Łódź odchodząca... Opowiada Zbigniew Januszek/ Fabryka przy ulicy Gdańskiej 91.

Wędrując ulicami Łodzi trudno dziś sobie wyobrazić, iż niegdyś to miasto pełne było stale pracujących fabryk. Pejzaż miasta wypełniały przemysłowe zabudowania poprzecinane gdzieniegdzie okazałymi kamienicami i willami, zaś do zasnutego parą i spalinami nieba pięły się setki kominów. Powietrze ciężkie od fabrycznych oparów przeszywał świst fabrycznych syren, zaś ulice wypełniały szare masy robotników spieszących do pracy na kolejną zmianę. A samych fabryk i ich właścicieli było tak wielu, że dzisiaj pamięć o nich powoli odchodzi w zapomnienie. Bo któż dziś słyszał na przykład o Robercie Guse? Łódzki wątek historii rodziny Guse rozpoczyna się od pojawienia się tutaj Marcina (Martina) Guse. Urodzony w zaborze austriackim w 1817 roku do Łodzi przybył, by się ożenić. W 1839 roku poślubił Annę Rozynę Beutler. Prawdopodobnie owdowiał, gdyż w 1853 roku ożenił się powtórnie z Karoliną Dorotą Erhardt. Miał dwoje dzieci, z pierwszego małżeństwa córkę Krystynę Paulinę, zaś z drugiego syna Roberta. Przemysłowa kariera familii Guse ma typowy dla łódzkich rodów fabrykantów przebieg. Rozpoczyna się od uruchomienia niewielkiej produkcji w małym tkackim domku, potem pracy nakładczej i gromadzeniu przez lata kapitału, który dopiero kolejnemu pokoleniu pozwolił na budowę fabryki z prawdziwego zdarzenia. Marcin Guse prowadził działalność w drewnianym domku przy ul. Piotrkowskiej 67, posiadał też okazałą działkę przy ul. Wólczańskiej 27/28. 

Kalendarz łódzki na rok przestępny, 1888.

(oznaczona działka przy ul. Wólczańskiej; nr hipoteczny 789, 784, numeracja ulicy zmieniała się)

Sam nie doczekał jednak własnego kompleksu fabrycznego. Zmarł w 1884 roku. W 1890 roku teren przy Wólczańskiej podzielono na dwie części. Część północna została sprzedana i później swoje przedsiębiorstwo prowadził tu jeden z przedstawicieli rodziny Poznańskich, a potem Hertz. Część południowa natomiast została przekazana w ręce Karoliny Guse. 

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1889 (tutaj: Guze Karolina)

Karolina Guse 1894 roku uruchomiła tutaj niewielką fabrykę pluszu. Kompleks fabryczny obejmował m.in. piętrową tkalnię zaprojektowaną przez Piotra Brukalskiego oraz piętrową oficynę mieszczącą skład towarów, zaprojektowaną przez Ignacego Stebelskiego. Produkcja koncentrowała się na obróbce angielskiej wełny angorskiej oraz łódzkiej przędzy bawełnianej. Opuszczające przedsiębiorstwo towary miały licznych odbiorców, a eksportowane były m.in. do Petersburga. Prowadzone przez rodzinę Guse interesy najwyraźniej przynosiły zadowalające zyski, gdyż na początku XX wieku Robert Guse (syn Marcina i Karoliny) poczynił wraz z żoną Emmą kolejną inwestycję. Na zakupionej działce przy ulicy Długiej 91 (dziś ul. Gdańska) stanęła nowa fabryka. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

Budowa kompleksu obejmowała m.in. reprezentacyjny, piętrowy budynek mieszkalny wzniesiony według projektu Kazimierza Sokołowskiego oraz trzypiętrową tkalnię pluszu. 

Kamienica przy ulicy Gdańskiej 91.

Fot. Zbigniew Januszek

Zarząd nad przedsięwzięciem objął Robert Guse. W fabryce zatrudnienie znalazło 100 robotników, a z czasem wzrosło do 200 ludzi. Blisko połowę z nich stanowili pracownicy nieletni. W 1905 roku w fabryce Guse wybuchł strajk, do którego przystąpiło 45 robotników. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1907.

Dwa lata później ruszyła stąd kolejna fala niepokoju. Protesty wywołały mocną reakcję fabrykantów. Zamieszki gaszono przy udziale carskiego wojska. Przy ulicy Długiej do gaszenia strajku wezwane zostały znane z brutalności oddziały kozackie. Próby przywrócenia sprawności działania fabryki nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Pojawił się pomysł sprzedaży przedsiębiorstwa i wyjazdu z Łodzi, jednak w obliczu uporu Emmy, żony Roberta pomysł zarzucono. 

Mimo prób ratowania firmy fabrykę zamknięto w 1908 roku. Zabudowania fabryczne nadal jednak pozostawały w rękach rodziny Guse, a ich wynajmowanie pozwoliło przetrwać najtrudniejszy okres. Swoje nowe siedziby znalazły tu m.in. Fabryka Wstążek Edwarda Babickiego, Walcownia Drutu i Wytwórnia Przyborów Tkackich Cerbel i Prenclau. 

Księga adresowa m. Łodzi 1937-1939.

Rodzinna kamienica nadal zajmowana była przez Roberta i Emmę, a także ich pięcioro dzieci. 

Kamienica przy ulicy Gdańskiej 91.

Fot. Zbigniew Januszek

Jeszcze przed wybuchem wojny trzecie już łódzkie pokolenie rozjechało się po Polsce i świecie, a ci przedstawiciele rodziny Guse, którzy pozostali w Łodzi, opuścili ją ostatecznie w 1945 roku. Należący do rodziny kompleks fabryczny został przejęty przez skarb państwa i przez kolejnych 50 lat mieścił się tutaj Instytut Włókiennictwa. Przeniesiono go w 1989 roku na ulicę Brzezińską. A dzisiaj należące niegdyś do rodziny Guse zabudowania stanowią siedzibę kolejnego pokolenia przedsiębiorców.

Odnowione budynki pofabryczne przy ulicy Gdańskiej 91.

Fot. Zbigniew Januszek

Autorka tekstu: Emilia Twardowska 

Materiały i zdjęcia: Zbigniew Januszek, udostępniono za zgodą autora.
Wycinki prasowe wyszukał baedeker łódzki ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Materiały wyjściowe do artykułu:
1. Robert Guse - zapomniany fabrykant, "Kronika miasta Łodzi" 2017, nr 1,s. 135-139
2. https://piotrkowska-nr.pl/ulica-piotrkowska-67
3. http://www.polskaniezwykla.pl
4. Kusiński J., Bonisławski R., Janik M., Księga fabryk Łodzi , Łódź 2010.
5. Archiwum Państwowe w Łodzi: Projekty Budowlane Guberni Piotrkowskiej

***
Zbigniew Januszek
Urodzony w 1962 roku, we Wrocławiu. Absolwent Politechniki Wrocławskiej. Pasjonat się fotografii kolorowej i eksperymentalnej. W 1989 r. przeprowadził się do Łodzi, gdzie mieszka, pracuje i tworzy.

Były członek Wrocławskiego Towarzystwa Fotograficznego,
Członek Łódzkiego Towarzystwa Fotograficznego od 2002 r.

Jego zdjęcia zostały opublikowane w wydawnictwach „Na Piotrkowskiej w Europie”, „Zachowaj Łódź w swoim sercu”, „Tablice pamiątkowe w Politechnice Łódzkiej” oraz w autorskich albumach
„Detal w architekturze Politechniki Łódzkiej”. Publikował także fotoreportaż z uroczystości 50-lecia Łódzkiej Szkoły Filmowej w miesięczniku „ Film” i „Kino”

Przez 24 lat współpracował z miesięcznikiem „PRZEGLĄD WŁÓKIENNICZY. Prowadził stałą rubrykę pt. „Łódź odchodząca" - poświęconą historii i obecnemu stanowi łódzkich fabryk włókienniczych.
W 2004 r. otrzymał I, a 2007 r. III nagrodę w konkursie fotograficznym im. Bogusława Miszteli „Poezja Bałuckich Podwórek”. W 2011 r. współpracował z Instytutem Europejskim w Łodzi.

W 2011 i 2012 r. wraz z Ośrodkiem Kultury GÓRNA zorganizował I i II Łódzkie Manewry Fotograficzne. W 2021 r. I 2022 r. otrzymał Złotą Łódzkę na Międzynarodowym Festiwalu Twórczości Młodych FOLKOWE INSPIRACJE w Łodzi, kategoria foto – open.
W 2022 r. otrzymał wyróżnienie na Ogólnopolskim Konkursie Fotograficznym “Portret 2022”.

W 2019 r. z okazji 70-lecia Łódzkiego Towarzystwa Fotograficznego otrzymał Srebrną Honorową Odznakę ŁTF za twórczość artystyczną.

Wystawy indywidualne:
- „Kalejdoskop”, ŁTF, 2022 r.
- „Łódź do ... potęgi”, ŁTF, Program Kultugranty - Łódzkie Centrum Wydarzeń, 2017 r.
- „Pół żartem, pół serio czyli wrocławskie krasnale odwiedzaj Łódź", ŁTF, 2013 r.
- „Linia graniczna", Muzeum Tradycji Niepodległościowch i Stacji Radegast - Łódź,
66-lecie likwidacji Litzmannstadt Getto, 2010 r.
- „Kuczki - namioty w niebie”, Galeria Biura Promocji UMŁ, 2007 r.
- „Ziemia Obiecana - Łódź między przeszłością a przyszłością”
Nordwestdeutsches Museum für Industrie Kultur, Niemcy 2006 r.
- „Lodzermensch śladami łódzkich Niemców”, ŁTF, Rok Polsko-Niemiecki w Łodzi, 2006 r.
- „NIE-ZAPOMNIENIE”. ŁTF, 60-lecie likwidacji Litzmannstadt Getto, 2004 r.
- „Gdyby 6 była 9”, ŁTF, I Festiwal Dialogu Czterech Kultur, 2002 r.
- Wystawę promującą Łódź w partnerskim mieście Chemnitz, 1998 r.
oraz wystawy zbiorowe: Polska, Belgia, Japonia, Węgry i Rumunia.

Brał udział w obradach jury wielu konkursów fotograficznych np.: „ZŁOTA ŁÓDKA 2019” - Międzynarodowy Festiwal Twórczości Młodych FOLKOWE INSPIRACJE, Ogólnopolski Konkurs Fotograficzny im. Jana Bułhaka “Pejzaże wokół mojego miasta”

W 2019 r. ukończył kurs zawodowy w Zespole Szkół i Placówek Oświatowych Nowoczesnych Technologii Województwa Łódzkiego, oraz zdał egzamin państwowy potwierdzający kwalifikacje: rejestracja i obróbka obrazu w zawodach fotograf i fototechnik. W 2021 r. ukończył kurs zawodowy: Realizacja projektów graficznych i multimedialnych w zawodzie technik fotografii
i multimediów, oraz zdał egzamin państwowy potwierdzający kwalifikacje: rejestracja i obróbka obrazu w zawodach technik fotografii i multimediów.