baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 96 – Dom Prasy, Simens i … Samuel Czamański.

wtorek, 26 marca 2024

PIOTRKOWSKA 96 – Dom Prasy, Simens i … Samuel Czamański.

Dawna kamienica Siemensa, Piotrkowska 96.

Zdjęcia z roku 2020 i 2024

(obecnie w remoncie, na kamienicy zawieszono wizualizację jej świetlanej przyszłości 😌)

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, spisanego w marcu 1832 roku, plac nr 92 przy ulicy Piotrkowskiej (dzisiaj Piotrkowska 96) objął tkacz przybyły z Saksonii, Jan Gottfryd Fritsche. Nie wystawił domu frontowego i już w 1839 roku Fritsche sprzedał nieruchomość tkaczowi z Czech, Franciszkowi Maschke. Nowy właściciel zobowiązał się na nabytym placu wystawić drewniany dom frontowy w ciągu roku. Dom stanął w roku 1840.
Żoną Franciszka Maschke była Magdalena z d. Lehmann. Córka Franciszka i Magdaleny, Joanna Maschke, poślubiła w 1844 r oku Antoniego Ullricha. Antoni Ullrich zmarł w 1860 roku. Drugim mężem Joanny został Franciszek Lissner (ślub w 1861 roku).
Przynajmniej od lat 60. XIX wieku nieruchomość przy Piotrkowskiej 96 przeszła w ręce Franciszka Lissnera, drugiego męża Joanny Maschke.

W 1861 roku przy Piotrkowskiej 93 założył fabrykę wstążek jedwabniczych Samuel Czamański.

Budynki fabryki Czamańskich przy Piotrkowskiej 96.

Od frontu widoczne drewniane, parterowe zabudowania.

"Führer durch Lodz", 1893.

(dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej - nr 524, to dzisiaj Piotrkowska 96,

przeczytaj w baedekerze:

NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ (baedekerlodz.blogspot.com)

Samuel (Szmul) Czamański, urodził się w 1829 roku w Somplonie na Kujawach jako syn Aleksandra i Balbiny. Przybył do Łodzi na początku lat 60. XIX wieku. Pierwszym adresem zamieszkania Samuela i jego żony Jetty (Julii) z d. Rosenthal, była Piotrkowska 127. Na początku lat 60. nieruchomości przy Piotrkowskiej 127 i Piotrkowskiej 96 były związane z przedstawicielami rodziny Maschke.

Samuel Czamański (1829-1910)

Julia Czamańska (1839-1926)

Czamański nauczył się produkcji tasiemek w Prusach, po czym przybył do Łodzi i w 1861 roku przy ulicy Piotrkowskiej 96 założył fabrykę wstążek jedwabniczych, półjedwabnych i tasiemek jedwabnych.

"Führer durch Lodz", 1893.

W pierwszych latach działalności produkował wstążki i tasiemki w obiektach dzierżawionych, początkowo w spółce z Domem Handlowym, a od 1868 roku już samodzielnie.

"Lodzer Zeitung", 1868.

Dynamiczny rozwój przedsiębiorstwa Czamańskiego rozpoczął się w latach 70. XIX stulecia, kiedy kupił posesję przy Piotrkowskiej 96.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1893.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Na początku drugiej połowy lat 70. przy Piotrkowskiej 96 stała już murowana, poprzeczna oficyna fabryczna. W następnych latach podwórze zapełniły kolejne obiekty przemysłowe.

"Führer durch Lodz", 1898.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1899.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

Przedsiębiorstwo w lipcu 1902 roku zostało przekształcone w Towarzystwo Akcyjne Fabryki Wstążek S. Czamańskiego w Łodzi.

"Rozwój", rok 1902.

W skład zarządu spółki weszli: Samuel Czamański, Julia Czamańska, Leopold Rosenbaum, Natan Czamański i Edward Winawer. Kapitał spółki wynosił 400 tysięcy rubli. Przedsiębiorstwo zatrudniało w pierwszej dekadzie XX wieku ok. 200 robotników, zaś wartość rocznej produkcji oceniano na 400 tysięcy rubli.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1904.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1906.

Samuel Czamański był członkiem Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi, Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności i członkiem honorowym Komitetu Synagogi przy ulicy Spacerowej (dzisiejsza al. Kościuszki). Jest uznawany za twórcę łódzkiego przemysłu jedwabniczego.

"Neue Lodzer Zeitung", 1910.

Zmarł 24 września 1910 roku i jest pochowany na Cmentarzu Żydowskim przy ulicy Brackiej.

"Neue Lodzer Zeitung", 1910.

"Rozwój", rok 1910.

Cmentarz żydowski przy ulicy Brackiej w Łodzi. Grobowiec rodzinny Czamańskich, zbudowany z piaskowca i czarnego granitu, nawiązuje do sztuki staroegipskiej.

Obok pochowano jego żonę Julię (Jettlę Gitlę) z Rozenthalów i syna Natana.

"Głos Polski", rok 1926.

Po śmierci Samuela w 1910 roku, część posesji, od strony ulicy Piotrkowskiej, została sprzedana przez Natana Czamańskiego, syna Samuela, Towarzystwu Zakładów Elektrotechnicznych „Siemens i Halske” (przedstawicielstwo na Królestwo Polskie firmy „Siemens i Schukert”), a produkcję tasiemek przeniesiono wkrótce na ulicę Kątną 12/14.

Przedsiębiorstwo Czamańskiego przy Piotrkowskiej, podobnie jak większość dynamicznie rozwijających się firm w centrum Łodzi, musiało szukać nowych terenów fabrycznych. Produkcja tasiemek została przeniesiona na ulicę Kątną ok. 1911 roku, po sprzedaży frontowej części posesji przy Piotrkowskiej 96 (kantor zakładu na Kątnej mieścił się pod adresem Przejazd 6, dzisiaj ul. Tuwima).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.

Natan Czamański

Zakład kierowany w tym czasie przez Natana Czamańskiego, syna Samuela, funkcjonował na nowym miejscu tylko kilka lat. W okresie I wojny światowej zaprzestano produkcji, której później nie wznowiono. Na taki stan rzeczy miała zapewne wpływ śmierć Natana Czamańskiego w 1916 roku. Towarzystwo Akcyjne Fabryki Wstążek S. Czamański zostało ostatecznie zlikwidowane w 1925 roku.

"Republika", rok 1925.

Po II wojnie światowej obszar dawnej nieruchomości przy ulicy Kątnej zajęły Łódzkie Zakłady Radiowe „Fonica”.

"Dziennik Łódzki", rok 1973.

Wracamy na ulicę Piotrkowską:

Po śmierci Samuela Czamańskiego w 1910 roku, część posesji, od strony ulicy Piotrkowskiej, została sprzedana przez Natana Czamańskiego Towarzystwu Zakładów Elektrotechnicznych „Siemens i Halske” (przedstawicielstwo na Królestwo Polskie firmy „Siemens i Schukert”).

Przeczytaj w baedekerze:

SIEMENS W ŁODZI. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1913.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Ok. 1912 roku, w miejscu stojącego nadal od frontu parterowego domku, Siemens zbudował okazałą, czteropiętrową kamienicę.

Rok 1914.

(źródło fotografii: Dom Siemensa przy Piotrkowskiej 96 w Łodzi – MIASTA RYTM )

Po śmierci Czamańskiego w miejscu fabryki przy ulicy Piotrkowskiej 96 wzniesiono okazały, zachowany do dziś gmach firmy „Simens”.

Fot. rok 2020 i 2024.

Łódź 1914/1916.

Karta pocztowa ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Fot. rok 2020 i 2024.

Sześciokondygnacyjny budynek oddano do użytku w 1913 roku, a między innymi ze względu na proporcje przeszklonej fasady, był na tamte czasy bardzo nowatorski. Zbudowano go na potrzeby siedziby filii koncernu Siemensa, dokładnie Polskiego Towarzystwa Akcyjnego Polskich Zakładów Siemens.

W 1913 roku na parterze budynku został otwarty sklep z wyrobami firmy "Simens".

"Rozwój", rok 1913.

Wnętrze sklepu Simensa, rok 1914.

(źródło fotografii :Dom Siemensa przy Piotrkowskiej 96 w Łodzi – MIASTA RYTM )

"Rozwój", rok 1913.

"Rozwój", rok 1914.

Fot. rok 2020 i 2024.

Okazała kamienica była siedzibą firmy „Siemens i Halske”. Była to jedna z kilku spółek, które po konsolidacji w 1966 roku utworzyły potentata branży elektrycznej, niemiecką firmę Siemens.

"Nowy Kurier Ilustrowany", rok 1916.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1917.

"Straż Polska", rok 1919.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Panorama", dodatek ilustrowany "Republiki", rok 1924.

Rok 2020.

"Rozwój", rok 1921.

"Przegląd Włókienniczy", rok 1925.

"Republika", rok 1925.

"Głos Kupiectwa", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

Rok 2022.

W latach 20. XX wieku Siemens sprzedał obiekt Bankowi Handlowo-Przemysłowemu (sklep wyrobów Simensa pozostał przy Piotrkowskiej 96 do końca lat.20.).

"Republika", rok 1925.

"Przegląd Włókienniczy", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Echo", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1932.

Rok 2020.

W okresie międzywojennym funkcjonował tutaj elegancki sklep delikatesowy braci Ignatowicz – Fryderyka i Gustawa.

"Rozwój", tok 1914.

Bracia Ignatowicz otworzyli sklep przy Piotrkowskiej w 1914 roku.

"Godzina Polski", rok 1916.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

"Rozwój", rok 1922.

"Rozwój", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

Łódź. Piotrkowska 196. Kamienicę tę zbudowali w latach 1937-1938 Bracia Ignatowicz, właściciele delikatesów w domu Siemensa. Projekt Radosława Hansa.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

Wcześniej, w roku 1913, inny przedstawiciel tej rodziny, P. Ignatowicz, otworzył sklep z artykułami kolonialnymi i delikatesami w ówcześnie nowo zbudowanej kamienicy, przy Piotrkowskiej 113.

Piotrkowska 113.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1913.

W 1935 roku bracia Ignatowicz otworzyli filię swoich delikatesów przy Piotrkowskiej 127.

"Głos Poranny", rok 1935.

Piotrkowska 127 dzisiaj.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

Sklep Fryderyka i Gustawa Ignatowiczów istniał w tym samym miejscu, przy Piotrkowskiej 96, aż do wybuchu II wojny światowej.

"Głos Poranny", rok 1939.

"Głos Poranny", rok 1932.

W budynku Siemensa mieściła sią siedziba zarządu spółki Henryka (Mojżesza) Hirschberga (Hirszberga) i Edwarda (Jakuba) Birnbauma. Fabryka wyrobów wełnianych i półwełnianych została zbudowana ok. 1900 roku, pod ówczesnym adresem Wodnej 16 (dzisiaj Wodna 23). Produkowano tam materiały ubraniowe damskie i męskie.

"Głos Poranny", rok 1934.

"Głos Poranny", rok 1936.

Pod koniec lat 30. okresu międzywojennego zakłady Hirschberga i Birnbauma (od 1914 roku spółka akcyjna) zatrudniały 375 robotników, a bilans spółki zamykał się kwotą ponad 5 mln zł.

"Głos Poranny", rok 1938.

Od ok. 1915 roku Henryk Hirschberg był właścicielem willi przy pasażu Meyera 9

(dzisiaj ul. Moniuszki).

Fot. rok 2020.

W okresie międzywojennym przy Piotrkowskiej 96, w reprezentacyjnym budynku firmy Simens, miał swoją siedzibę Związek Przemysłu Włóknistego w Łodzi.

Kalendarz-Informator, rok 1924.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

Miał tu swoją siedzibę Łódzki Oddział Czerwonego Krzyża.

"Rozwój", rok 1921.

"Republika", rok 1925.

Przy Piotrkowskiej 96 mieściła się kwiaciarnia I. G. van de Vega, którą właściciel przeniósł w 1913 roku z Piotrkowskiej 79.

"Rozwój", rok 1913.

Przeczytaj w baedekerze:

Piotrkowska 79

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

"Głos Poranny", rok 1936.

Jednodniówka "Ratujcie dzieci" z 16 czerwca 1916 roku.

Przy Piotrkowskiej 96 działał salon wystawowy, prezentujący głównie prace łódzkich artystów, również amatorów.

"Godzina Polski", rok 1917.

W budynku Simensa, salonie wystawienniczym w roku 1916 miała swoją wystawę indywidualną Julia Mendelson (Mendelsonówna), rzeźbiarka.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1916.

Julia Mendelson urodziła się w 1891 roku w Częstochowie, była córką Judy Lejba i Bronisławy Galewskiej. Studiowała w Monachium i w Berlinie. W Łodzi udzielała lekcji rzeźby i rysunku w swojej pracowni przy ulicy Zielonej 8. W 1914 roku, w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych wystawiała rzeźby w gipsie: „Pokłon” i „Studium”.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

Na wystawie przy Piotrkowskiej 96 pokazała między innymi podobizny prof. T. Mazurkiewicza, T. Panasiewicza i Edwarda Wagnera, zaś w 1917 roku na wystawie dzieł sztuki w Łodzi – portrety, akt i studium. Dalsze losy artystki, data i miejsce jej śmierci są nieznane.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

W okresie międzywojennym przy Piotrkowskiej 96 miała swoją siedzibę "Kropla Mleka".

Przeczytaj w baedekerze:

ŁÓDZKA KROPLA MLEKA (baedekerlodz.blogspot.com)

Informator m. Łodzi, rok 1919.

W latach 30. ubiegłego wieku przy Piotrkowskiej 96 swoją siedzibę miała również Izba Rolnicza.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1937.

Księga adresowa m. Łodzi 1937-1939.

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

Od 1919 roku mieściła się tutaj fabryka wyrobów wełnianych Henryka Mandeltorta i Icka Ajzyka Groslajta, po śmierci właścicieli prowadzona przez spadkobierców aż do wybuchu II wojny światowej.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

Mieściły się tu również, do wybuchu II wojny światowej, składy i biura firmy Union Textil Kosches& Co, zajmującej się produkcją naturalnego i sztucznego jedwabiu. Firma posiadała tkalnię w Łodzi, przy ulicy Narutowicza 34.

"Głos Kupiectwa", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1939.

Fot. 2024.

"Dziennik Łódzki", rok 1949.

Po drugiej wojnie światowej budynek zajęła Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”...

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

Księga Adresowa, rok 1947.

... a z "Czytelnikiem" redakcje łódzkich gazet: „Karuzeli”, „Dziennika Łódzkiego” i „Expressu Ilustrowanego”.

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Na pierwszym piętrze zorganizowano Klub Dziennikarza.

"Dziennik Popularny", rok 1980.

Od tamtej pory kamienica przy Piotrkowskiej 96 nosiła nieoficjalną nazwę Domu Prasy.

"Dziennik Łódzki", rok 1957.

"Dziennik Łódzki", rok 1966.

Tu zainstalował się pierwszy w nowej Polsce koncern wydawniczy. Przez kolejne 40 lat w tym budynku pracowały redakcje łódzkich gazet.

Fot. rok 2020 i 2024.

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

Działała tu znana kawiarnia „Fraszka”, chętnie odwiedzana przez dziennikarzy i artystów łódzkich.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

Minęły już czasy, gdy środowisko łódzkich mediów wraz z całym światem artystycznym dobrze bawiło się w kawiarni „Fraszka” przy ulicy Piotrkowskiej 96, w siedzibie wydawnictwa „Czytelnik”, gdzie można było wypić kieliszek czegoś mocniejszego w zacnym gronie. Tak „Fraszkę” wspomina poeta i satyryk Jan Huszcza:

„[…] różni bywalcy z różnych powodów tam właśnie czekali: jeden na wydanie swojej nowej książki, inny na korektę artykułu, jeszcze inny na redaktorów, czy na znajome… Niektórzy już dawno doczekali się ogólnopolskiego uznania, inni – może nawet zapomnienia”.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

We „Fraszce” na nieformalnych naradach zespołu „Kuźnicy” przesiadywali Mieczysław Jastrun, Adam Ważyk, Kazimierz Brandys czy Stefan Żółkiewski, można było też tu spotkać Polę Gojawiczyńską, Jarosława Iwaszkiewicza, Artura Sandauera i Konstantego Mackiewicza.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

W latach powojennych w dawnym budynku Simensa mieściły się Delikatesy, które być może próbowały wpisać się w tradycję sklepu braci Ignatowiczów...

"Dziennik Łódzki", rok 1966.

"Dziennik Łódzki", rok 1986.

Obecnie kamienica przy Piotrkowskiej 96 jest własnością prywatną.

Miasto przejęło kamienicę od syndyka firmy Polryn. W 2005 roku rozpisano przetarg na jej zakup, jednak w niejasnych okolicznościach nie doszło do sprzedaży, pomimo zgłoszenia się trzech kupców, z których jeden oferował nawet 10 mln za budynek.

Sprzedaż doszła wreszcie do skutku w styczniu 2007 roku, kiedy za kwotę 16 mln kamienicę kupiła wrocławska spółka należąca do grupy Verity Development, właścicielem firmy był Irańczyk Ali Dadressan.

W gmachu w ciągu trzech lat miały powstać luksusowe apartamenty i biura. Od tamtego czasu zmienił się właściciel budynku, którym obecnie jest inwestor z Krakowa.

Kamienica przy ulicy Piotrkowskiej 96, zwana też Domem Siemensa, zostanie wreszcie wyremontowana, a jej wnętrza zaadaptowane na mieszkania. Wizualizacje nowej elewacji robią wrażenie.

Remont czy też rewitalizacja Domu Siemensa to inwestycja prywatna. Remont efektownego obiektu zapowiadano nie raz. Nie mniej tym razem, miejmy nadzieję, jest do niego bliżej niż kiedykolwiek.

Inwestor otrzymał 400 tysięcy złotych od miasta Łódź na wymianę stolarki okiennej i drzwiowej na elewacji frontowej w ramach dofinansowań do remontów kamienic znajdujących się na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji na 2023 rok.

Za projekt odpowiada łódzka pracownia 3D Architekci z wizją Jakub Krzysztofik & Partnerzy.

W budynku, obecnie nieużytkowanym ma zostać wydzielone blisko 90 mieszkań.

Największe mają liczyć 120 metrów kwadratowych powierzchni.

Gruntownie wyremontowane ma zostać również podwórko kamienicy przy ul. Piotrkowskiej 96.

Wizualizacja, źródło fotografii: Zdjęcie Piotrkowskiej 96 - Łódź - Urbanity

"Rozwój", rok 1913.

Inne sklepy, składy i firmy, które mieściły się niegdyś przy Piotrkowskiej 96, w budynku frontowym i w podwórzu:

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1913.

Przeczytaj w baedekerze:

Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1913.

"Godzina Polski", rok 1918.

"Rozwój", rok 1919.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

Jednodniówka wydana z okazji Dziesięciolecia Szkoły Powszechnej dla Starszych 1918-1928.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1935.

"Głos Kupiectwa", rok 1935.

Księga Adresowa m. Łodzi, rok 1938.

"Echo", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

Księga Adresowa m. Łodzi 1937-1939.

Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1958.

"Dziennik Łódzki", rok 1964.

"Odgłosy", rok 1992.

Na zakończenie sensacyjnie:

"Ilustrowana Republika", rok 1931.

źródła:
Monitoring łódzkich zabytków (http://monitoring.tonz.org.pl/)
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych.
Anna Rynkowska. Ulica Piotrkowska.
Ulica Piotrkowska 96 w Łodzi. Historia posesji w latach 1824-1939. (piotrkowska-nr.pl)
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych.
Grzegorz Mnich. Stalinowska codzienność. Łódź w latach 1949-1956.
ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA ŁODZI http://uml.lodz.pl
Jan Huszcza. Zdarzenia i zwierzenia...
Dawny biurowiec Siemensa przy Piotrkowskiej w Łodzi zostanie wyremontowany. Zobaczcie wizualizacje | Dziennik Łódzki (dzienniklodzki.pl)
Grażyna Kobojek. Łódź – Kalendarium XX wieku.