baedeker łódzki

środa, 17 kwietnia 2013

wtorek, 16 kwietnia 2013

Właściwie Arie Printz (Princ) - tłumacz i dokumentalista. Urodził się w Łodzi 12 kwietnia 1922 roku jako syn Menachema (1884-1945), grawera, i Hindy (1879-1944) z domu Kopel. Ukończył Żydowską Szkołę Rzemiosła, tzw. Przemysłówkę, przy ulicy Pomorskiej, którą założył Zygmunt Jarociński jako "Talmud Torę".

Ulica Pomorska. Budynek dawnej Talmud Tory - dzisiaj Uniwersytet Łódzki, katedra nauk o wychowaniu.

Po wybuchu II wojny światowej Arie wraz z rodzicami znalazł się w getcie łódzkim, gdzie zamieszkał przy ulicy Insel (obecnie Zawiszy Czarnego) 34. Był aktywnym członkiem młodzieżowej organizacji syjonistycznej: "Hazit Dor Bnei HaMidbar" (Front Pokolenia Synów Pustyni) oraz jednym z redaktorów ręcznie pisanej gazetki "Kol Ha'hazit" (Głos Frontu).

Mendel Grossman, fotograf łódzkiego getta

Jego zainteresowania fotografią spowodowały, że zaprzyjaźnił się z Mendlem Grossmanem, oficjalnym fotografem pracującym na zlecenie władz getta łódzkiego.

Gdy podczas Wielkiej Szpery w getcie Niemcy rozkazali Grossmanowi robić zdjęcia zamordowanych na ulicach Żydów w celach identyfikacyjnych, Arie był jego asystentem, który pisał na kartonach numery identyfikacyjne dla wszystkich zwłok.

Arie wykorzystał potem fotografie zrobione przez Mendla Grossmana i stworzył w 1943 roku serię 18 kolaży, w których oddał tragiczną rzeczywistość łódzkiego getta.

W sierpniu 1944 roku Arie wraz z rodzicami został deportowany do Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka), dokąd, nie przeczuwając niczego, zabrał swój album z kolażami. Album został skonfiskowany przez władze obozu i oryginał nigdy się nie odnalazł, lecz jego kopie znajdowały się w posiadaniu różnych organizacji działających w getcie i w 1946 roku został wydany przez Centralną Żydowską Komisję Historyczną.

Matka Ariego - Hinda została zamordowana tuż po przyjeździe do Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka), ojciec oraz Arie, który podawał się za grawera, zostali pozostawieni w obozie. Stamtąd przewieziono ich do obozu koncentracyjnego Goerlitz i później do Gross-Rosen. Tam podczas Marszu Śmierci w 1945 roku zmarł ojciec. Arie przeżył, uratowany przez armię amerykańską, i po wielomiesięcznym pobycie w szpitalu w 1945 roku, przez Włochy wyjechał do ówczesnej Palestyny (Erec Israel). Tam początkowo zamieszkał w kibucu Beit She'an. W lutym 1946 roku ożenił się z poznaną jeszcze w łódzkim getcie Ewą Bialer, a następnie przeniósł się do kibucu Nitzanim w południowej części kraju.

Palestyna, Nitzanim, rok 1947.

Gdy w maju 1948 roku wybuchła wojna i kraje arabskie najechały nowo powstałe państwo Izrael, wojska egipskie doszły aż do kibucu Nitzanim. Dzieci i kobiety zostały ewakuowane, natomiast Arie wraz z innymi mężczyznami przystąpili do obrony kibucu. Dostali się jednak do niewoli egipskiej, w której Arie spędził osiem miesięcy.

Nitzanim, rok 1948. Arie Ben Menachem broniący kibucu.

Arie Princ zmienił swoje nazwisko na Ben-Menachem na pamiątkę po ojcu. Był aktywnym członkiem Związku Łodzian w Izraelu, mającego swoją siedzibę w Tel Awiwie, a także współpracownikiem Yad Vaschem w Jerozolimie.
W 1986 roku wraz ze swoim przyjacielem Josephem Raabem, przetłumaczył i wydał w całości Kronikę getta łódzkiego (po hebrajsku) oraz wybór pism Josefa Zelikowicza opublikowany przez Yad Vaschem w 1995 roku. Brał też udział w redakcji księgi o polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.

Należał do najwybitniejszych znawców dziejów getta łódzkiego i bardzo chętnie dzielił się swoją wiedzą. Jego biblioteka, licząca kilka tysięcy tomów, służy dzisiaj badaczom dziejów getta łódzkiego i Holocaustu.
Arie Ben-Menachem zmarł po długotrwałej chorobie 19 czerwca 2006 roku w Ramat Haszharon koło Tel Awiwu.

Zobacz jeszcze:
MOSTY ŁÓDZKIEGO GETTA ... i ich fotograf

źródła:
(podaję za: Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych):
A. Kempa, M. Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych (dot. ojca).
Lodz Names. List of the ghetto inhabitans 1940-1944.
T. Pollin. Arie Ben-Menachem.
C. Bergman. Materiały i inf.

Fot. archiwalne pochodzą ze stron:

USHMM Collections - United States Holocaust Memorial Museum

https://www.geni.com/people/Arie-Ben-Menachem/

Yad Vashem

Fot. współczesna Monika Czechowicz