baedeker łódzki: Szkoła Powszechna im. Stanisława Staszica - najstarsza szkoła w dzielnicy Łódź-Górna.

wtorek, 14 stycznia 2020

Szkoła Powszechna im. Stanisława Staszica - najstarsza szkoła w dzielnicy Łódź-Górna.

Gmach szkoły przy ulicy Przyszkole został zbudowany w latach 1924-1930 według projektu wybitnego łódzkiego architekta Wacława Kowalewskiego i był największym obiektem szkolnym wzniesionym w Łodzi w latach międzywojennych.

W sierpniu 1914 roku powstała szkoła pod nazwą Polska Szkoła Miejska nr 42, mieściła się przy ulicy Wiznera 25 (obecnie Felsztyńskiego) i początkowo miała tylko trzy klasy. W 1916 roku została przeniesiona do budynku przy Szosie Pabianickiej 8, a nauka odbywała się jeszcze przy naftowych lampach...

"Rozwój", rok 1921.

W pierwszym powojennym roku szkolnym 1918/1919 szkoła otrzymała nową siedzibę przy Szosie Pabianickiej 34, liczyła już wtedy 18 klas i 884 uczniów, zmieniła też nazwę na Powszechna 7-klasowa Szkoła Miejska nr 42. W roku szkolnym 1921/1922 stała się szkołą męską (dziewczęta przeniesiono do żeńskiej szkoły nr 62).

"Rozwój", rok 1923.

Już w pierwszych tygodniach niepodległej Polski, w końcu 1918 roku, łódzka Rada Miejska podjęła uchwałę o powszechnym nauczaniu wszystkich dzieci. Łączyło się to z olbrzymim wysiłkiem budowy wielu szkół. Od 1919 roku w ciągu dziesięciu lat wzniesiono 11 wielkich gmachów mieszczących często po dwie różne szkoły.

"Republika", rok 1923.

Księga pamiątkowa 10-lecia Samorządu m. Łodzi, 1919-1929.

Rok 1929 (źródło: FotoPolska.eu)

Działka pod budowę szkoły przy ulicy Przyszkole została zakupiona przez władze miejskie 3 września 1920 roku. W sierpniu 1922 roku magistrat miasta Łodzi powierzył pełniącemu funkcję architekta miejskiego Wacławowi Kowalewskiemu wykonanie planów gmachu Miejskiej Szkoły powszechnej siedmioklasowej podwójnej na Nowym Rokiciu. Po zatwierdzeniu projektu w czerwcu 1924 roku postanowiono natychmiast przystąpić do budowy obiektu.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

Wykonanie gmachu zlecono w wyniku przetargu Przedsiębiorstwu Robót Inżynieryjno-budowlanych "Paweł Holc i S-ka" z Łodzi. Budową studni zajęło się łódzkie Przedsiębiorstwo Wiertnicze Józefa Barskiego. Wykonanie instalacji centralnego ogrzewania powierzono firmie "Prosna" z Kalisza, instalacji wodno-kanalizacyjnej firmie "Domański i S-ka" z Łodzi, instalacji elektrycznej firmie "Bracia Borkowscy" z Warszawy, prace malarskie zaś zakładowi Konstantego Łowkisa. Wprawdzie dokumentacja budowlana obejmuje lata 1924-1930, jednakże zasadnicze roboty inwestycyjne ukończono do 1926 roku.

Rok 1928 (żródło: FotoPolska.eu)

W nowym budynku przy ulicy Przyszkole 42 umieszczono Szkołę Powszechną nr 42, której nadano imię Stanisława Staszica oraz wydzieloną z niej wcześniej Żeńską Szkołę Powszechną nr 62. Urządzono dla nich wspólne boisko i ogród szkolny wykorzystywany na lekcjach przyrody, ale każda ze szkół otrzymała odrębne wejścia i sale gimnastyczne. 20 stycznia 1926, w setną rocznicę śmierci Stanisława Staszica, nastąpiło uroczyste rozpoczęcie zajęć lekcyjnych w nowym budynku.

W maju 1931 roku szkoła otrzymała sztandar ufundowany przez rodziców i dzieci. Na sztandarze z jednej strony wyhaftowane zostało godło państwowe i napis: "Szkoła podstawowa nr 42 w Łodzi", a z drugiej strony na białym tle portret Stanisława Staszica z napisem: "Zachowanie Ojczyzny jest najpierwszą obywatela powinnością". Sztandar zaginął w czasie II wojny światowej i prawdopodobnie znajduje się we Francji.

W 1933 roku szkoła ponownie stała się koedukacyjna, miała bardzo dobre warunki lokalowe i doskonale wyposażone pracownie.

10 września 1939 roku budynek zajęły wojska niemieckie, dokonując poważnych zniszczeń. 11 grudnia aresztowany zostaje kierownik szkoły Maurycy Borucki - szkoła została zamknięta. Akta szkolne, pozostały sprzęt i biblioteka uległy zniszczeniu. Nauczyciele podjęli tajne nauczanie - nauka kontynuowana była w lokalu przy ulicy Pabianickiej 34.

Niemieccy żołnierze przed szkołą, ok. 1940-1944.

(źródło: FotoPolska.eu)

Po wojnie zajęcia rozpoczęto 26 lutego 1945 roku. Już 6 lutego wrócił do szkoły jej kierownik Maurycy Borucki i dwóch nauczycieli. Zaczęto przygotowywać sale do zajęć lekcyjnych. Pierwszy po wojnie rok szkolny trwał do 15 lipca 1945 roku.

Od roku 1948 działała w budynku IX Szkoła Ogólnokształcąca. 1 września 1952 roku nastąpila zmiana nazwy szkoły na Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Podstawowego TPD nr 16. W roku szkolnym 1957/1958 odłączono szkołę podstawową tworząc IX Liceum Ogólnokształcące.

Lata 50-60. XX wieku. Wejście do budynku IX Liceum Ogólnokształcącego przy ulicy Przyszkole 42.
(Fot. Ignacy Płażewski, zbiory Muzeum Miasta Łodzi)

W budynku znajdowały się wtedy trzy szkoły podstawowe i jedno liceum. Zajęcia odbywały się od 8 rano do godziny 21. W 1963 roku liceum zostało przeniesione do nowego budynku, a w gmachu pozostała Szkoła Podstawowa nr 42, lecz bez imienia Stanisława Staszica, którego to patrona przywrócono w 1971 roku.

Widok na szkołę i pobliskie osiedle, lata 70-80. XX wieku.

(Fot. T. Biliński, źródło: FotoPolska.eu)

W 1999 roku w związku z reformą szkolnictwa szkoła stała się Szkołą Podstawową nr 42 im. Stanisława Staszica.

Szkoła Podstawowa nr 42 w Łodzi im. Stanisława Staszica

93-552 Łódź, ul. Przyszkole 42
e-mail: kontakt@sp42.elodz.edu.pl, tel: 42 684 23 68, 42 684 41 45

Budynki szkolne przy ulicy Przyszkole 42 - zespół złożony z gmachu głównego i dwóch domów dla nauczycieli stanowi znakomity przykład kierunku architektonicznego określanego mianem romantyzmu narodowego nawiązującego do klasycyzmu stanisławowskiego. Jest to obiekt o wyjątkowych walorach architektonicznych i lokalizacyjnych, dawniej łodzianie nazywali go "szkołą na polu", dziś już nieco zagubiony wśród bloków mieszkalnych.

Jeden z budynków mieszkalnych dla nauczycieli.

Gmach otrzymał ciekawe formy znamienne dla architektury polskiej lat dwudziestych. Był to okres wielkiej popularności tzw. "form swojskich", gdy starano się kształtować budowle w nawiązaniu do dawnej architektury polskiej. W momencie, gdy Polska po długiej niewoli odzyskała wolność, między innymi poprzez architekturę chciano wyrazić niezależność i oryginalność naszej kultury. Chętnie więc stosowano motywy czerpane z polskiego renesansu, baroku czy klasycyzmu. Dużą popularność zyskał w tych latach tzw. "styl dworkowy", nawiązujący do motywów polskiego dworu z epoki baroku i klasycyzmu. Wiele z tych charakterystycznych elementów możemy odnaleźć w arcgitekturze szkoły przy ulicy Przyszkole.

Gzymsy kostkowe nad otworami drzwiowymi. Belkowanie wieńczą płonące znicze z płaskorzeźbioną draperią, flankujące półkoliste otwory okienne w opaskach ze zdwojonym trapezoidalnym kluczem i gałązkami laurowymi.

Na zakończenie warto nieco przybliżyć osobę samego twórcy projektu, architekta Wacława Kowalewskiego -

- urodził się w 1891 roku w Sieradzu. Był absolwentem Szkoły Realnej w Kaliszu i Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej, dyplom uzyskał w 1924 roku. W czasie studiów praktykował w znanej lwowskiej firmie „A. Zachariewicz i J. Sosnowski” (1910-1911). Po ukończeniu studiów pracował w Wydziale Krajowym we Lwowie, a następnie jako zastępca inżyniera powiatowego w Sieradzu (1912-1914). W okresie I wojny światowej zatrudniony był czasowo w firmie „Lutosławski” w Wilnie (1915-1916). Po wojnie osiadł w Łodzi, pracując w latach 1918-1925 jako kierownik Inspekcji Budowlanej w Wydziale Budownictwa Zarządu m. Łodzi, następnie Oddziału zabudowy. Należał do najwybitniejszych twórców łódzkich lat międzywojennych. W jego dorobku znajdują się zarówno domy i osiedla mieszkalne, jak i szkoły oraz kościoły, reprezentujące głównie formy o charakterze zachowawczym. Był członkiem łódzkiego Koła Architektów i Budowniczych, z ramienia którego zasiadał w jury konkursu na gmach szkoły przy ulicy Rokicińskiej (rok 1929), a następnie członkiem Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Architektów Polskich. Publikował w prasie łódzkiej artykuły na tematy artystyczne. W 1933 roku był jednym z założycieli Rotary Club Łódź. W czasie okupacji pozostał w Łodzi i pracował w firmie J. Schumanna. Był ożeniony z Ewą Rudnicką, z którą miał dwoje dzieci: Teresę i Andrzeja. Po wybuchu wojny państwo Kowalewscy razem z dziećmi zostali wyrzuceni przez Niemców ze swego pięknego mieszkania przy ulicy Narutowicza 107. Na ich miejsce wprowadzili się tzw. Balten Deutches – Niemcy z terenów Łotwy i Estonii. Architekta z rodziną nie zesłano jednak do Generalnej Guberni, lecz pozostawiono w Łodzi, gdyż Kowalewski potrzebny był Niemcom przy pracach budowlanych. Do końca wojny mieszkali w prymitywnych warunkach w piwnicy swego domu… Po 1945 roku Wacław Kowalewski pracował jako inżynier nadzoru w Zjednoczeniu Przedsiębiorstw Budowlanych oraz starszy inspektor nadzoru Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych. Zmarł w 1962 roku w Łodzi.

Wacław Kowalewski był autorem projektu drugiego monumentalnego gmachu szkolnego, dawnej Szkoły Powszechnej im. Józefa Piłsudskiego przy ulicy Zagajnikowej 28/32, dzisiaj ulica Stefana Kopcińskiego 54. Więcej o tej szkole TUTAJ.

Źródła:
Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 1/ Obiekty użyteczności publicznej.
Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.
Archiwum Rotary Club Łódź http://www.rotary.intv.pl
oraz strona szkoły: sp42lodz.pl

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej, Muzeum Miasta Łodzi oraz stron:

Archiwum Rotary Club Łódź http://www.rotary.intv.pl
FotoPolska.eu