LUSTRA ŁÓDZKIE

Ulice Nawrot, Kilińskiego i Narutowicza.
Fot. Monika Czechowicz

PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA – wiosna 1915 roku i… akcja zagonkowa w Łodzi

Wybuch pierwszej wojny światowej spowodował wkroczenie wojsk niemieckich do Łodzi dnia 6 grudnia 1914 roku. Od tego czasu władzę w mieście sprawował okupant niemiecki. W życiu gospodarczym nastąpiło pogorszenie, potęgował się zastój w handlu, a przede wszystkim w budownictwie i przemyśle. Zamykano masowo zakłady przemysłowe.

Lata 1915-1918. Aprowizacja mieszkańców Łodzi (ulica Andrzeja Struga).

Wraz z nadejściem wiosny 1915 roku w Łodzi, z uwagi na katastrofalny brak żywności Komitet Niesienia Pomocy Biednym (czytaj TUTAJ) zorganizował tzw. akcję zagonkową.

Polegała ona na przekazywaniu najbiedniejszym mieszkańcom Łodzi wolnych terenów w celu ich zagospodarowania rolniczego.Wielu właścicieli gruntów leżących odłogiem i niezabudowanych placów oddało je do dyspozycji Komitetu. Zajął się on przydzielaniem „zagonów” swoim podopiecznym, którzy zobowiązali się uprawiać na nich warzywa, głównie kapustę i ziemniaki. 

"Gazeta Łódzka", marzec 1915 roku.


"Gazeta Łódzka", październik 1915 roku.

Podobne „zagonki” powstały także na miejskich terenach podleśnych i w niektórych parkach łódzkich.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1916.

"Godzina Polski", rok 1917.

Trud włożony w uprawę działek zaowocował jesienią w postaci pokaźnej ilości warzyw i ziemniaków. Niestety, nie wszyscy działkowicze mieli korzyści ze swojej pracy, z nieogrodzonych działek pod osłoną nocy podkradane były owe dobra, starannie pielęgnowane przez pracowitych łodzian. Złodziei nie odstraszały surowe kary, wymierzane przez władze niemieckie za kradzież żywności…

Gazeta Łódzka, zima 1917 roku.

Kartka żywnościowa z 1918 roku.

Pogłębiające się braki żywności skłoniły władze okupacyjne do wprowadzenia na terenie Łodzi reglamentacji niektórych produktów spożywczych. Najpierw wprowadzono kartki na chleb, ziemniaki, a następnie na cukier…

Kartka żywnościowa na chleb i ziemniaki z roku 1917.

"Gazeta Łódzka", rok 1917.

Łódź, jako wielki ośrodek przemysłowo-robotniczy, została wtłoczona w nowe warunki wojenne. W tym ciężkim dla miasta okresie działały również robotnicze stowarzyszenia, kooperatywy czy instytucje samopomocowe,  które starały się wesprzeć robotników łódzkich, dostarczając im artykuły spożywcze, tworząc tanie jadłodajnie zajmujące się rozdawnictwem obiadów, ciepłej herbaty czy kawy.

Już w końcu 1914 roku i na początku 1915 założono szereg kooperatyw robotniczych oraz zorganizowano kilka tanich kuchni robotniczych przy związkach zawodowych w Łodzi w różnych dzielnicach miasta. W ciężkich warunkach aprowizacyjnych w okresie niemieckiej okupacji kuchnie te cieszyły się dużym powodzeniem wśród bezrobotnych łodzian.

Kartka żywnościowa na chleb i ziemniaki, rok 1917/1918.

Przeczytaj jeszcze:
PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA - KOMITET NIESIENIA POMOCY BIEDNYM
PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA - RADA CZTERNASTI i MILICJA OBYWATELSKA

źródło:

Wacław Pawlak. Na łódzkim bruku.

Antoni Szczerkowski. Wspomnienia działaczy spółdzielczych.

Fotografie: 
FotoPolska.eu
Archiwum Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
i inn.

PIOTRKOWSKA 22

Ta jednopiętrowa kamienica powstała w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Już w 1881 roku przyjmował tu swoich pacjentów dr. Adolf Goldbaum, który przybył do Łodzi z Berlina.

"Lodzer Tageblatt", 1881.

(stara numeracja ulicy Piotrkowskiej - nr 256a to dzisiaj nr 22)

W 1893 roku powstał projekt nadbudowy drugiego piętra w budynku frontowym, ale nie został zrealizowany.

Już w latach 70. XIX wieku mieścił się w tym miejscu skład papieru i galanterii. Prowadziła go rodzina Heindrich. Firmę kupił Cezar Richter, księgarz który sprzedawał tu książki polskie, niemieckie i nuty, wydawał także pierwsze łódzkie kalendarze, a 1893 roku opublikował pierwszy „Przewodnik po Łodzi” (firma Richtera mieściła się także przy Piotrkowskiej pod numerem 17). 

Przewodnik po Łodzi (Führer Durch Łódź), rok 1898.

Juliusz Cezar Richter był łodzianinem. Urodził się 28 czerwca 1846 roku ( zmarł również w Łodzi w 1905 roku). Był synem  zamożnego przemysłowca Józefa (1819-1898) i Joanny Doroty z Aurichów.

Po dziesięcioletniej praktyce w warszawskiej księgarni S. H. Merzbacha zdobył uprawnienia do prowadzenia księgarni. W 1872 roku przybył do Łodzi i kupił od L. Heidrichowej księgarnię i skład nut wraz z niewielką wypożyczalnią niemieckich książek. Jego starania o zezwolenie na wydawanie polskiej gazety „Dziennik Handlowy, Polityczny i Literacki” nie zyskały aprobaty władz carskich.

Przy księgarni uruchomił 13 grudnia 1874 ręczną prasę do drukowania biletów wizytowych i formularzy.

Przewodnik po Łodzi (Führer Durch Łódź), rok 1898.

Na składzie w księgarni w 1882 miał około 150 tytułów książek niemieckich i 50 polskich oraz przeszło 2 000 nut. W bibliotece oferował do wypożyczania prawie 400 publikacji w języku niemieckim.

Ponowne zezwolenie na prowadzenie księgarni otrzymał 17 sierpnia 1884 i 30 sierpnia 1884 otworzył ją przy ulicy Południowej (obecnie ulica Rewolucji 1905 roku w Łodzi) 18, przenosząc się w 1887 roku do własnego domu przy ulicy Cegielnianej 2 (obecnie ulica Stefana Jaracza). 

Richter prowadził także działalność nakładczą, wydawniczą. Był pierwszym w Łodzi księgarzem prowadzącym na znaczną skalę działalność wydawniczą zaspakajającą potrzeby kulturalne większości Niemców, a później również Polaków. Od 1880 roku wydawał coroczny kalendarz w języku niemieckim „Lodzer Haus und Familien Kalender” oraz od 1889 w języku polskim kalendarz „Łodzianin”. 

Kalendarz "Łodzianin", rok 1893.

Kalendarz „Łodzianin” był bodaj najpopularniejszą lekturą łodzian, ale poziom umieszczanych w nim publikacji spotkał się w 1892 roku z ostrą krytyką na łamach „Dziennika Łódzkiego” (którego w 1884 był współzałożycielem, być może ze względu na pokrewieństwo z finansującym „Dziennik Łódzki” Karolem Wilhelmem Scheiblerem). 12 marca 1893 ukazał się w jego wydawnictwie przewodnik po Łodzi w języku niemieckim Führer durch Lodz.

Führer durch Lodz.

W 1893 roku sprzedał Ludwikowi Fiszerowi (swojemu szkolnemu koledze) rozwijające się wydawnictwo, pozostawiając sobie księgarnię. Po jego śmierci księgarnię prowadził syn, także Juliusz Cezar. W 1914 roku księgarnia czynna była przy Piotrkowskiej 243, a w 1915 również przy ulicy Piotrkowskiej pod nr 209.

Wracamy na ulicę Piotrkowską 22 - przez długi czas, począwszy od lat 80-tych XIX wieku, posesja ta była w rękach rodziny Bechtoldów.

W 1882 roku Józef Gebel otworzył tu piątą w Łodzi aptekę, a w 1883 roku Abram Beder otworzył księgarnię.

"Rozwój", rok 1898.

Od ok. roku 1890 mieściło się tutaj przedstawicielstwo znanej firmy „Singer”, oferującej maszyny do szycia i haftów artystycznych. Firma oferowała także bezpłatną naukę szycia oraz haftów artystycznych na oferowanych przez siebie maszynach.

"Lodzer Tageblatt", 1890.

"Lodzer Tageblatt", 1894.

"Rozwój", rok 1898.

Gazeta "Rozwój", rok 1903.


Rozwój, rok 1907.

W 1908 roku firma przeniosła się do okazałej kamienicy przy Piotrkowskiej 86.

Rozwój, rok 1908.

Pod tym samym adresem można było zakupić maszynę do szycia "Pfaffa" w firmie "Pomorski i Ska".

"Rozwój", rok 1908.

Kalendarz handlowo-przemysłowy m. Łodzi, rok 1909.

Kalendarz handlowo-przemysłowy m. Łodzi, rok 1910.

"Rozwój", rok 1911.

Dwie firmy oferujące maszyny do szycia, nic dziwnego, że mieszkańcy kamienicy je kupowali, a potem... sprzedawali 😊

"Rozwój", rok 1910.

Na przełomie wieków swoją siedzibę miała tutaj filia "Rektyfikacji Warszawskiej", firmy zajmującej się sprowadzaniem i sprzedażą alkoholi oraz innych artykułów spożywczych. Filią łódzką zarządzał Henryk Gebhardt.

Gazeta "Rozwój", rok 1898.

W 1898 roku R. Arnekker otworzył tu skład wyrobów żelaznych stalowych i naczyń kuchennych oraz skład broni i przyborów myśliwskich.

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1898.


Gazeta "Rozwój", rok 1898.


"Rozwój", rok 1899.

 Przez wiele lat istniało pod tym adresem kino (kino-teatr) „Arkadia”.

 "Rozwój", rok 1908.

"Gazeta Łódzka", rok 1913.

Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej, w roku 1918 istniało i funkcjonowało już w Łodzi 11 kin - właśnie Arkadia przy ulicy Piotrkowskiej 22...

 "Lodzer Zeitung", rok 1910. 

Urania przy ulicy Cegielnianej 34 (Jaracza)/ róg Piotrkowskiej, 

"Głos Poranny", rok 1932.

Corso przy ulicy Zielonej 2, 

"Głos Poranny", rok 1929.

Grand-Kino przy ul. Krótkiej 1 (Traugutta), Odeon przy ulicy Przejazd (dziś ulica Tuwima) i inne.

 "Gazeta Łódzka", rok 1913. 

W latach 1908-1914 wyświetlano najczęściej filmy francuskie, rosyjskie, duńskie, włoskie, niemieckie. W repertuarze kin dominowały melodramaty, obrazy sensacyjne i komedie. 

"Głos Poranny", rok 1929.

W latach 20-tych coraz większą popularnością cieszyły się westerny, opowieści kryminale i gangsterskie, a także filmy sensacyjno-przygodowe. 

W roku 1922 powołano do życia Miejski Kinematograf Oświatowy, placówkę kulturalno-oświatową mającą propagować wśród młodzieży, za pomocą odpowiednio dobranych filmów, oświatę i kulturę. 

"Głos Poranny", rok 1929. 

Kalendarz-Informator, rok 1922.

Według statystyk w latach 1918-1920, frekwencja w kinach była pięciokrotnie wyższa niż w teatrach. 

"Głos Poranny", rok 1930.

W roku 1921 łódzkie kina odwiedziło 2,6 mln. widzów. W roku 1938 liczba ta wzrosła do 6 mln. 

"Głos Poranny", rok 1938.

Wracamy na ulicę Piotrkowską. Od roku 1915 mieściła się tu siedziba Związku Zawodowego Pracowników i Pracownic Fryzjerskich Żydów.

 

Kalendarz Informator na rok 1919.

Pod numerem 22 mieściło się wiele firm i składów, większych i mniejszych:

Przewodnik po Łodzi (Führer Durch Łódź), rok 1893.

"Goniec Łódzki", rok 1904.

"Ekspress Wieczorny Ilustrowany", rok 1923.

Kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1923.

Kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1923.

Kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1924.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1925.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Republika", rok 1924.

 "Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

Miała tu swoją siedzibę kolektura bardzo popularnej w latach międzywojennych loterii:

 "Ilustrowana Republika", rok 1926. 

"Głos Poranny", rok 1929.

... i salon fryzjerski prowadzony "pod osobistym kierunkiem warszawskiego specjalisty":

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1926.

W 1932 roku otworzyła tu swój skład fabryczny towarów jedwabnych krakowska firma S. i M. Weinfeld.

"Głos Poranny", rok 1932.

W tym samym roku otwarta została tu perfumeria "Europejska".

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1932.

.... i jej konkurencja:

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1924.

"Najer Fołksbłat", 1927.

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

 "Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Nojer Fołksbłat", rok 1929.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Ilustrowana Republika", rok 1931.

... i po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Głos Kaliski", rok 1947.

"Głos Kaliski", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

źródła:

Sławomir Krajewski. Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer pierwszy.

www.piotrkowska.pl

Jacek Strzałkowski. Drukarnie i księgarnie w Łodzi do 1944 roku.

Janina Jaworska: Początki księgarstwa w Łodzi.
Janina Krakowiak. Od Fiszera do "Pegaza".
Archiwum Państwowe w Łodzi http://www.lodz.ap.gov.pl

Fot. Monika Czechowicz

"Republika", rok 1924.

 "Głos Poranny", rok 1930.

Fot. archiwalne ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi.

MAPA GOOGLE