LUTOMIERSK – klasztor Salezjanów i XV-wieczny zamek.

Lutomiersk – wieś w położona w województwie łódzkim, w powiecie pabianickim, w gminie Lutomiersk, nad Nerem. Położona jest na Wysoczyźnie Łaskiej, jest siedzibą gminy Lutomiersk.

Herb gminy Lutomiersk przedstawia w polu zielonym późnogotyckiej (hiszpańskiej) tarczy herbowej centaura kroczącego (półkonia barwy białej o żółtych kopytach, półczłowieka o barwie naturalnej tj. cielistej o włosach żółtych), mierzącego z łuku o barwie żółtej strzałą o barwie żółtej za siebie w kierunku własnego ogona, zakończonego łbem węża o oku barwy żółtej.

Herb "Centaur" miał nadać miastu Lutomiersk król Zygmunt Stary.

W latach 1274-1870 Lutomiersk był miastem. Należy do najstarszych miejscowości dawnego województwa sieradzkiego, położony jest na lewym brzegu Neru, w pobliżu ujścia do niego rzeczki Wrzącej. Badania archeologiczne wykazały ciągłość osadnictwa od bardzo dawnych czasów. Najstarsza osada pochodziła z IV okresu epoki brązu i była użytkowana przez ludność kultury łużyckiej, następna z II-IV wieku, czyli z okresu rzymskiego (kultura przeworska). Ostatnia, słowiańska, odkryta w 1956 roku na prawym brzegu Wrzącej, datowana jest na XII-XIII wiek. Odkryto tu też (przy rozwidleniu dróg z Lutomierska do Konstantynowa i Prusinowic) cmentarzysko z końca X i I połowy XI wieku z grobami drużyny piastowskiej. Istnienie tak długiej tradycji osadniczej badacze wiążą z położeniem Lutomierska na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, biegnących z Ukrainy na Wolin oraz z Pomorza Gdańskiego na Węgry.

Prawa miejskie otrzymał Lutomiersk 24 kwietnia 1274 roku od Leszka Czarnego, księcia sieradzkiego. Jest to jednocześnie pierwszy dokument potwierdzający istnienie miejscowości, znany z kopii z 1615 roku. Władysław Łokietek w roku 1292 przyłączył do miasta wieś Wrzącą, a w 1311 nadał Lutomiersk Wacławowi z Lisowic z rodu Zarembów wywodzących się z Kalinowej. Przynajmniej jednak część miasta musiała wkrótce wrócić do włości królewskich, bo w 1406 roku Władysław Jagiełło nadaje połowę Lutomierska rycerzowi Przedborowi i jego synowi Janowi z Chełmicy za zasługi w bojach z Krzyżakami. Od nich to pochodzi ród Lutomierskich herbu Jastrzębiec.

Druga część miasta pozostała jednak w rękach Zarembów, ponieważ przed 1418 rokiem najprawdopodobniej Wacław z tego rodu wzniósł tu obronną siedzibę o charakterze zamku rycerskiego. Zamek ten z rąk Zarembów ok. 1460 roku trafia do Poddębickich, a ok. 1518, przez małżeństwo, dostaje się Grzymalitom Grudzińskim.

W latach 1573-1589 odbywały się tu synody ariańskie.

Rynek w Lutomiersku.


"Rozwój", rok 1908.

Serwis internetowy gminy Lutomiersk:

http://www.lutomiersk.info/

Na wzniesieniu, przy wjeździe od strony Łodzi, w obrębie doliny zalewowej Neru w pobliżu ujścia rzeki Zalewki (nie rzeki Wrzącej jak podają liczne źródła), stoi klasztor Salezjanów. Niewiele osób wie, że istniejący do dziś klasztor poreformancki w Lutomiersku zawiera widoczne pozostałości swej dawnej historii – w jego południowe skrzydło wkomponowane są relikty XV-wiecznego zamku.

Pierwotnie inicjatywę budowlaną zamku przypisywano potomkom Jana z Chełmicy Lutomierskiego herbu Jastrzębiec lub rodzinie Różyców Niechmirowskich. Naukowcy udowodnili jednak, że w latach 1411-1460, a więc w czasie powstawania budowli, w tej części Lutomierska gospodarowali Zarembowie z Kalinowej, których należy uważać za budowniczych warowni.

W części wschodniej elewacji widoczny jest ostrołukowy przelot bramny wraz z dwiema furtami oraz później zamurowane otwory okienne. Na szczególną uwagę zasługują detale murarskie wykonane z licowej cegły palcówki w tak zwanym wątku polskim: dekoracja rombów i krzyżówek. Odwiedzając to miejsce i porównując zdjęcia z publikacji, robionych w przeciągu kilkunastu lat - widzę, że fragmenty pięknej cegły wokół okien zniknęły pod tynkiem.

Budynek posiadał w przyziemiu trzy izby, zaś na wysokości parteru dwie i wlot bramny ulokowany po stronie wschodniej. Piętro tworzyły trzy pomieszczenia mieszkalne. Około 1460 roku rezydencja Zarembów przeszła w ręce Poddębskich. W 1518 roku poprzez małżeństwo ostatniej z rodu Anny z Zygmuntem Grudzińskim trafiła w ręce tego rodu.

Od lat trwały spory badaczy na temat przeszłości lutomierskiej warowni. Tadeusz Poklewski uważał, że zamek w Lutomiersku był budowlą bezwieżową, założoną na planie czworoboku. Tworzył go południowy dom z bramą, dom pomocniczy oraz mury obwodowe. Leszek Kajzer twierdzi, że zespół zamkowy założono pierwotnie na planie kwadratu, wykluczył istnienie budynku północnego. Tadeusz Horbacz, prowadzący badania w latach 1988-1990, wysunął hipotezę, że część północna założenia może być znacznie późniejsza od pozostałych, a w późnym średniowieczu wybudowano jedynie budynek południowy z przelotem bramnym i być może południową partię ściany wschodniej skrzydła wschodniego…. (…) Nie wykończono całego obwodu murów, możliwe jest zatem że zamek nigdy nie został dokończony. Istnienie zamku w tym miejscu nie zostało potwierdzone w źródłach pisanych. Jedyna znana nam do tej pory wzmianka pochodzi z końca XVI wieku i mówi o istnieniu stożkowatego pagórka, na którym w owym stuleciu miała znajdować się pańska siedziba.

W latach 1651-1659 obiekt został rozbudowany przez Annę z Wejherów Grudzińską oraz jej syna Marcina Grudzińskiego, podkomorzego inowrocławskiego - została wtedy wzniesiona barokowa świątynia, konsekrowana w 1659 roku. 

Po powstaniu styczniowym klasztor został skasowany przez władze carskie, ponieważ w jego piwnicach ukrywani byli powstańcy. Zakonnicy mogli jednak mieszkać w klasztorze. 

"Dziennik Łódzki", rok 1888.

Po śmierci ostatniego z reformatów, w 1900 roku, zespół klasztorny został wystawiony na licytację. Zabudowania zakupiła gmina Lutomiersk i przekazała je diecezji kujawsko-kaliskiej.

Podczas I wojny światowej, w 1914 roku, zabudowania klasztorne spłonęły. 

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1917.

W 1925 roku obiekt został przekazany salezjanom, którzy rozpoczęli odbudowę klasztoru. W latach 1929-1931 w klasztorze znajdował się dom dziecka i zakład wychowawczy. W latach 50. i 60. XX wieku klasztor przebudowano na dom rekolekcyjny i ośrodek dla młodych księży. W 1996 roku w klasztorze została otwarta salezjańska szkoła Muzyczna.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1930.

Kościół został wybudowany w stylu barokowym. Jest to budowla murowana, jednonawowa i orientowana.

Wnętrze nakryte jest sklepieniem kolebkowym, natomiast chór muzyczny podparty jest arkadami. W zakrystii znajdują się szafy w stylu rokokowym oraz komoda z XVIII wieku.

 

Obecnie gospodarzem obiektu jest Zgromadzenie Księży Salezjanów.

 

Część założenia zajmuje klasztor, część salezjańskie szkoły muzyczne: Salezjańska Szkoła Muzyczna II stopnia, Szkoła Organistowska, Salezjańska Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna II stopnia.

W części klasztornej prezentowana jest stała wystawa pochodząca ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, posiadająca duże walory edukacyjne.

 

W klasztorze w Lutomiersku organizowane są wspaniałe koncerty, między innymi w ramach letniego festiwalu Filharmonii Łódzkiej Kolory Polski.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1933.

Wokół klasztoru bardzo interesujące przedstawienie Drogi Krzyżowej.

KLASZTOR - KALENDARIUM:

1650 – Jędrzej z Grudna, Grudziński, wojewoda rawski projektuje budowę klasztoru i sprowadza zakon Reformatorów.

1655 – Realizatorem idei zmarłego fundatora zostaje jego żona Anna Grudzińska; buduje kościół w stylu barokowym wraz z klasztorem i hojnie wyposaża go w sprzęt i szaty liturgiczne. Najazd szwedzki dokonał wielkich zniszczeń włącznie z pożarem kościoła.

1791 – Kościół i klasztor został odbudowany do dzisiejszego stanu. Biskup sufragan gnieźnieński Jan Mikołaj z Dębowej Góry, Dębowski, konsekruje kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Anielskiej.

1831-1863 – Klasztor staje się ośrodkiem duchowym walki o wolność Ojczyzny i warownią dla powstańców. W ogrodzie klasztornym zachował się wiąz, pod którym przywódca powstania Edmund Taczanowski opracowywał ze swoim sztabem plany. W podziemiach klasztoru spoczęło około 500 narodowych bohaterów. Przed II wojną światową ekshumowano zwłoki i pochowano je w „Bratniej Mogile” na miejscowym cmentarzu.

1864 – Dekretem carskim o kasacie zakonów klasztor podlega likwidacji, a następnie przechodzi pod zarząd diecezji.

1914 – Kościół i klasztor zostaje spalony i doszczętnie zniszczony, sklepienie zawalone. Po siedmiu ołtarzach i pełnym wyposażeniu kościoła nie zostało śladu. Ocalała zakrystia z umeblowaniem, jest jedyną pamiątką po dawnej przeszłości. Archiwum sięgające początku XVII wieku i część cennej biblioteki ocalałej od pożaru wywożą wojska carskie.

1920 – Reformaci zrzekają się ruin klasztornych na rzecz diecezji.

1921 – Dnia 20 maja powstaje Komitet Obywatelski na czele którego staje miejscowy proboszcz ks. Stefan Niedźwiecki, który ratuje ruiny przed całkowitym zniszczeniem i rozbiórką.

1925 – Nowy proboszcz lutomierski ks. Franciszek Psonka doprowadza odbudowę kościoła do stanu używalności; dnia 4 października konsekruje go biskup Wincenty Tymieniecki nadając tytuł NIEPOKOLANEGO POCZĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY.

1926 – Dnia 13 czerwca kościół wraz z klasztorem przejmują Księża Salezjanie, którzy z dużym zaangażowaniem przeprowadzają dalsze remonty przystosowując obiekt do celów opiekuńczo-wychowawczych. Salezjanie otwierają dom opiekuńczy dla sierot i dzieci ubogich wraz z siedmioklasową szkołą powszechną. Prowadzą na szeroką skalę działalność duszpasterską.

1930 – Prowadzone są dalsze prace remontowe kościoła i klasztoru; zabytkowy mur okalający podlega restauracji. Powstają budynki gospodarcze.

1935 – Przykrycie całego dachu na kościele dachówką – karpiówką.

1939-1944 - II wojna światowa, okupacja hitlerowska, klasztor splądrowany i zamieniony przez Niemców na ich miejsce zamieszkania. Kościół zamknięty i przeznaczony na magazyny.

1945 – Po remontach organizuje się „Salezjański Dom Dziecka”.

1951 – Pożar niszczy całkowicie dach nad klasztorem i pierwsze piętro. Likwidacja Domu Dziecka. Krycie obiektu prowizorycznym dachem.

1955 – Odmalowanie wnętrza kościoła, odnowienie zabytkowego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Remont organów. Naprawa zniszczonego przez huragan dachu nad prezbiterium.

1956 – Postawienie dębowego ołtarza Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych. Odnowienie stacji Drogi Krzyżowej. Przeszklenie okien szkłem ornamentacyjnym.

1957 – Budowa ołtarza Serca Pana Jezusa i ambony oraz ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej.

1996 – W budynku klasztornym rozpoczęło swą działalność Salezjańskie Liceum Muzyczne im. ks. Antoniego Chlondowskiego przekształcone w roku 2000 na Salezjańską Ogólnokształcącą Szkołę Muzyczną II stopnia im. ks. Antoniego Chlondowskiego. W roku 2004 szkoła rozszerzyła ofertę o Salezjańską Szkołę Muzyczną II stopnia.

Strona szkoły:

http://lutomiersk.salezjanie.pl/pl

Orzeł w murze klasztornym.

Klasztor, dawny zamek, położony jest przy wyjeździe z Lutomierska, na lewo od trasy na Łódź. Sama miejscowość znajduje się przy trasie 710 z Łodzi do Szadku, kilkanaście kilometrów na zachód od stolicy województwa.

Źródła:

Piotr Machlański, Joanna Podolska, Tomasz Stańczak. Spacerownik po regionie.

Jakub Jagiełło, Ewa Perlińska, Tomasz Szwagrzak. Zapomniane miejsca Łodzi i okolic.

Zamki i Pałace województwa łódzkiego. http://www.zamkilodzkie.pl/pliki/lutom.htm

WIKIPEDIA https://pl.wikipedia.org 

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Przeczytaj jeszcze:

DOBRA

MODLNA

WODZIERADY. DWÓR MODRZEWIOWY.

MIKOŁAJEWICE – DREWNIANY KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY.

CMENTARZ WOJENNY - STARA GADKA

ZGIERZ. PARK KULTUROWY - MIASTO TKACZY.

ZGIERZ - MIASTO TKACZY/ FILM

Fot. Mariola Siwińska.

Baedeker łódzki serdecznie dziękuje Pani Marioli, której piękne zdjęcia ożywiły tę opowieść.

MAPA GOOGLE