baedeker łódzki: LITZMANNSTADT GETTO - wrzesień 1941

poniedziałek, 1 września 2014

LITZMANNSTADT GETTO - wrzesień 1941 - tramwaje w getcie

We wrześniu 1941 roku w getcie ruszyły tramwaje, początkowo przewoziły tylko żywność, opał i surowce do produkcji.

Wcześniej tramwaje jeździły ulicami Zgierską i Limanowskiego. Mogli nimi poruszać się po mieście wyłącznie aryjczycy, którzy z okien pojazdu patrzyli na ludzi z zamkniętej dzielnicy. Żydom nie wolno było wyjść na jezdnię, choć chodniki i domy należały do getta. Ulice były oddzielone zaporami i zasiekami, niebezpiecznie było nawet do nich się zbliżać (przeczytaj MOSTY ŁÓDZKIEGO GETTA).

Plac Kościelny: u zbiegu ulic Zgierskiej i Wojska Polskiego (dawna Brzezińska)

Przez blisko dwa lata tramwaj był dla mieszkańców getta symbolem świata, do którego nie mieli dostępu. We wrześniu 1941 roku to się zmieniło. Na ulicach getta pojawiły się pierwsze pojazdy. Spełniały one przede wszystkim funkcję transportową. Przewoziły żywność, opał i surowce ze stacji Radegast do różnych resortów, a gotowe produkty z powrotem na rampę.

Zostały wybudowane tory biegnące ulicą Brzezińską (dziś Wojska Polskiego), Marysińską i Jagiellońską (obecnie Kolińskiego), a także bocznice od tej trasy do najważniejszych resortów, między innymi krawieckiego przy ulicy św. Jakuba, czy placu warzywnego przy ulicy Łagiewnickiej 1/3. W czerwcu 1942 roku uruchomiono też transport osobowy, który zabierał ludnośc getta do pracy na Marysinie. W "Kronice" pisano, że od 1 czerwca do 15 lipca sprzedano 159 tysięcy biletów, a dziennie z tramwajów korzystało ponad 3 tysiące osób.

Tramwaj w getcie. Ulica Zgierska.

Pod koniec 1942 roku władze Litzmannstadt uruchomiły jeszcze jedną tranzytową linię tramwajową przejeżdżającą przez getto, a przeznaczoną tylko dla Niemców i Polaków. Trasa nie była oddzielona od getta jak przy ulicy Zgierskiej, ale drzwi były szczelnie zamykane przed wjazdem na teren getta i otwierane dopiero na zewnątrz. Nikt nie mógł wejść ani wyjść z tramwaju na terenie getta. Pilnował tego niemiecki żandarm. Tory szły ulicami Franciszkańską i Brzezińską (Wojska Polskiego) w kierunku Dołów.

Tramwaj w getcie. U zbiegu ulicy Zgierskiej i Brzezińskiej (Wojska Polskiego)

W wyniku długotrwałych starań podejmowanych przez Przełożonego Starszeństwa Żydów getto wyposażone zostało we wrześniu w komunikację tramwajową. Przekazanie szczuplutkiego taboru tramwajowego nastąpiło w dniu 13 września. Oddane zostały do eksploatacji w getcie dwa wagony motorowe (starego typu) oraz kilka wagonetek. Kierownictwo komunikacji tramwajowej powierzone zostało inż. Dawidowiczowi. Fabryka metalowa zgłosiła kilku kandydatów na motorniczych. Na przeciąg jednego tygodnia przydzielony został przez władze [niemieckie] instruktor, który w ciągu tego czasu prowadził dla kandydatów na motorniczych naukę jazdy. Tramwaje służyć będą do transportów na przestrzeni między Marysinem a Bałuckim Rynkiem.

Od ulicy Brzezińskiej do Marysina ułożone zostaną tory tramwajowe, przy czym wykorzystane zostaną szyny z ulic wolnych od komunikacji, jak również czynione są starania na otrzymanie szyn z zewnątrz. Pierwszy wyjazd tramwajów na naukę jazdy wywołał w getcie prawdziwą sensację.

Kronika getta łódzkiego, wrzesień 1941.

Wypadek na torach tramwajowych w getcie.

Wydział Komunikacji Tramwajowej rozpoczyna budowę odnogi, która prowadzić będzie z ulicy Łagiewnickiej na plac węglowy. Przed kilku dniami wykończona została całkowicie odnoga na plac warzywny przy ulicy Łagiewnickiej. Istnieje projekt zaprowadzenia w getcie równolegle z komunikacją towarową również przewozu pasażerów. Byłoby to olbrzymim udogodnieniem dla pracującej ludności getta.

Kronika getta łódzkiego, 20-21 maja 1942.

Dzisiaj - tramwaj kursujący ulicą Zgierską.

Ulica Zgierska. Zdjęcie wykonane z mostu nad ulicą.

Z Bałuckiego Rynku do końcowego przystanku na Marysinie w sąsiedztwie [dawnego] kina jazda trwa 20 minut. Komunikacja dla ruchu osobowego między godziną 8 a 15 istnieje, lecz jest nieregularna, gdyż w godzinach tych jest nasilenie ruchu towarowego. Od godziny 17 do godziny 19.15 tramwaje dla wygody pracowników zatrudnionych na Marysinie odchodzą co pół godziny. Pierwszeństwo przy otrzymaniu biletów jazdy mają:

robotnicy zatrudnieni na dworcu, służba cmentarna, robotnicy składów drzewnych na Marysinie, z fabryki wełny drzewnej, z fabryki cholewkarskiej przy ulicy Marysińskiej 100.

Kronika getta łódzkiego, 5 czerwca 1942.

Getto. Ulica Zgierska.

Na trasie między Bałuckim Rynkiem a Marysinem pozostanie tylko jeden tor tramwajowy. Drugi będzie biegł prawą stroną ulicy Brzezińskiej do kolana na ulicy Franciszkańskiej, stamtąd zaś wzdłuż ulicy Jakuba. Kolano zostanie zmontowane na narożnym chodniku. Drugą stroną ulicy Franciszkańskiej będzie biegła linia niemiecka, dla której również ułożono już kolano na ulicy Brzezińskiej (Wojska Polskiego).

Kronika getta łódzkiego, 10 listopada 1942.