baedeker łódzki: WILLA LEONA RAPPAPORTA

wtorek, 6 listopada 2012

WILLA LEONA RAPPAPORTA

Przy ulicy Rewolucji 1905 roku nr 44 (dawna Południowa) Leon Rappaport wybudował secesyjny dom mieszkalny, nazywany willą z kantorem – tak określa ten dom Piotr Brukalski w opisie dla Towarzystwa Kredytowego. Jest to rezydencja kupiecka, charakterystyczna dla warstwy ludzi średnio zamożnych, dość licznej wówczas w Łodzi.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1910.

Willa Leona Rappaporta, przedsiębiorcy transportowo-handlowego, uważana jest za dzieło Gustawa Landau-Gutentegera z ok. 1904 roku. Ma malowniczą bryłę, a czerwona cegła, którą oblicowane są elewacje, ciekawie kontrastuje z szarym tynkiem. Dekoracja sztukatorska bardzo obfita (m.in. gałązki sosny i kasztanowca). Architekt albo właściciel wykazali szczególne upodobanie do charakterystycznych dla secesji nerkowatych okien.

Leon Rappaport (Rappoport) urodził się ok. 1848 roku we wsi Granica w powiecie okulskim, był synem Moryca i Bajli. Prawdopodobnie zamieszkał w Łodzi na początku lat 70. XIX stulecia, bo już w 1875 roku założył firmę ekspedycyjną.

Przedsiębiorstwo Leona Rappaporta powstało w ostatnich latach XIX wieku i dysponowało niewielkimi składami towarowymi. Firma od 1896 roku mieściła się przy ul. Południowej 10.
W 1904 roku Leon Rappaport przeniósł swój kantor i magazyn do nowego, specjalnie wybudowanego budynku mieszkalno-biurowego przy ulicy Południowej (dziś ul. Rewolucji 1905 roku) 44. Firma posiadała oddziały w Warszawie, Aleksandrowie, Toruniu, Katowicach, Szczypiornie, Skalmierzycach, Szczakowej (obecnie północna część Jaworzna w woj. Katowickim), Granicy, Sosnowcu, Wierzbołowie i Grajewie.
Leon Rappaport był członkiem rady Łódzkiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, współzałożycielem przytułku dla kalek i paralityków, członkiem komitetu budowy szpitala dla umysłowo chorych Żydów.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

2 lutego 1904 roku Leon Rappaport na publicznej licytacji nabył plac przy ulicy Południowej 44-46, i przystąpił do rozbudowy zakładu. Tereny te były dawnymi ogrodami leżącymi po wschodniej stronie osady sukienniczej „Nowe Miasto”. Wytyczono je w kwartale ograniczonym ulicami: Kilińskiego (d. Widzewska), Sterlinga (d. Nowotargowa), Rewolucji 1905 roku (d. Południowa) i Pomorską. Były to osobno położone dość rozległe tereny przeznaczone na ogrody dla osadników (tkaczy, przędzalników, postrzygaczy, farbiarzy, itp.), celem zapewnienia im pewnej samowystarczalności w zakresie podstawowych produktów spożywczych. Ogrodów razem było 202. Z czasem zamieniono je jednak na tereny budowlane, i w latach 1904-1905 w większości były już zabudowane. Parcele przy ul. Południowej 44-46 należały do Starka i Jasińskiego.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

"Republika", rok 1925.

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Polski", rok 1928.

Rappaport wybudował w południowo-wschodniej części od ulicy, budynek mieszkalno-biurowy z wieżą, połączony z oficyną na planie litery L, a w głębi posesji przedsiębiorstwo handlowo-transportowe, z rzędami parterowych magazynów, wozowni i stajni.

Składy towarowe domu handlowego Leon Rappaport i spółka. Widok z początku XX wieku.

Budynek miał przeznaczenie rezydencjonalne i biurowo-administracyjne, pierwsze piętro było mieszkaniem właściciela, a drugie piętro, pierwotnie mansardowe (później przebudowane) – pokojami dla domowników.

Oficyna miała przeznaczenie gospodarcze, posiadała łazienki, urządzenia higieniczne, kuchnie i służbówki. Na parterze mieścił się kantor firmowy.

"Głos Polski", rok 1919.

Leon Rappaport zmarł 26 listopada 1909 roku w wieku 61 lat i został pochowany na cmentarzu przy ulicy Brackiej.

Grobowiec rodziny Rappaportów na cmentarzu przy ulicy Brackiej.

"Rozwój", rok 1910.

Rappaport był żonaty z Reginą Hentschel i miał synów: Maurycego Władysława (adwokata przysięgłego), Józefa (kupca) oraz córki: Olgę, żonę Hieronima Fajansa, Marię, żonę Edwarda Fajansa, i Stefanię, żonę Mieczysława Kaufmana. W grobie rodzinnym spoczywają żona Regina i syn Maurycy Władysław.

Syn Władysław przejął zakład po ojcu, znacznie go przebudowując. Gdy zmarł 31 marca 1916 roku, spadkobiercami majątku zostali: brat Józef i dwie siostry Stefania Kaufman i Maria Fajans.

Informator adresowy m. Łodzi, rok 1920.

W latach 1916-1920 właściciele zaciągnęli pożyczkę w Banku Handlowym w Łodzi i w bankach zagranicznych, ale niestety zbankrutowali. Budynek wielokrotnie zmieniał właścicieli, m.in. od 16 stycznia 1920 roku było nim Warszawskie Towarzystwo Żeglugi i Handlu, od 1933 roku Towarzystwo Kredytowe miasta Łodzi.

W latach trzydziestych ówcześni właściciele Rywen Bratsztein i Gołda Szyper przerobili poddasze nad pierwszym piętrem budynku mieszkalnego, nadbudowując drugie piętro.

Od 1 marca 1945 roku, przez bardzo wiele lat budynek dzierżawiło Przedsiębiorstwo Surowców Wtórnych, wprowadzając duże zmiany we wnętrzu, budując ścianki działowe i przepierzenia.

Willa Leona Rappaporta wzniesiona w latach 1904-1905, wraz z przylegającą od północy oficyną, jest zbudowana z ciemnoczerwonej dobrze wypalonej cegły, pokryta gładkim tynkiem z jasną dekoracją stiukową, o motywach roślinnych i ciemnym boniowaniem, a także ciemnym tynkiem chropowatym. Jest to budynek dwupiętrowy, podpiwniczony, przykryty dachem dwuspadowym. Wystrój elewacji południowej i zachodniej jest secesyjny. Chropowaty tynk zdobi klińce łuków okiennych, kwadratowe pola tynku chropowatego występują również po bokach okien, w elewacji południowej. Okna (szczególnie przyziemia) zabezpieczone kratami, o płynnych liniach, z elementami roślinnymi (słonecznik).

Brama wjazdowa ma też secesyjną kratę.

Na fasadzie południowej dwa prostokątne balkony, z kwiatowymi sterczynami w narożnikach. Ściana balkonu na pierwszym piętrze ozdobiona jest reliefem o tematyce związanej z transportem i działalnością firmy. Po środku uskrzydlony płaz z inicjałami LR.

Dekoracyjny sztukatorski fryz pod oknami drugiego piętra uformowany z liści i owoców ananasa, a także szyszek i gałęzi drzew iglastych. Okna prostokątne przedzielone szczeblinami, a w nich nadświetla dwunastopolowe. Od południowego zachodu do frontowego budynku przylega, usytuowana asymetrycznie, zróżnicowana kształtem i skalą, dwukondygnacyjna klatka schodowa.

W tej części zaprojektowano asymetrycznie dwa wejścia: od ulicy, i od podwórza. Wejście od ulicy prowadzi przez portal. Nad wejściem główki zwierzęce i nerkowate okno. Portal akcentują dwie kolumny, których kapitele zdobią liście i owoce dębu.

Nad portalem okno, zamknięte łukiem podkowiastym. W narożniku elewacji maska kobieca.

Wejście, po ośmiu schodach marmurowych prowadzi do przedsionka, zdobionego po bokach przyściennymi kolumnami, których bazy i kapitele mają dekorację roślinną. W kapitelach wśród roślin trzy główki zwierzęce. Drugie wejście prowadzi od strony zachodniej – od podwórza, przez portyk, też do przedsionka. Głowice kolumn zdobią sztukaterie w formie liści i kwiatów kasztanowca.

W zachodniej ścianie wieża, z interesującym oknem, dekorowanym liśćmi i kwiatami słonecznika. W szczycie wieży trójdzielne okno o opływowych kształtach, a pod okapem i wokół okna dekoracja sztukatorska z motywami igieł i szyszek sosny. Wieżyczka pokryta dachem naczółkowym.

Na zachodniej elewacji występują płaszczyzny geometryczne z motywami roślinnymi w postaci krzewu i kasztanowca - z liśćmi i pąkami.

Z przedsionka na piętro prowadzi dwubiegowa klatka schodowa z dekoracją o motywach roślinnych; wsporniki schodów ozdobione są słonecznikami. Z przedsionka też możemy wejść do parterowych pomieszczeń, w których ongiś mieścił się kantor – sala manipulacyjna, z długą ladą. Obok cztery pokoje biurowe, dostępne z sali i skomunikowane ze sobą. W części wschodniej hall, a w przedłużeniu korytarz, prowadzący do oficyny z łazienką i urządzeniami higienicznymi, oraz dwa pokoje również z funkcją biura związane.

Piętro jest reprezentacyjne, z przedsionkiem i ogrodem zimowym, dostępne bezpośrednio i z klatki schodowej. Zachowała się bogata dekoracja przedpokoju i pokoju zimowego. W pokoju zimowym ornament tworzą gałązki i liście kasztanowca. Większe pokoje znajdują się od południa, czyli od ulicy, a mniejsze od północy, skomunikowane z oficyną. W pokojach zachowały się skromne dekoracje o falistych liniach. Mieszkania na drugim piętrze, w dawnej mansardzie, o podobnym układzie, ale bez dekoracyjnego wystroju.

Zachowały się niektóre drzwi o kształtach opływowych, z dekoracją o motywach roślinnych. Klamki i okucia drzwiowe są nowe, ale odtworzone w secesyjnym kształcie. Stylowe piece, niestety, nie zachowały się. Zachowały się natomiast cztery kaloryfery z motywami secesyjnymi, z których dwa widoczne są na parterze, przy wejściu na klatkę schodową.”

Informator m. Łodzi, rok 1920.

źródła:
Stanisław Łukawski, „Łódzka secesja".
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Odział w Łodzi, „ZORA”, Łódź 1997.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.

Obecnie w budynku swoją siedzibę ma Wschód-Zachód Szkoła Wyższa im. Henryka Jóźwiaka w Łodzi (dawniej "Wschód-Zachód" Wyższa Szkoła Humanistyczna w Łodzi) - Uczelnia niepubliczna założona w maju 2006 roku. Twórcą uczelni był Henryk Jóźwiak (1946–2008), muzyk, wieloletni wykładowca Akademii Muzycznej w Poznaniu. Uczelnia kontynuuje tradycje prowadzonej od roku 1997 przez założyciela działalności edukacyjnej na poziomie szkolnictwa średniego. Posiada Wydział Nauk Społecznych w Nowym Sączu.

KIERUNKI I SPECJALNOŚCI UCZELNI :

Studia licencjackie:

· Filologia angielska

· Filologia neogrecka

· Pedagogika wczesnoszkolna

· Pedagogika pracy

· Edukacja teatralna

· Pedagogika – animacja kultury

· Amerykanistyka

· Dziennikarstwo międzynarodowe

· Studia bliskowschodnie

· Biznes międzynarodowy