baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 103. Powroźnik Maksymilian Fritz i… architekt Bolesław Kardaszewski.

niedziela, 16 lutego 2025

PIOTRKOWSKA 103. Powroźnik Maksymilian Fritz i… architekt Bolesław Kardaszewski.

Jeden ze współczesnych budynków znajdujących się przy ulicy Piotrkowskiej. Jest to budynek mieszkalny, wielorodzinny, zajmujący dwie dawne działki: przy Piotrkowskiej 103 i 105. Został zaprojektowany przez architekta Bolesława Kardaszewskiego w latach 70. ubiegłego stulecia.

Bolesław Kardaszewski (1931-2000)

- architekt, wykładowca akademicki Politechniki Łódzkiej i polityk, poseł na sejm PRL VII kadencji.

(źródło fotografii: Bolesław Kardaszewski - Życie i twórczość | Artysta | Culture.pl)

Budynek ma wyraźne gzymsy górne i odcięty szerokim gzymsem parter oraz zachowany podział na dwie elewacje podkreślające dawną zabudowę i wcześniejszy podział na dwie parcele przy Piotrkowskiej 103 i 105. Fasada ozdobiona jest charakterystycznymi „antyoknami” i balkonami. Nieruchomość należy do Osiedla Katedralna.

Można dyskutować o jego urodzie, i o tym, czy dobrze wpisuje się w zabudowę pierzei ulicy Piotrkowskiej - ale baedeker tej dyskusji nie podejmie - i przypomnijmy sobie wcześniejszą zabudowę przy Piotrkowskiej 103:

Początek lat 70. ubiegłego stulecia. Parterowy budynek przy Piotrkowskiej 103 (i fragment zabudowy przy Piotrkowskiej 105) przed wyburzeniem.

(źródło fotografii: Dom Wydawniczy Księży Młyn)

Dzisiaj sięgniemy do historii posesji przy Piotrkowskiej 103 (do 1850 roku nr 144, później 758).

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ

W pierwszej połowie lat 30. XIX wieku właścicielem domu nr 144 przy ulicy Piotrkowskiej (dzisiaj Piotrkowska 103) był Antoni Wilhelm Potempa, drukarz perkali przybyły z Wrocławia. W 1838 roku, na mocy podpisanego Protokołu Deklaracyjnego, nieruchomość objął tkacz przybyły z miasta Babiak w Obwodzie Kujawskim, Samuel Sommerfeld.

W krótkim czasie Sommerfeld sprzedał nieruchomość Karolowi Hampelowi, piekarzowi – urodzonemu w Łęczycy. W 1841 roku Hampel sprzedał nieruchomość Beniaminowi Buchenowi ( w podobnym czasie, w 1841 roku Buchen kupił również nieruchomość przy Piotrkowskiej 120). W tym czasie na froncie ulicy Piotrkowskiej stał drewniany dom mieszkalny.
Beniamin Buchen zmarł w 1847 roku, w roku 1854 Fryderyk Wilhelm Buchen, syn Beniamina, sprzedał nieruchomość powroźnikowi, Maksymilianowi Fritzowi. Wcześniej rodzina Fritzów była zameldowana przy Piotrkowskiej 113.

Na miejscu frontowego drewniaka Fritz wystawił parterowy dom murowany. Prawdopodobnie dom został wybudowany w 1873 roku, po uzyskaniu przez Fritza pożyczki w Towarzystwie Kredytowym m. Łodzi. Pod koniec lat 70. Elżbieta Fritz (z domu Gołygowska), wdowa po Maksymilianie, wykupiła grunt działki.

Na przełomie lat 80. i 90. XIX stulecia właścicielem posesji był Naftali Kopel.

"Führer durch Lodz", 1893.

"Führer durch Lodz", 1898.

W połowie lat 90. XIX wieku właścicielem nieruchomości został znany łódzki kupiec, Maurycy Sprzączkowski, oferujący wykwintne towary w sklepie przy Piotrkowskiej 54.

"Führer durch Lodz", 1898.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Piotrkowska 54.

Czytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 54 – narożny dom rodziny Fischerów.

Po śmierci Maurycego (zmarł w 1918 roku) posesja przy Piotrkowskiej 103 należała do jego sukcesorów.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Na początku 1902 roku przeniósł na Piotrkowską 103 filię swojej cukierni Aleksander Roszkowski.

"Rozwój", rok 1902.

Spis wystawców i okazów Wystawy Higieniczno-Spożywczej, rok 1903.

Filia cukierni funkcjonowała wcześniej (od 1899 roku) przy Piotrkowskiej 107.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 76 – kamienica Mojżesza Wienera, najlepsza cukiernia w mieście i jej goście.

W latach 90. XIX stulecia mieścił się tutaj zakład fotograficzny Kazimierza Oleksińskiego „Makart”, przeniesiony na początku XX wieku pod adres Przejazd 2 (dzisiaj ulica Tuwima).

"Lodzer Tageblatt", 1899.

Miejsce "Makartu" zajął zakład fotograficzny Stanisława Zygmunta Piotrowicza.

"Rozwój", rok 1900.

Przedstawiciele rodziny Piotrowiczów (Stanisław Zygmunt, jego brat Władysław i siostra Maria) prowadzili w latach 1893-1934 zakład fotograficzny przy Nowym Rynku 6 (dzisiaj pl. Wolności 6), należący wcześniej do Leopolda Zonera.

Leopold Zoner (1839- 1915) – polski drukarz, wydawca, właściciel zakładu litograficzno-drukarskiego, wydawnictwa, księgarni oraz dziennikarz, wydawca dwóch gazet i działacz licznych towarzystw społecznych i zawodowych w XIX-wiecznej Łodzi.

"Goniec Łódzki", rok 1904.

Atelier na Nowym Rynku funkcjonowało również pod szyldem "A. Piotrowski", od nazwiska męża Marii Piotrowicz, Antoniego Piotrowskiego (urzędnika magistratu), na którego wydane zostało zezwolenie, w 1893 roku, na otworzenie zakładu.

"Republika", rok 1924.

Przeczytaj w baedekerze:

F jak FOTOGRAFIA. PIERWSI FOTOGRAFOWIE W ŁODZI.

Od stycznia 1905 roku przy Piotrkowskiej 103 mieściła się agentura "Tygodnika Ilustrowanego".

"Goniec Łódzki", rok 1904.

"Rozwój", rok 1904.

Od 1912 roku, w oficynie posesji przy Piotrkowskiej 103 działało Towarzystwo „Wiedza” (prezesem był Edward Mittelstaedt), gromadzące głównie polskich nauczycieli i lekarzy. Dysponowało ono trzema wypożyczalniami książek dla osób niezamożnych, sekcją kinematograficzną i muzyczną. W tym samym czasie mieściła się tutaj biblioteka Stebelskich.

"Rozwój", rok 1912.

"Rozwój", rok 1913.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.

Kalendarz Informator, rok 1924.

Miała tu również swoją siedzibę czytelnia Towarzystwa Przyjaciół Francji.

"Republika", rok 1923.

W pierwszej dekadzie XX wieku przy Piotrkowskiej 103 mieściła się koedukacyjna szkoła podstawowa Jadwigi Zawadzkiej. W programie szkoły był język polski, rosyjski i niemiecki, matematyka, nauki przyrodnicze, rysunek, śpiew, prace ręczne i gimnastyka. Szkoła oferowała także konwersacje w języku francuskim. Nad zdrowiem dzieci czuwała higienistka.

"Rozwój", rok 1910.

W 1911 roku Jadwiga Zawadzka przeniosła szkołę do nowego lokalu przy ulicy Spacerowej (dzisiaj al. Kościuszki).

"Rozwój", rok 1911.

W pierwszych latach XX stulecia mieścił się tutaj skład win krajowych i krymskich F. Endera.

"Goniec Łódzki", rok 1905.

"Rozwój", rok 1905.

"Rozwój", rok 1906.

"Rozwój", rok 1907.

Na początku XX wieku przy Piotrkowskiej 103, w prawej oficynie firma o swojskiej nazwie "Zagon" prowadziła skład produktów rolnych.

"Rozwój", rok 1908.

Kalendarz Handlowo-Przemysłowy m. Łodzi, rok 1909.

"Rozwój", rok 1910.

"Rozwój", rok 1911.

Przy Piotrkowskiej 103 funkcjonował główny punkt wydawania mleka na potrzeby dzieci, zorganizowany przez Towarzystwo „Kropla Mleka”. Współzałożycielką, fundatorką i długoletnią przewodniczącą „Kropli Mleka” była Stefania Marzyńska, żona wybitnego lekarza i społecznika łódzkiego, dr Józefa Maybauma-Marzyńskiego.

Stefania Maybaum-Marzyńska (z domu Grossman)

(źródło fotografii: https://wmuzeach.pl/)

"Gazeta Łódzka", rok 1914.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Działalność Towarzystwa trwała nieprzerwanie w latach 1904-1939.

"Echo", rok 1929.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: ŁÓDZKA KROPLA MLEKA

Mieściła się tu szkoła kroju i szycia Marii Plutowej.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", dodatek ilustrowany, rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1933.

W okresie międzywojennym działał pod tym adresem skład wyrobów jedwabnych, wełnianych i bawełnianych Bruna Rosenberga.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Głos Polski", rok 1921.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Echo", rok 1929.

Mieściło się tutaj przedsiębiorstwo budowlane Józefa Szcześniaka (potem syna, inżyniera Adama Szcześniaka), założone w 1882 roku i działające pod tym adresem przynajmniej do roku 1928.