baedeker łódzki

środa, 15 kwietnia 2015

ROZBICIE DZIELNICOWE

Plan Łodzi średniowiecznej

Plan Łodzi rolniczej XVI-XVIII wiek.

Pierwszy podział Łodzi

Pierwszy podział Łodzi na mniejsze jednostki nastąpił w okresie okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, kiedy to Niemcy do wcielonej do Rzeszy jako Litzmannstadt Łodzi przyłączyli wiele podłódzkich dotąd wsi.

W związku z tym znacznie powiększony obszar miasta podzielili na mniejsze jednostki administracyjne.

Po wyzwoleniu przywrócono status sprzed wojny – zarówno w kwestii przyłączeń okolicznych osad, jak i podziału Łodzi.

Dzielnice 1946-1954

Po wyzwoleniu ponownie przyłączono do Łodzi niektóre podłódzkie wsie i w związku z tym już 27 maja 1946 roku obszar Łodzi został powiększony przez władze polskie, a miasto podzielono na trzy dzielnice: Północ, Południe i Śródmieście.

Dzielnice 1965-1960

W roku 1954 dokonano zmiany podziału administracyjnego, tworząc siedem dzielnic: Bałuty, Chojny, Polesie, Ruda, Staromiejska, Śródmieście i Widzew.

Dzielnice 1960-1992

Bałuty

Widzew

Śródmieście

Polesie

Górna

1 stycznia 1960 roku podział ten został skorygowany i wprowadzono podział administracyjny, który obowiązywał najdłużej i który jest nadal obecny w świadomości łodzian. W ramach tej reformy do dzielnicy Bałuty włączono dzielnicę Staromiejska, a dzielnice Chojny i Ruda połączono pod nazwą Górna. Odtąd na Łódź składało się pięć dzielnic:

Bałuty – obejmująca północ miasta

Górna – obejmująca południe miasta

Polesie – obejmująca zachodnią część miasta

Śródmieście – o0bejmująca centrum miasta

Widzew – obejmująca wschodnią część miasta

Wraz z wprowadzeniem tego podziału, w niektórych miejscach granice poszczególnych dzielnic uległy przesunięciom (niekiedy daleko idącym) w stosunku do stanu z 1954 roku. Dotyczyło to zwłaszcza dzielnic likwidowanych i stwierdzenie iż dana dzielnica została włączona w obręb innej dotyczy głównej części obszaru danej jednostki.

Od 1960 roku powierzchnia poszczególnych dzielnic wielokrotnie ulegała zmianie, odbywało się to jednak nie kosztem dzielnicy sąsiedniej, ale podłódzkich miejscowości, które sukcesywnie włączano w obręb miasta. Ostatnia duża zmiana miała miejsce 1 stycznia 1988 roku, kiedy to dość znacznie powiększono obszar dzielnicy Widzew i Górna.

Likwidacja dzielnic i pozostałości dawnego podziału

1 stycznia 1993 roku zniesiono podział na dzielnice i Łódź stała się jednolitą gminą miejską, a od 1 stycznia 1999 miastem na prawach powiatu.

Dla celów administracyjnej obsługi ludności w miejsce podziału na dzielnice wprowadzono oparty na dawnym podziale podział miasta na 5 rejonów działania Delegatur Urzędu Miasta Łodzi. W 2012, w ramach reformy Urzędu Miasta, zlikwidowano delegatury, likwidując pozostałości dawnego podziału na dzielnice. Mimo tego jest on silnie zakorzeniony w świadomości mieszkańców i stosowany nadal przez niektóre instytucje, np. sądy rejonowe.

Częściowo zamiast dzielnic wprowadzony został podział miasta na osiedla administracyjne (obecnie 37, pierwotnie o kilka mniej), mające status jednostek pomocniczych gminy, które jednak w swym zakresie działania i kompetencjach nie są odpowiednikami dzielnic.

Pochodzenie nazw dzielnic

Powołane w 1946 dzielnice otrzymały swe nazwy w związku ze swym geograficznym ulokowaniem na obszarze miasta.

Bałuty - widok z ulicy Smugowej w kierunku Franciszkańskiej i Wolborskiej.

Istniejące po roku 1954 dzielnice: Chojny, Bałuty i Widzew zostały nazwane od dawnych wsi znajdujących się mniej więcej w centrum tych dzielnic, które zostały włączone do miasta w trakcie I wojny światowej.
Dzielnica Ruda otrzymała miano od istniejącego do 1946 odrębnego, podłódzkiego miasteczka – Rudy Pabianickiej.

Stary Widzew - ulica Mazowiecka.

Nowy Widzew.

Dzielnica Staromiejska nazwą nawiązywała do faktu, iż obejmowała najstarszą część miasta, zaś dzielnicę Śródmieście wyznaczono na obszarze centrum.

Śródmieście - widok z ulicy Moniuszki w kierunku Piotrkowskiej.

Tereny obecnego Polesia były do roku 1945 najmniej zurbanizowane; Karolew, Retkinia – obecnie duże osiedla mieszkaniowe, były bardzo długo wsiami otoczonymi lasami, stanowiącymi własność rządową.

Retkinia - widok na ulicę Wyszyńskiego.

W okresie I wojny światowej w związku z niedostatecznymi dostawami węgla lasy te zostały w znacznym stopniu wycięte na opał, a pozostała w ich miejscu poręba została nazwana od pobliskiego Konstantynowa Polesiem Konstantynowskim (w odróżnieniu od innej powstałej w tym okresie poręby - Polesia Widzewskiego).

Polesie - fragment ulicy Legionów.

Utworzona w 1960 roku południowa dzielnica miasta - Górna (dotąd obszar Chojen i Rudy) została nazwana od głównego rynku dzielnicy zwanego niegdyś Rynkiem Górnym (obecnie Plac Reymonta).

Górna - plac Reymonta.

fot. Monika Czechowicz

źródła:

Wilkipedia.pl
www.historycznie.uni.lodz.pl

Podział Łodzi według obszarów Systemu Informacji Miejskiej - mapa opracowana na podstawie Internetowej Mapy Łodzi InterSIT

wtorek, 14 kwietnia 2015

ULICA WSCHODNIA

Ulica Wschodnia.

Bo chyba nie donikąd tą łódzką ulicą,
rozdzieraną przez place i przez pieszych kroki,
tu Reymont zamyślony idzie w domów mroku
i podwórze znajduje z wielką kamienicą.

W huku maszyn i świateł gubią tkacze słowa,
poprzez dymu wyblakłe taśmy księżyc wieje
swoim blaskiem zwątlałym na dachy. Jutrznieje.
A pisarz na dnie dłoni złożył swoją głowę.

Zaraz coś się pojawi na białym papierze:
znowu słowo spod pióra swój początek bierze,
jak rzeka niebezpieczna rwąca strome brzegi.

Literą, jakby wielkim masztem ożaglonym,
kończą się zdania książki. Z pierwszej świata strony
słońce dzień tkać zaczyna przyśpieszonym biegiem.

Roman Gorzelski. Kwiaty łódzkie. Poezja miasta.

Dom przy ulicy Wschodniej 50.

Władysław Stanisław Reymont otrzymał zamówienie ze znanej firmy wydawniczej Gebethnera i Wolffa na napisanie nowej powieści. Pod koniec XIX wieku znacznie wzrosło zainteresowanie naszym miastem. Większość warszawskich gazet wprowadziła na swoje łamy stałe rubryki poświęcone Łodzi. Gebethner i Wolff, wydawcy i właściciele ukazującego się w Warszawie „Kuriera Codziennego” poszli jeszcze dalej i w Łodzi otworzyli swoją stałą agenturę. Zakładali również, że jeżeli zaczną drukować w odcinkach powieść poświęconą Łodzi to szybko znajdą w naszym mieście czytelników. Reymontowi z kolei Łódź nie była całkiem obca, gdyż spędzając swoje dzieciństwo w Tuszynie, niejednokrotnie miał okazję odwiedzać miasto. W styczniu 1896 roku przyjechał tu celem zbierania materiałów do swojej powieści. Reymont nie za bardzo miał się gdzie zatrzymać, i tu pomocą przyszedł mu dziennikarz, poeta Gliszczyński, który polecił Reymonta księgarzowi Juliuszowi Goźlińskiemu. Ten przyjął młodego pisarza bardzo ciepło i zaproponował mu u siebie kwaterę. W taki sposób Reymont znalazł lokum w lewej oficynie na pierwszym piętrze kamienicy przy ulicy Wschodniej 50…

"Nowiny", rok 1924.

źródło:

Kwiaty łódzkie. Poezja miasta.

Fot. Monika Czechowicz

Wycinek prasowy z "Nowin"/1924 ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

poniedziałek, 13 kwietnia 2015

Dawna przędzalnia wełny Henryka Federa i… „Pollena Ewa”.

W 1880 roku Henryk Feder i jego kuzyn i szwagier Jakub Vive założyli przy ulicy Wólczańskiej parową przędzalnię wełny, którą od 1892 roku Feder prowadził samodzielnie. Od 1910 roku budynki przeszły w ręce Stefana Angersteina. Po rozbudowie znajdowała się tu przędzalnia wełny zgrzebnej i wigonii oraz szarpalnia.

Po tragicznym pożarze w 1924 roku, w którym zginęło trzech strażaków, w części budynków powstała przędzalnia, przejęta w 1932 roku jako masa upadłościowa przez Abrama Berlińskiego.

"Republika", rok 1925.

W pozostałych budynkach założono niewielką fabrykę mydeł Hugo Güttela, która po wojnie rozrosła się w dużą znaną fabrykę kosmetyków „Pollena Ewa”.

Za datę powstania firmy uznaje się rok 1919, kiedy to dwaj łódzcy przedsiębiorcy – Hugo Güttel i Józef Wójtowicz – założyli małą fabryczkę wyrobów kosmetycznych.

Fabryka rozpoczęła ona działalność od produkcji mydeł i wód kolońskich, poszerzając z czasem ofertę o pudry, szampony i emalie do paznokci.

"Ilustrowana Republika", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Łódź w Ilustracji", rok 1933.

W 1939 roku była jedyną znaczącą wytwórnią kosmetyków w regionie łódzkim, produkującą między innymi 17 gatunków mydła toaletowego.

"Echo", rok 1937.

Siedziba przedsiębiorstwa mieściła się od samego początku przy ulicy 6 Sierpnia 15/17 (również adres Wólczańska 117) i zajmowała niemal cały kwadrat ograniczony ulicami: Gdańską, Zieloną, Wólczańską i 6 Sierpnia.

Od 1951 roku fabryka była własnością państwa i funkcjonowała pod nazwą Fabryka Kosmetyków Ewa.

"Dziennik Łódzki", rok 1969.

Dwadzieścia lat później fabryka weszła w skład Zjednoczenia Przemysłu Chemicznego Pollena i uzyskała nazwę Pollena-Ewa, pod którą funkcjonuje do dzisiaj.

Pierwsze powojenne produkty fabryki to: mydło toaletowe, proszki i mydła do prania, a dalej mydła do golenia i proszki do zębów. Jako pierwsza w Polsce Pollena-Ewa rozpoczęła produkcję płynnych szamponów na bazie naturalnych wyciągów ziołowych.

"Odgłosy", rok 1970.

Dzisiaj Pollena-Ewa wyprowadziła się z Łodzi. Wiele budynków rozebrano.

"Dziennik Łódzki", rok 1972.

"Dziennik Łódzki", rok 1974.

"Dziennik Łódzki", rok 1975.

Żadne z zabudowań dawnej fabryki Pollena-Ewa nie jest wpisane z osobna ani do miejskiej ewidencji zabytków, ani też do rejestru zabytków. Stanowią one jednak część obejmującej rejony dzisiejszego Śródmieścia i Polesia (położone na zachód od ul. Zachodniej) dawnej dzielnicy miasta o nazwie Wiązowa. Zachowane zostaną zabudowania przedstawiające największą wartość historyczną. Zaliczyliczono do nich willę od strony ul. 6 Sierpnia, czterokondygnacyjną dawną przędzalnię, przejętą z czasem na potrzeby fabryki kosmetyków oraz dawną kotłownię.

"Dziennik Popularny", rok 1976.

"Dziennik Popularny", rok 1979.

"Dziennik Popularny", rok 1980.

Lata 1985-1990. Widok na bramę wjazdową fabryki kosmetyków Pollena Ewa. Fot: FotoPolska.pl.

"Dziennik Łódzki", rok 1986.

"Dziennik Łódzki", rok 1989.

"Dziennik Łódzki", rok 1990.

"Odgłosy", rok 1990.

Do Zelowa w powiecie bełchatowskim została przeniesiona zarówno produkcja, jak i cała część biurowa kultowej fabryki kosmetyków Pollena-Ewa, która blisko sto lat temu została założona w Łodzi.