baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 85 – kamienica Edwarda Kindermanna.

czwartek, 25 maja 2023

PIOTRKOWSKA 85 – kamienica Edwarda Kindermanna.

W 1833 roku plac nr 135 przy ulicy Piotrkowskiej (dzisiaj Piotrkowska 85) objął Jan Bebernitz, w 1842 roku sprzedał plac Antoniemu Fischerowi. Na froncie Piotrkowskiej stał w tym czasie drewniany dom. W 1856 roku Fischer sprzedał nieruchomość Augustowi Kerpartowi, a ten w 1857 roku odsprzedał ją Michałowi Bernowiczowi.

W 1862 roku małżonkowie Michał i Krystyna Bernowicz sprzedali posesję małżonkom Franciszkowi i Teresie Kindermannom.

"Führer durch Lodz", 1898.

Franciszek Kindermann, urodzony ok. 1800 roku przybył do Pabianic w drugiej połowie lat 30. XIX wieku z miasta Rumburk. Towarzyszyła mu żona Anna (z domu Kaliwoda) i czworo dzieci: Franciszek junior (urodzony w Rumburku ok.1822), Edmund (urodzony w Rumburku ok. 1823), Adela (urodzona w Rumburku ok. 1827 roku), Anna (urodzona w Rumburku ok.1835 roku). W Pabianicach Franciszkowi i Annie urodziło się dwóch synów: Jan (1838) i Edward (ok.1839, zmarł w Łodzi w 1847 roku).
Głowa rodu, Franciszek Kindermann zmarł w Pabianicach, w 1839 roku. Anna wyszła ponownie za mąż (secundo voto Schmitzer).
W 1851 roku Franciszek junior poślubił Tersesę Geppert. Z tego związku przyszły na świat dzieci:
- Maria Teresa (urodzona w Łodzi w 1855 roku), jej mężem został w 1878 roku Otton Södeström (syn Karola Södeströma).

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1888.

Przczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 26 – dom Karola Söderströma. (baedekerlodz.blogspot.com)

- Emma Emilia (urodzona w Łodzi w 1857), jej mężem został w 1883 roku Cezar Eisenbraun (syn Fryderyka Eisenbrauna).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1911.

Przeczytaj w baedekerze:
Fryderyk Eisenbraun i bawełniana manufaktura przy dawnej ulicy Widzewskiej. (baedekerlodz.blogspot.com)

- Edward (urodzony w 1858 roku), jego żoną została Ludwika Venderende. Syn Edwarda i Ludwiki, Edward Franciszek Leon poślubił w 1918 roku Olgę Melanię Grohmann, córkę Karola Adolfa, wnuczkę Ludwika Grohmanna.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Przeczytaj w baedekerze:

Willa Ludwika Grohmana i park im. Jana Kilińskiego - dawny ogród Grohmanów. (baedekerlodz.blogspot.com)

Kamienica frontowa została zbudowana przez syna Franciszka, Edwarda Kindermanna, w 1897 roku.

"Łodzianin", 1899.

W tym czasie w podwórzu funkcjonowała fabryka materiałów meblowych właściciela.

"Führer durch Lodz", 1893.

"Łodzianin", 1893.

Piotrkowska 767, dzisiaj Piotrkowska 85, przeczytaj w baedekerze:

NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ (baedekerlodz.blogspot.com)

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.

Pod koniec drugiej dekady XX wieku nieruchomość przeszła w ręce Tobjasza Bialera, oraz jego syna Andrzeja (Arona).

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Tobiasz Bialer, syn Aleksandra Bialera i zięć Joela Wegmistera rozpoczął działalność przemysłową w latach 80. XIX wieku.
Pierwszym miejscem produkcji (w spółce z Chaimem Brombergiem) był teren pod ówczesnym adresem Długiej 842 (dzisiaj Gdańska 156), gdzie w obiekcie wystawionym w głębi posesji funkcjonowała tkalnia tasiemek i wstążek. W pierwszej połowie lat 90. XIX wieku obiekt tkalni został prawdopodobnie sprzedany spółce Jakuba Kwaśniera i Józefa Lindenfelda, którzy po gruntownej przebudowie dołączyli go do istniejącego już kompleksu tkalni i przędzalni wełny przy ulicy Karola 11 (później również Karola 13,dzisiaj Żwirki 11/13). Co ciekawe, jedyny obiekt przemysłowy Kwaśnera i Lindenfelda, który zachował się do dzisiaj, to budynek stojący w miejscu dawnej tkalni tasiemek Bialera i Bromberga.

Budynek widoczny od strony ulicy Żwirki 11 i Gdańskiej 156.

Nowa fabryka Tobiasza Bialera i Chaima Bromberga produkująca tasiemki i sznurki z wełny angorskiej i jedwabiu została wzniesiona ok. 1894 roku przy ulicy Mikołajewskiej 113 (dzisiaj Sienkiewicza 113).

W drugiej połowie lat 90. XIX stulecia, równolegle do działań przy ulicy Mikołajewskiej 113, Tobiasz Bialer, już samodzielnie, posiłkując się pożyczką 35 tysięcy rubli, przejął obiekty przy ulicy Widzewskiej 1129 (dzisiaj ulica Kilińskiego 102, teren obecnego Urzędu Pracy).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

Istniejąca pod tym adresem mechaniczna przędzalnia wełny, należąca pierwotnie do Juliana Reinholda Schmidta, została zbudowana ok. 1893 roku. Do wybuchu I wojny światowej obiekty przy Widzewskiej zostały znacznie rozbudowane i zajęły obszar kończący się na ulicy Juliusza 26 (dzisiaj Dowborczyków 19).

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

W styczniu 1929 roku miał miejsce poważny pożar w fabryce Bialera przy Kilińskiego 102.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

Po śmierci Tobiasza Bialera w 1931 roku kierownictwo rodzinnego przedsiębiorstwa przejęli jego synowie Aron i Izaak, wielokrotny radny łódzkiej rady miejskiej z ramienia frakcji syjonistycznej.
W pierwszej połowie lat 30. XX wieku fabryka przy Kilińskiego 102 przeszła w ręce Teodora Finstera, właściciela funkcjonującej po sąsiedzku fabryki dywanów, późniejszej "Łódzkiej Manufaktury Pluszu i Dywanów - Teodor Finster".

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Produkcja Bialerów została przeniesiona na Wólczańską 128, do obiektów wystawionych na początku XX wieku przez synów Adolfa Daube.

Wólczańska 128/134.

W okresie międzywojennym prowadziła również działalność "Łódzka Czesalnia i Przędzalnia Wełny Sp. Akc.", w której zarządzie zasiadali Tobiasz i Aron Bialer.

Oficyny przy ul. Sienkiewicza 61.

Produkcja spółki była ulokowana przy Sienkiewicza 61, na dawnej posesji fabrycznej Janasza Warszawskiego, później przy Bocznej 6/8 (dzisiaj Sienkiewicza 171), w obiektach wystawionych przez Henryka Birnbauma.

Fragmenty zabudowań dawnej przędzalni Henryka Birnbauma, ul. Sienkiewicza 171.

Przeczytaj w baedekerze:

"Dąbrówka", czyli spółka Stanisława Silbersteina z Maurycym Poznańskim. (baedekerlodz.blogspot.com)

Kamienica przy Piotrkowskiej 85 pozostawała własnością rodziny Bialer do wybuchu II wojny światowej. Ostatnią właścicielką, wymienioną w księdze adresowej z lat 1937-1939 była Basia Bialer.

Księga adresowa m. Łodzi 1937/1939.

Kamienica Edwarda Kindermana posiada szerokie wykusze, które niemal w całości wypełniają dwuosiowe, boczne ryzality. Fasada nie posiada szczytów, zwieńczona jest gzymsem koronującym.

Bogata neobarokowa dekoracja rozmieszczona jest na całej powierzchni elewacji, jednak jej największa koncentracja następuje w strefie wykuszy. Pojawiają się tam kartusze, girlandy, zwisy, wici roślinne.

W szczególny sposób potraktowane są okna w najwyższej kondygnacji. Ponad nimi umieszczony jest szczyt ukształtowany ze spływów wolutowych. W jego najwyższym punkcie umieszczona jest muszla, a na bokach szczytu siedzą nagie postaci ludzkie trzymające dekoracyjną wstęgę.

Strefę między oknami a szczytem wypełniają motywy kartuszowe oraz tonda z umieszczonymi w nich popiersiami, kobiecym w prawym, a męskim w lewym ryzalicie.

Na uwagę zwracają również detale umieszczone w bramie kamienicy.

Na początku XX stulecia przy Piotrkowskiej 85 prowadził sklep ogrodniczy Ludwik Kołaczkowski. Sprzedawał sadzonki drzew, krzewów i innych roślin z własnego przedsiębiorstwa ogrodniczego "Julianów", zajmował się również projektowaniem ogrodów.

"Rozwój", rok 1913.

Prowadziła tu sklep galanteryjny Rozalia Zielke (późniejszym właścicielem był Alfred Bühme). Myślę, że podobną ofertę miał warszawski sklep .... Stanisława Wokulskiego:

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

"Goniec Łódzki", rok 1904.

"Goniec Łódzki", rok 1905.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

W kamienicy przy Piotrkowskiej 85 mieszkał Józef Sachs, kupiec i działacz oświatowy.
Sachs ukończył studia wyższe, miał doktorat filozofii. Był współzałożycielem i wieloletnim prezesem Towarzystwa Subiektów Handlowych przekształconego w 1900 roku w Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych oraz przewodniczącym Rady Szkoły Rzemiosł Żeńskiej dla Żydów, współzałożycielem i członkiem zarządu Towarzystwa Wzajemnego Kredytu Łódzkich Kupców i Przemysłowców (w 1907 roku).

Sachs posiadał dom handlowy przy ulicy Piotrkowskiej 77 oraz przedstawicielstwo towarzystwa ubezpieczeniowego „Ruski Lloyd”.

Piotrkowska 77.

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 77 – dawny dom bankowy Maksymiliana Goldfedera, klub "Siódemki" i inne historie 🙂 (baedekerlodz.blogspot.com)

W 1919 roku Józef Sachs kandydował bez powodzenia do Sejmu Ustawodawczego. W okresie międzywojennym był prezesem Stowarzyszenia Kupców w Łodzi, wiceprezesem Izby Przemysłowo-Handlowej, założycielem i prezesem Stowarzyszenia Właścicieli Przedsiębiorstw Chemicznych, członkiem Stowarzyszenia Techników w Łodzi, członkiem komisji rewizyjnej Widzewskiej Manufaktury i Sp. Akc. Wyrobów Bawełnianych Szai Rosenblatta, członkiem zarządu Towarzystwa Szerzenia Pracy Zawodowej i Rolnej wśród Żydów ORT, członkiem zarządu Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, jednym z inicjatorów Teatru Polskiego, pogotowia ratunkowego, szkolnictwa polskiego.

Mieszkał przy ulicy Piotrkowskiej 85.

"Głos Poranny", rok 1931.

Zmarł 5 kwietnia 1931 roku przeżywszy 62 lata. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, w roku 1931.

"Głos Poranny", rok 1931.

Po jego śmierci zarząd Stowarzyszenia Kupców m. Łodzi, którego był prezesem, podjął w czerwcu 1931 roku uchwałę w sprawie utworzenia biblioteki ekonomicznej jego imienia. Przewodniczącym Komisji Bibliotecznej został Mieczysław Hertz, ówczesny prezes Stowarzyszenia Kupców.

Od pierwszych latach XX stulecia mieścił się pod tym numerem Zakład Optyczno-Chirurgiczny Reinholda Rittera, oferujący aparaty elektromedyczne, meble szpitalne, szkło chemiczne i przyrządy laboratoryjne.

"Rozwój", rok 1907.

"Lodzer Informatoions und Hause Kalender", 1910.

"Neue Lodzer Zeitung", 1910.

"Lodzer Informatoions und Hause Kalender", 1918.

Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

Kaledarz Informacyjno-Handlowy, rok 1919.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

W tym samym czasie przy Piotrkowskiej 85 funkcjonował ceniony w Łodzi sklep braci Pawła i Maksa Szwalbe, oferujący galanterię męską.

"Nowa Gazeta Łódzka", rok 1913.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

"Głos Polski", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Głos Polski", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Ilustrowana Republika", rok 1930.

W okresie międzywojennym przy Piotrkowskiej 85 mieściła się Drukarnia Państwowa.

Dziennik Urzędowy Komisariatu Ludowego m. Łodzi, rok 1919.

Dziennik Urzędowy m. Łodzi i Województwa Łódzkiego, rok 1921.

Kalendarz Informator, rok 1922.

Kalendarz Informator, rok 1923.

Kalendarz Informator, rok 1924.

"Echo", rok 1929.

"Głos Kupiectwa", rok 1929.

W latach 20. i 30. XX wieku mieściło się tutaj przedsiębiorstwo transportowo-ekspedycyjne "Thomas i Rubinstein".

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925 (od lipca 1925 "Ilustrowana Republika")

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

W latach 20. i 30. XX stulecia przy Piotrkowskiej 85 miało swoją siedzibę Żeńskie Gimnazjum Humanistyczne Towarzystwa "Kultura".

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Polski", rok 1927.

"Głos Polski", rok 1928.

"Rozwój", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Ilustrowana Republika", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

W tym samym czasie mieściło się tu również Gimnazjum Wieczorowe dla Dorosłych A. Wierzbickiego.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Hasło Łódzkie", rok 1928.

"Rozwój", rok 1929.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1930.

W połowie lat 30. XX wieku przy Piotrkowskiej 85 otworzyła sklep z motocyklami i akcesoriami motoryzacyjnymi firma "Perła i Pomorski".

"Głos Poranny", rok 1935.

Przeczytaj w baedekerze:

Początki sportu motocyklowego w Łodzi. (baedekerlodz.blogspot.com)

Firma zajmowała się również sprzedażą sprzętu radiowego.

"Głos Poranny", rok 1937.

Przeczytaj w baedekerze:

RADIO W ŁODZI (baedekerlodz.blogspot.com)

Reklama firmy pojawiła się jeszcze na początku 1940 roku:

"Lodzer Zeitung", 1940.

Po II wojnie światowej mieściła się tutaj fabryka świec Konrada Adlera.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

Inne firmy, sklepy i składy mieszczące się dawniej przy ulicy Piotrkowskiej 85, od frontu i w oficynach:

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1905.

Kalendarz Handlowo-Przemysłowy, rok 1910.

"Rozwój", rok 1911.

"Rozwój", rok 1912.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.

"rozwój", rok 1914.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

Kalendarz Informator, rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Hasło Łódzkie", rok 1927.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

Przeczytaj w baedekerze:

O nauczycielkach, damach klasowych, freblankach - ... i o szkolnictwie dla dziewcząt w Łodzi na przełomie XIX i XX wieku. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Łódzki Głos Obywatelski", rok 1938.

Księga adresowa m. Łodzi 1937-1939.

"Głos Poranny", lipiec 1939 roku.

Przyjmowali tu lekarze:

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1933.

Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1949.

Na zakończenie sensacyjnie:

"Republika", rok 1924.

Źródła:

Ulica Piotrkowska w Łodzi. Historia Łodzi przemysłowej lat 1824-1939. (piotrkowska-nr.pl)

Piotr Machlański. Szlak ulicy Piotrkowskiej.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Michał Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.