ozdobionymi bogatymi szczytami, z ustawioną z boku okrągłą wieżą zwieńczoną smukłym hełmem i wnętrzami o bogatym wystroju utrzymanym w różnorodnej stylistyce.

O ile w przypadku łódzkich rezydencji widać ich stosunkowo skromną formę, tak w tym wypadku Scheiblerowie zdecydowali się na znacznie większą skalę i przepych, właściwy rezydencjom ziemiańskim i charakterystyczny dla innych tego typu obiektów na Dolnym Śląsku.

Pałac w Kwietnie. Elewacja wschodnia.

Fot. Eduard van Delden, 1893.

Zbiory WBP/ domena publiczna.

Rok powstania pałacu w Kwietnie zdradza data umieszczona na zachodniej elewacji obiektu. Brak jednak informacji o twórcy dzieła. Prawdopodobne wydaje się zamówienie projektu rezydencji u któregoś z architektów działających na Śląsku. Wyraźne jest przede wszystkim podobieństwo pałacu Scheiblerów do form wrocławskiego pałacu Schaffgotschów przy obecnej al. Kościuszki, wzniesionego w 1890 roku przez Carla Heidenreicha. Zbieżność stylistyczna i czasowa obydwu budowli mogłaby wskazywać na tego twórcę.

Pałac Schaffgotschów we Wrocławiu, rok 1905.

(źródło fotografii: Historia pałacyku przy ul. Kościuszki. - MiejscaWeWroclawiu.pl)

Przedstawiciele rodziny Scheiblerów, Herbstów i przypuszczalnie von Kramstów w parku przy pałacu w Kwietnie (Blumerode).

Zbiory Archiwum Państwowego w Łodzi, Akta rodziny Biedermanów.

Fot. Eduard van Delden.

(źródło fotografii: Grochowska_Stefanski.pdf (uni.wroc.pl)

"Schlesische Schloesser"/ Zamki śląskie, rok 1909.

(Śląska Biblioteka Cyfrowa)

"Rozwój", rok 1911.

Pałac w Kwietnie pozostawał w rękach rodziny do 1945 roku. Przebywała tam często Anna z Wernerów Scheibler, wdowa po Karolu, która od czasu rewolucji 1905 roku zamieszkała w dolnośląskiej rezydencji już na stałe.

Anna Scheibler z domu Werner, herbu Miron (1835-1921)

- fabrykantka, inwestorka, filantropka, wielokrotnie nagradzana pasjonatka ogrodnictwa.

Przeczytaj w baedekerze:

Anna Scheibler - Niemka i Polka (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1921.

W latach międzywojennych Kwietno było miejscem pobytu Karola Wilhelma II z rodziną, który zmarł w Lućmierzu 1935 roku, ale pochowany został w rodzinnej kaplicy w Łodzi.

Karol Wilhelm Scheibler II (1862-1935)

(źródło fotografii: Karol_Wilhelm_Scheibler_II_(1862-1935)(wikimedia.org)

- fabrykant, inwestor, działacz gospodarczy i społeczny, dyrektor naczelny zakładów i prezes zarządu "Towarzystwa Akcyjnego Manufaktur Bawełnianych Karola Scheiblera", sukcesor Karola Scheiblera. Uhonorowany w marcu 1930 roku przez prezydenta Ignacego Mościckiego Złotym Krzyżem Zasługi - "za zasługi dla rozwoju polskiego przemysłu węglowego oraz gospodarczego i kulturalnego rozwoju Zagłębia Dąbrowskiego".

"Głos Poranny", rok 1935.

Kaplica i grobowiec rodzinny Scheiblerów w części ewangelickiej Cmentarza Starego przy ulicy Ogrodowej w Łodzi.

Przeczytaj w baedekerze:

Kaplica Karola Scheiblera na Starym Cmentarzu przy ulicy Ogrodowej. (baedekerlodz.blogspot.com)

Karol Wilhelm Scheibler Karol Wilhelm Scheibler II, syn.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1893-1913.

Wdowa po Karolu Wilhelmie II, Anna z Grohmanów Scheibler, przebywała w Kwietnie w okresie II wojny światowej i zmarła w pałacu na początku 1945 roku, krótko przed nadejściem Armii Czerwonej.

Wkroczenie tej armii spowodowało dewastację i pożar budynku. Po wojnie obiekt przejęły władze państwowe i przekazały w użytkowanie Politechnice Wrocławskiej.

W latach 90. XX wieku sprzedany został prywatnemu właścicielowi, który rozpoczął jego renowację, ukończoną w 2013 roku przez innego już właściciela.

W zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi znajduje się album fotograficzny dokładnie dokumentujący pałac w Kwietnie. Możemy podziwiać bajkową wręcz architekturę oraz bogate wnętrza pałacu, wspaniałą okolicę oraz inne budynki znajdujące się na terenie majątku. Fotografie wykonał Eduard van Delden, niemiecki fotograf (1850-1920), który wykonywał fotografie portretowe oraz reprodukcje dzieł sztuki, specjalizował się również w sporządzaniu dokumentacji architektury i obiektów przemysłowych. Dzięki tej ostatniej specjalizacji współpracował z miejskim urzędem budowlanym i Konserwatorem Zabytków Prowincji Dolnośląskiej. Ponadto van Delden sprawował funkcję nadwornego fotografa królowej Prus Augusty von Sachsen-Weimar, żony Wilhelma I.

Ansichten von Blumerode , Eduard van Delden (1850-1920). Fot. / WBP.

Dzisiaj obiekt jest ogrodzony i niedostępny dla potencjalnych zwiedzających. Widać, że teren jest pięknie utrzymany, ale stara zieleń oraz liczne nowe nasadzenia skutecznie uniemożliwiają "podglądanie" pałacu.

MAPA GOOGLE

W położonym w odległości zaledwie 10 kilometrów od Kwietna majątku Chwalimierz (dawny Frankenthal) swoją wspaniałą rezydencję wzniósł w tym czasie Georg von Kramsta, mąż Emmy Scheibler.

Chwalimierz. Pięknie odrestaurowana brama wjazdowa do majątku von Kramstów.

Widoczny okazały herb rodowy - von Kramstowie wykupili tytuł szlachecki. Ród von Kramstów nazywany jest niekiedy Śląskimi Rockeffelerami.

Herb rodu von Kramsta.

Hrabia Georg von Kramsta urodził się w 1842 roku we Freiburgu na Śląsku, był synem Christiana Gustava von Kramsta i jego żony Pauliny z domu Schmidt. 16 września 1879 roku ożenił się z Emmą Pauliną Scheiblerówną - córką łódzkiego fabrykanta Karola Scheiblera, z którą miał pięć córek i jednego syna.

W latach 1854-1860 uczył się w Realgymnasium am Zwinger we Wrocławiu. W latach 1861-1863 studiował na Gewerbeakademie w Berlinie. W 1866 roku stał się wspólnikiem w firmie ojca C.G. Kramsta & Söhne, a po jego śmierci w 1869 roku przejął po nim kopalnie węgla, galmanu, huty cynku a także nieruchomości na Górnym i Dolnym Śląsku oraz rosyjskiej Polsce. Mieszkał we Freiburgu do 1871 roku, następnie w Berlinie, by po ślubie w 1879 roku przenieść się do Wrocławia, a następnie na krótko do Katowic.

W 1881 roku nabył majątek w Chwalimierzu, gdzie w latach 1884-1885 wybudował pałac według projektu Karla Schmidta, i gdzie Kramstowie przeprowadzili się na stałe.

Georg von Kramsta był założycielem szpitala powiatowego w Środzie Śląskiej, który został otwarty po jego śmierci. Był również filantropem – wspierał ewangelickie Stowarzyszenie Misji Wewnętrznej. Od 1880 roku był także członkiem Śląskiego Towarzystwa Kultury Patriotycznej. Zmarł na atak serca 14 czerwca 1901 roku w pałacu w Chwalimierzu (Frankenthal).

"Schlesische Schloesser"/ Zamki śląskie, rok 1909.

(Śląska Biblioteka Cyfrowa)

Emma Scheiblerówna urodziła się 25 września 1860 roku w Łodzi. Niemal dokładnie 19 lat później, 16 września 1979 roku zawarła małżeństwo z Christianem Georgiem von Kramstą, o osiemnaście lat starszym od siebie ziemianinem z Frankenthal na Śląsku (Chwalimierz), synem Christiana Gustava, właściciela licznych ziem, kopalń i hut. Młodzi zamieszkali w posiadłościach von Kramstów, we wspomnianym Frankenthal, ale także we Wrocławiu i w Matzdorf (Maciejowiec), gdzie posiadali bogatą rezydencję pałacową.

Emma Paulina zmarła w Maciejowicach w czasie II wojny światowej, przeżyła męża o czterdzieści lat. Zanim owdowiała wydała na świat: Edytę (1882), Eleonorę (1883), Helenę (1885), Margerethę (1886), Marię (1887) i jedynego syna Hansa (1890-1944). Tenże Hans von Kramsta stał się jednym z akcjonariuszy „Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i L. Grohmana” spółki akcyjnej utworzonej w 1921 roku w odrodzonej Polsce i brał czynny udział w pracach jej rady nadzorczej.

"Głos Poranny", rok 1933.

Brat Emmy, Karol Wilhelm Scheibler junior wchodził w skład kierownictwa „Gwarectwa von Kramsta” w Sosnowcu, a później, po wykupieniu gwarectwa przez kapitał francusko-belgijski i utworzeniu „Towarzystwa Akcyjnego Sosnowieckich Kopalń i Zakładów Hutniczych” zasiadł w jego zarządzie i radzie nadzorczej.

"Tydzień", rok 1899.

W roku 1900 Karol Scheibler junior doprowadził do wykupienia od księcia Hohenlohe kopalni „Saturn” w Czeladzi i znacząco przyczynił się do zbudowania kopalń „Jowisz” w Wojkowicach i „Mars” w Łagiszy. Scheiblerowie byli też zaangażowani finansowo w budowę i eksploatację kolei sosnowiecko-iwanogrodzkiej (dęblińskiej), a także w Towarzystwo Akcyjne „Zakładów Kotlarskich i Mechanicznych W.Fitzner i K.Gamper” w Sosnowcu. Georg von Kramsta dla odmiany figuruje na liście założycieli „Towarzystwa Akcyjnego Manufaktur Bawełnianych Karola Scheiblera” w Łodzi, spółki powstałej w 1881 roku, po śmierci założyciela.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.

Mąż Emmy, Georg zmarł w 1901 roku, a ich syn Hans, ostatni właściciel majątku Chwalimierz przed II wojną światową - został w 1942 roku aresztowany przez Gestapo i wywieziony do obozu w Auschwitz. Oskarżono go o pomoc Żydom. Na skutek stawiennictwa rodziny i wpłacenia bajońskiej sumy 3,5 miliona marek, został zwolniony z obozu. Niestety w skutek skrajnego wycieczenia zmarł wkrótce po opuszczeniu Auschwitz w 1943 roku.

Rodzina von Kramstów była na wskroś niemiecka w odróżnieniu od Scheiblerów, którzy w większości spolonizowali się już w pokoleniu dzieci wielkiego Karola Wilhelma, głównie za sprawą ich matki, Anny Werner, wywodzącej się z ziemiańskiej, zasymilowanej rodziny niemieckiego pochodzenia. Emma Paulina, która dała imię walcowni cynku w centrum Sosnowca żyła bardzo długo, przekroczyła osiemdziesiątkę, urodziła i wychowała sześcioro dzieci i dochowała się licznych wnuków.

Chwalimierz. Brama wjazdowa do majątku von Kramstów.

Rozległe tereny wokół pałacu Pauliny Emmy (z domu Scheibler) i Gustawa Kramsta .

Słynny architekt założenia pałacowego - Karl Schmidt - znany był z talentu do wykorzystywania naturalnego ukształtowania terenu w swoich projektach. Chwalimierz jest kolejnym przykładem – pałac zbudowany został na wzgórzu, a ogrody pałacowe naturalnie przechodziły w otaczający go las.

Małżeństwo dzieci dwu wielkich potentatów w ówczesnym Królestwie Polskim nie było obojętną sprawą, także z powodu zbliżenia wielkiego Karola Scheiblera do spraw Zagłębia. Od tego bowiem czasu datuje się zaangażowanie króla bawełny w zagłębiowskie górnictwo węglowe, i co ważniejsze, zaangażowanie jego kapitałów. Bez wątpienia powinowactwo odegrało tu swoją rolę choćby przez fakt osobistych kontaktów. Karol Scheibler pociągnął za sobą innych przemysłowców z Łodzi (między innymi Biedermanów) i nie tylko w szybkim czasie przemysł włókienniczy stał się najpoważniejszym odbiorcą zagłębiowskiego węgla (co było skądinąd naturalne i nieuniknione), ale powstała spółka z dominującym udziałem Scheiblera weszła w posiadanie kopalń w Grodźcu, Wojkowicach i Czeladzi. (Towarzystwo „Saturn”).

"Rozwój", rok 1902.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

Pałac w Chwalimierzu (dawny Frankenthal).

Pałac został zbudowany przez Georga von Kramsta w latach 1884-1885 w stylu neorenesansowym według projektu przypisywanego wrocławskiemu architektowi Carlowi Schmidtowi, słynący dawniej ze swojego przepychu i bogactwa.

Po zakończeniu II wojny światowej pałac zdewastowano - na skutek działania Armii Czerwonej z budynku wywieziono wszystko, co miało jakąkolwiek wartość. W niektórych doniesieniach na temat Chwalimierza można było przeczytać, że po wojnie w wieży znaleziono kosztowności - ukryty skarb rodowy. Pobudziło to wyobraźnię wielu poszukiwaczy. W konsekwencji do szabrowania dołączyli mieszkańcy z okolicy... Jeszcze na początku lat 60. XX wieku obiekt stał w niezłym stanie technicznym, jednak później rozebrano budynek. Pozostałości pałacu znajdują się w głębi parku i obejmują głównie ruinę wieży i glorietę.

Na terenie majątku zachowały się natomiast zabudowania dawnej stajni z drugiej połowy XIX wieku (wybudowanej po 1890 roku) i dom zarządcy z około 1910 roku (obecnie własność prywatna, w remoncie).

Dawne stajnie w Chwalimierzu.

Dom zarządcy majątku Chwalimierz.

Park pałacowy z drugiej połowy XIX wieku w Chwalimierzu.

MAPA GOOGLE

Alexander Duncker. Dawny pałac w Dębicach (Dambritsch)

(źródło: Dolnośląskie rezydencje, pałace i zamki według Alexandra Dunckera (centrum.zarow.pl)

W 1895 roku rodzina Scheiblerów dokupiła sąsiadujący z Kwietnem majątek Dębice (niemieckie Dambritsch) z pochodzącym z końca XVIII wieku okazałym pałacem (wybudowano go w 1795 roku dla ówczesnego właściciela majątku - hrabiego von Pertkau), który został przez Scheiblerów w znacznym stopniu przebudowany.