SAMUEL HIRSZENBERG - i łódzki epizod malarza.

Samuel Hirszenberg, autoportret.

Samuel Hirszenberg (1865-1908), malarz. Był synem Dawida, tkacza, bratem Leona również malarza. Ukończył naukę w łódzkiej szkole rzemiosł, po czym studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych w latach 1881-1883, pod kierunkiem Feliksa Szynalewskiego, Izydora Jabłońskiego i Władysława Łuszczkiewicza.

W 1882 roku otrzymał pierwszą nagrodę za akademicki rysunek głowy z antyku. 

"Dziennik Łódzki", rok 1885.

Dzięki stypendium uzyskanemu od znanego łódzkiego lekarza Maksymiliana Cohna mógł kontynuować studia w akademii monachijskiej w latach 1883-1887, w klasie kompozycyjnej u Aleksandra Wagnera, którą ukończył z odznaczeniem.

"Dziennik Łódzki", rok 1886.

"Dziennik Łódzki", rok 1892.

Samuel Hirszenberg. Portret młodego mężczyzny.

W 1889 roku malarz wyjechał wraz z Maurycym Trębaczem na uzupełniające studia w paryskiej Académie Filippo Colarosi. Nad Sekwaną opiekował się nim malarz Aleksander Sochaczewski, a przyjaźnią darzyła Olga Boznańska.

Olga Boznańska. Portret Samuela Hirszenberga.

Pierwsze prace artysty były wystawiane na wystawach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Krakowie (1886, 1887) i w Monachium (rok 1887).

Samuel Hirszenberg. Spinoza wyklęty.

W końcu stycznia 1901 roku Hirszenberg zamieszkał na stałe w Łodzi i wynajął pracownię w domu Mendla Pinkusa przy ulicy Spacerowej (dzisiaj al. Kościuszki)1. 

Dom Mendla Pinkusa w Łodzi. Tutaj mieszkał i miał pracownię Samuel Hirszenberg w latach 1901-1904.

"Rozwój", rok 1900.

Samuel Hirszenberg. Licytacja.

Hirszenberg malował wówczas obrazy rodzajowe z życia miasta. Wystawiał w łódzkim Grand Hotelu w 1894 roku i w salonie Bartkiewicza w roku 1898. Hirszenberg stał się modnym i cenionym malarzem, którego obrazy chętnie nabywali łódzcy bankierzy, kupcy i przemysłowcy: Róża i Stefan Barcińscy, Henryk Birnbaum, Ludwik Hentschel, Jakub Himmelfarb. Bywał w podłódzkiej rezydencji Silbersteinów – Lisowicach, gdzie malował pejzaże i sceny rodzajowe.

Przeczytaj w baedekerze:

PAŁAC W LISOWICACH (baedekerlodz.blogspot.com)

"Goniec Łódzki", rok 1903.

Samuel Hirszenberg. Posiłek w miejskim ogródku.

W pierwszym okresie swojej twórczości malował sceny z życia mieszczaństwa i robotników, w drugim pejzaże, sceny rodzajowe, portrety i kompozycje dekoracyjne, w trzecim – sceny symboliczne o tematyce żydowskiej, najwyżej cenione przez krytykę artystyczną, uznającą artystę za kontynuatora Maurycego Gottlieba.

Samuel Hirszenberg. Szkoła talmudystów.

Samuel Hirszenberg. Exodus.

Hirszenberg pozostał w pamięci współczesnych jako człowiek szczupły, wątły, niepozorny, o nieproporcjonalnie dużej głowie, kopulasto wysklepionym czole, wąską twarzą, zakończoną spiczastą bródką, orlim nosem i pergaminową cerą.

„Wielkie, smutne oczy patrzyły jakby znużone ciężarem wieków, pełne zadumy i wyrazu” (S. Gottlieb).

Leopold Gotlieb. Portret Samuela Hirszenberga.

Pod koniec 1904 roku artysta przeniósł się do Krakowa, gdzie otrzymał pracownię w domu „Pod Szarotkami” przy ulicy Smoleńsk 26. W końcu 1907 roku wyjechał na zaproszenie Borysa Schatza do Jerozolimy, gdzie objął stanowisko profesora Szkoły Sztuk Pięknych „Becalel”. Zaczął wówczas malować postimpresjonistyczne pejzaże z Jerozolimy i okolic oraz charakterystyczne typy Żydów i Arabów.

Samuel Hirszenberg. Arab.

Samuel Hirszenberg zmarł 15 września 1908 roku w Jerozolimie. Artysta jest uznawany za najwybitniejszego żydowsko-polskiego malarza przełomu wieków.

W marcu 1933 roku staraniem Zrzeszenia Żydowskich Malarzy i Rzeźbiarzy została otwarta w Krakowie wielka wystawa jego prac, o czym donosiła prasa łódzka.

Samuel Hirszenberg. Jerozolima.

"Rozwój", rok 1908.

Źródła:

Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.

Leszek Skrzydło. Rody fabrykanckie.

Jerzy Malinowski. Malarstwo i rzeźba Żydów w XIX i XX wieku.

Samuel Hirszenberg. Chłopiec roznoszący macę.

Źródła fotografii prac Samuela Hirszenberga:

http://www.e-mago.co.il

http://benuri.org.uk

http://www.jewishvirtuallibrary.org/samuel-hirszenberg

http://www.desakatowice.com

POLSKI DOM AUKCYJNY https://polskidomaukcyjny.com.pl

http://www.jhi.pl/blog/2012-10-02-malarstwo-samuela-hirszenberga

askART http://www.askart.com 
oraz ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi i Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego.

Fot. współczesna Monika Czechowicz

Przeczytaj jeszcze:
Wielkomiejska kamienica Mendla Pinkusa i Jakuba Lande.

... TRAMWAJEM? ŁODZIĄ?

Fot. Monika Czechowicz

Wielkomiejska kamienica Mendla Pinkusa i Jakuba Lande.

W 1894 roku u zbiegu ulic Spacerowej (dziś al. Kościuszki) i Zielonej stanął ogromny „dom dochodowy”, jak wówczas nazywano kamienice czynszowe. Właścicielami budynku byli Jakub Lande i Mendel Pinkus.

Eklektyczny budynek zaprojektował 26-letni łodzianin, architekt Dawid Lande.

Był to wybudowany z dużym rozmachem trzypiętrowy budynek z wysokim mansardowym dachem, elewacją z półkolumnami z elementami baroku. Narożnik wieńczy wieloboczna kopuła przypominająca ścięty ostrosłup.

Kilka lat później kamienica została rozbudowana wzdłuż ulicy Zielonej.

Pięknie położony budynek stanowił atrakcyjne lokum dla wielu artystów. Mieszkali w nim łódzcy aktorzy i malarze, między innymi miał tu swoją pracownię artysta malarz Samuel Hirszenberg i jedna z niewielu kobiet, które na przełomie wieków XIX i XX odważyły się wybrać zawód malarki - Kazimiera Wiśniewska-Szczygielska (żona rzeźbiarza Antoniego Szczygielskiego). 

Kazimiera Wiśniewska-Szczygielska pochodziła z Krakowa, w Łodzi mieszkała w latach 1902-1909. Prowadziła w swojej pracowni w domu Pinkusa szkołę artystyczną. Po przeniesieniu się do Zakopanego poświęciła się sztuce użytkowej.

Mendel (Mieczysław) Pinkus był przemysłowcem, działaczem społecznym. Urodził się w 1852 roku w Płońsku, był synem Abrama Moszka i Balbiny (Bajli). Przed 1878 rokiem zamieszkał w Łodzi, gdzie pracował początkowo jako kupiec pośredniczący w zakupie bawełny z Rosji. Po ślubie, w 1878 roku, z Bronisławą (Braną) z Hirszbergów, dzięki posiadanym kapitałom w wysokości 9 tysięcy rubli, w połowie wniesionym przez małżonkę, pomnożonym szczęśliwymi transakcjami handlowymi, został w 1888 roku współwłaścicielem tkalni przy ulicy Piotrkowskiej 209. Jego wspólnikiem był Jakub Lande.

Od 1900 roku Pinkus wycofał się z działalności przemysłowej, utrzymał jedynie skład przędzy przy ulicy Zielonej 8.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1904.

Pinkus posiadał również ten okazały trzypiętrowy dom mieszkalny, w którym mieszkał i miał swoją pracownię między innymi znany malarz Samuel Hirszenberg.

W latach międzywojennych Pinkus był współwłaścicielem firmy „S.Hersztein i Ska” w Warszawie i jej przedstawicielem w Łodzi. 

Informator m. Łodzi, rok 1919.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Mendel Pinkus udzielał się społecznie w lokalnych organizacjach kupieckich, między innymi jako członek Komitetu Giełdowego, Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi, Urzędu Starszych i Komitetu Reprezentantów Zgromadzenia Kupców m. Łodzi, wiceprezes Pierwszego Stowarzyszenia Właścicieli Nieruchomości.

Informator m. Łodzi, rok 1919.

W 1917 roku Pinkus został jako kandydat z listy Żydów Polaków członkiem Rady Miejskiej, mianowanej przez niemieckie władze okupacyjne. 

Informator m. Łodzi, rok 1919.

Pinkus był też członkiem i aktywnym działaczem Dozoru Bożniczego i Gminy Żydowskiej. Wchodził w skład komisji budowlanej Żydowskiego Szpitala dla Dzieci im. Konsztadtów (Konstadtów) i Szpitala dla Umysłowo Chorych Żydów. Posiadał bogatą kolekcję dzieł sztuki, wśród nich obrazy Samuela Hirszberga i Leopolda Pilichowskiego.

Po zajęciu Łodzi przez wojska niemieckie przeniósł się pod koniec listopada 1939 roku do Warszawy i tam zmarł w kwietniu 1940 roku. Jego żona Bronisława ukrywała się po stronie aryjskiej i zmarła w Pruszkowie w styczniu 1944 roku.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Kamienica Pinkusa, jedna z najwyższych i największych łódzkich kamienic to typowy przykład wielkomiejskiej, reprezentacyjnej zabudowy z końca XIX wieku. Eklektyczna budowa o neobarokowym charakterze zwieńczona jest mansardowym dachem. 

Choć cała ma bogaty wystrój architektoniczny to w sposób szczególny akcentuje narożnik. Jest on zrealizowany w formie prostokątnej wieży, z dwukondygnacyjnym wykuszem, zwieńczonej wysmukłym hełmem z dwoma lukarnami o bogatej dekoracji. 

Hełm w formie ściętego ostrosłupa zakończony jest wydatnym gzymsem, podtrzymywanym przez konsole, a ponad jego linią wznosi się mała kopuła z iglicą otoczona balustradą wykonaną z metalu.

Lukarny w formie edykuł posiadają po bokach wolutowe spływy, zwieńczone są fantazyjnymi szczytami z tarczami herbowymi, motywami roślinnymi i ludzką głową.

Obie elewacje kamienicy, od strony al. Kościuszki i od strony ulicy Zielonej mają trójdzielny charakter, z wyróżnionym dwukondygnacyjnym, bogato zdobionym piano nobile.

Boki potraktowane są podobnie jak główny narożnik, z wykuszem i bogato zdobioną lukarną, jednak w sposób szczególny potraktowane jest centrum elewacji. Jest ono podkreślone pięcioosiowym ryzalitem przechodzącym przez całą wysokość budynku, z wielkim porządkiem zastosowanym w kondygnacjach reprezentacyjnych.

Półkolumny i czteroboczne filary mają kompozytowe kapitele, w osi środkowej umieszczony został mały balkon z kutą balustradą.

Piętro trzecie także zostało potraktowane bardzo bogato, posiada dekoracje w formie spływów wolutowych ze zwisami. Ryzalit zwieńczony jest balustradą stanowiącą jego wizualne zakończenie. 

Bogactwo ornamentyki widoczne jest w całej kamienicy, ale w sposób szczególny widać je we wspornikach podtrzymujących wykusz. Dekoracją pokryte są wszystkie powierzchnie, znajdziemy tam liście akantu, spływy wolutowe, a wszystko wspiera się na motywie lwich głów – symboli siły, prestiżu i odwagi.

Post Scriptum:

Piano nobile (fr. bel-étage) – kondygnacja mieszcząca pomieszczenia o charakterze reprezentacyjnym oraz pokoje mieszkalne właściciela, charakterystyczna dla architektury pałacowej okresu nowożytnego. Wejście na piano nobile prowadziło przez reprezentacyjną, paradną klatkę schodową. Najczęściej jest to pierwsze piętro budynku. Piano nobile zwykle jest wyższe od pozostałych kondygnacji, a na elewacji wyróżnia go bogatszy wystrój architektoniczny i rzeźbiarski. Okna są większe niż w pozostałych kondygnacjach budynku, często zastąpione przez okna typu porte-fenêtre. Pomieszczenia piano nobile posiadały również bogatszy wystrój (polichromie, sztukaterie, boazerie, marmurowe posadzki i inne) oraz szczególnie staranne dobierane meble.

Piano nobile występuje w epokach renesansu, baroku i klasycyzmu.

(Wikipedia https://pl.wikipedia.org)

Wnętrza wielkomiejskiej kamienicy Pinkusa "zagrały" w filmie "Zimna wojna" Pawła Pawlikowskiego.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Fot. archiwalne ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej.

"Rozwój", rok 1909.

Źródła:

Dariusz Kędzierski. Ulice Łodzi.

Michał Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.

Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Wisława Jordan. W kręgu łódzkiej secesji.

Wikipedia https://pl.wikipedia.org

Przeczytaj jeszcze:
SAMUEL HIRSZENBERG - i łódzki epizod malarza.
Jakub Hirszberg - kupiec, przemysłowiec, filantrop.
MIEJSKA ELEMENTARNA SZKOŁA ŻYDOWSKA FUNDACJI HERMANA I MINY MAŁŻONKÓW KONSTADT. Herman Konstadt organizator powszechnego szkolnictwa żydowskiego na terenie Łodzi.

MAPA GOOGLE

BAEDEKER POLECA:

Michał Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.

Przy ulicy Włókienniczej znajduje się tylko jeden budynek, który powstał bez wykorzystania ściany sąsiada, a podwórka-studnie to bardziej mit niż rzeczywistość - to niektóre z ciekawostek, których można dowiedzieć się z nowej książki "Typologia Łódzkiej Kamienicy".

W swej publikacji autorzy na 156 stronach opisują historię łódzkich kamienic, porównują je z innymi miastami z Polski i Europy czy też tłumaczą przepisy, które doprowadziły do postawienia ich w taki, a nie inny sposób. Książka skupia się najważniejszej części Łodzi, czyli tzw. Strefie Wielkomiejskiej (dwukrotnie większa od Śródmieścia), na której znajduje się ok. 10 tys. budynków. Aż 80 procent z nich to właśnie kamienice.

– Ten bogaty zasób architektury został podzielony na różnego rodzaje budynki, między innymi ze względu na ich usytuowanie w pierzei, styl architektoniczny i liczbę akcentów – opowiada Bartosz Poniatowski z Biura Architekta Miasta, które wydało książkę.

Pierwsza część publikacji to opis porównujący zabudowę kamieniczną z różnych miast, jak Barcelona, Wiedeń czy Paryż. Wyjaśnione jest też, skąd wziął się układ łódzkich podwórek.

Z książki można się również dowiedzieć, że XIX-wieczne kamienice w Łodzi miały jak na tamtejsze czasy bardzo wysokie standardy. Co prawda nie wszędzie oświetlenie czy przepływ powietrza były odpowiednie, ale regułą było budowanie okien także w kuchniach i toaletach. A te w wielu bogatych europejskich miastach często były wówczas ślepe.

Publikację uzupełniają liczne szkice, ilustracje oraz efektowne zdjęcia wykonane z drona, które w niemożliwy do dostrzeżenia z perspektywy chodnika sposób ukazują charakterystykę łódzkich kamienic.

Wydana w tysiącu egzemplarzach książka przeznaczona jest nie tylko dla architektów czy historyków sztuki. Trafia również na uczelnie, do muzeów, bibliotek czy branżowych stowarzyszeń. A także do pasjonatów, inwestorów szukających inspiracji czy wszystkich mieszkańców, którzy interesują się tematem. (Gazeta Wyborcza)