LUTOMIERSK – klasztor Salezjanów i XV-wieczny zamek.

Lutomiersk – wieś w położona w województwie łódzkim, w powiecie pabianickim, w gminie Lutomiersk, nad Nerem. Położona jest na Wysoczyźnie Łaskiej, jest siedzibą gminy Lutomiersk.

Herb gminy Lutomiersk przedstawia w polu zielonym późnogotyckiej (hiszpańskiej) tarczy herbowej centaura kroczącego (półkonia barwy białej o żółtych kopytach, półczłowieka o barwie naturalnej tj. cielistej o włosach żółtych), mierzącego z łuku o barwie żółtej strzałą o barwie żółtej za siebie w kierunku własnego ogona, zakończonego łbem węża o oku barwy żółtej.

Herb "Centaur" miał nadać miastu Lutomiersk król Zygmunt Stary.

W latach 1274-1870 Lutomiersk był miastem. Należy do najstarszych miejscowości dawnego województwa sieradzkiego, położony jest na lewym brzegu Neru, w pobliżu ujścia do niego rzeczki Wrzącej. Badania archeologiczne wykazały ciągłość osadnictwa od bardzo dawnych czasów. Najstarsza osada pochodziła z IV okresu epoki brązu i była użytkowana przez ludność kultury łużyckiej, następna z II-IV wieku, czyli z okresu rzymskiego (kultura przeworska). Ostatnia, słowiańska, odkryta w 1956 roku na prawym brzegu Wrzącej, datowana jest na XII-XIII wiek. Odkryto tu też (przy rozwidleniu dróg z Lutomierska do Konstantynowa i Prusinowic) cmentarzysko z końca X i I połowy XI wieku z grobami drużyny piastowskiej. Istnienie tak długiej tradycji osadniczej badacze wiążą z położeniem Lutomierska na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, biegnących z Ukrainy na Wolin oraz z Pomorza Gdańskiego na Węgry.

Prawa miejskie otrzymał Lutomiersk 24 kwietnia 1274 roku od Leszka Czarnego, księcia sieradzkiego. Jest to jednocześnie pierwszy dokument potwierdzający istnienie miejscowości, znany z kopii z 1615 roku. Władysław Łokietek w roku 1292 przyłączył do miasta wieś Wrzącą, a w 1311 nadał Lutomiersk Wacławowi z Lisowic z rodu Zarembów wywodzących się z Kalinowej. Przynajmniej jednak część miasta musiała wkrótce wrócić do włości królewskich, bo w 1406 roku Władysław Jagiełło nadaje połowę Lutomierska rycerzowi Przedborowi i jego synowi Janowi z Chełmicy za zasługi w bojach z Krzyżakami. Od nich to pochodzi ród Lutomierskich herbu Jastrzębiec.

Druga część miasta pozostała jednak w rękach Zarembów, ponieważ przed 1418 rokiem najprawdopodobniej Wacław z tego rodu wzniósł tu obronną siedzibę o charakterze zamku rycerskiego. Zamek ten z rąk Zarembów ok. 1460 roku trafia do Poddębickich, a ok. 1518, przez małżeństwo, dostaje się Grzymalitom Grudzińskim.

W latach 1573-1589 odbywały się tu synody ariańskie.

Rynek w Lutomiersku.


"Rozwój", rok 1908.

Serwis internetowy gminy Lutomiersk:

http://www.lutomiersk.info/

Na wzniesieniu, przy wjeździe od strony Łodzi, w obrębie doliny zalewowej Neru w pobliżu ujścia rzeki Zalewki (nie rzeki Wrzącej jak podają liczne źródła), stoi klasztor Salezjanów. Niewiele osób wie, że istniejący do dziś klasztor poreformancki w Lutomiersku zawiera widoczne pozostałości swej dawnej historii – w jego południowe skrzydło wkomponowane są relikty XV-wiecznego zamku.

Pierwotnie inicjatywę budowlaną zamku przypisywano potomkom Jana z Chełmicy Lutomierskiego herbu Jastrzębiec lub rodzinie Różyców Niechmirowskich. Naukowcy udowodnili jednak, że w latach 1411-1460, a więc w czasie powstawania budowli, w tej części Lutomierska gospodarowali Zarembowie z Kalinowej, których należy uważać za budowniczych warowni.

W części wschodniej elewacji widoczny jest ostrołukowy przelot bramny wraz z dwiema furtami oraz później zamurowane otwory okienne. Na szczególną uwagę zasługują detale murarskie wykonane z licowej cegły palcówki w tak zwanym wątku polskim: dekoracja rombów i krzyżówek. Odwiedzając to miejsce i porównując zdjęcia z publikacji, robionych w przeciągu kilkunastu lat - widzę, że fragmenty pięknej cegły wokół okien zniknęły pod tynkiem.

Budynek posiadał w przyziemiu trzy izby, zaś na wysokości parteru dwie i wlot bramny ulokowany po stronie wschodniej. Piętro tworzyły trzy pomieszczenia mieszkalne. Około 1460 roku rezydencja Zarembów przeszła w ręce Poddębskich. W 1518 roku poprzez małżeństwo ostatniej z rodu Anny z Zygmuntem Grudzińskim trafiła w ręce tego rodu.

Od lat trwały spory badaczy na temat przeszłości lutomierskiej warowni. Tadeusz Poklewski uważał, że zamek w Lutomiersku był budowlą bezwieżową, założoną na planie czworoboku. Tworzył go południowy dom z bramą, dom pomocniczy oraz mury obwodowe. Leszek Kajzer twierdzi, że zespół zamkowy założono pierwotnie na planie kwadratu, wykluczył istnienie budynku północnego. Tadeusz Horbacz, prowadzący badania w latach 1988-1990, wysunął hipotezę, że część północna założenia może być znacznie późniejsza od pozostałych, a w późnym średniowieczu wybudowano jedynie budynek południowy z przelotem bramnym i być może południową partię ściany wschodniej skrzydła wschodniego…. (…) Nie wykończono całego obwodu murów, możliwe jest zatem że zamek nigdy nie został dokończony. Istnienie zamku w tym miejscu nie zostało potwierdzone w źródłach pisanych. Jedyna znana nam do tej pory wzmianka pochodzi z końca XVI wieku i mówi o istnieniu stożkowatego pagórka, na którym w owym stuleciu miała znajdować się pańska siedziba.

W latach 1651-1659 obiekt został rozbudowany przez Annę z Wejherów Grudzińską oraz jej syna Marcina Grudzińskiego, podkomorzego inowrocławskiego - została wtedy wzniesiona barokowa świątynia, konsekrowana w 1659 roku. 

Po powstaniu styczniowym klasztor został skasowany przez władze carskie, ponieważ w jego piwnicach ukrywani byli powstańcy. Zakonnicy mogli jednak mieszkać w klasztorze. 

"Dziennik Łódzki", rok 1888.

Po śmierci ostatniego z reformatów, w 1900 roku, zespół klasztorny został wystawiony na licytację. Zabudowania zakupiła gmina Lutomiersk i przekazała je diecezji kujawsko-kaliskiej.

Podczas I wojny światowej, w 1914 roku, zabudowania klasztorne spłonęły. 

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1917.

W 1925 roku obiekt został przekazany salezjanom, którzy rozpoczęli odbudowę klasztoru. W latach 1929-1931 w klasztorze znajdował się dom dziecka i zakład wychowawczy. W latach 50. i 60. XX wieku klasztor przebudowano na dom rekolekcyjny i ośrodek dla młodych księży. W 1996 roku w klasztorze została otwarta salezjańska szkoła Muzyczna.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1930.

Kościół został wybudowany w stylu barokowym. Jest to budowla murowana, jednonawowa i orientowana.

Wnętrze nakryte jest sklepieniem kolebkowym, natomiast chór muzyczny podparty jest arkadami. W zakrystii znajdują się szafy w stylu rokokowym oraz komoda z XVIII wieku.

 

Obecnie gospodarzem obiektu jest Zgromadzenie Księży Salezjanów.

 

Część założenia zajmuje klasztor, część salezjańskie szkoły muzyczne: Salezjańska Szkoła Muzyczna II stopnia, Szkoła Organistowska, Salezjańska Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna II stopnia.

W części klasztornej prezentowana jest stała wystawa pochodząca ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, posiadająca duże walory edukacyjne.

 

W klasztorze w Lutomiersku organizowane są wspaniałe koncerty, między innymi w ramach letniego festiwalu Filharmonii Łódzkiej Kolory Polski.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1933.

Wokół klasztoru bardzo interesujące przedstawienie Drogi Krzyżowej.

KLASZTOR - KALENDARIUM:

1650 – Jędrzej z Grudna, Grudziński, wojewoda rawski projektuje budowę klasztoru i sprowadza zakon Reformatorów.

1655 – Realizatorem idei zmarłego fundatora zostaje jego żona Anna Grudzińska; buduje kościół w stylu barokowym wraz z klasztorem i hojnie wyposaża go w sprzęt i szaty liturgiczne. Najazd szwedzki dokonał wielkich zniszczeń włącznie z pożarem kościoła.

1791 – Kościół i klasztor został odbudowany do dzisiejszego stanu. Biskup sufragan gnieźnieński Jan Mikołaj z Dębowej Góry, Dębowski, konsekruje kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Anielskiej.

1831-1863 – Klasztor staje się ośrodkiem duchowym walki o wolność Ojczyzny i warownią dla powstańców. W ogrodzie klasztornym zachował się wiąz, pod którym przywódca powstania Edmund Taczanowski opracowywał ze swoim sztabem plany. W podziemiach klasztoru spoczęło około 500 narodowych bohaterów. Przed II wojną światową ekshumowano zwłoki i pochowano je w „Bratniej Mogile” na miejscowym cmentarzu.

1864 – Dekretem carskim o kasacie zakonów klasztor podlega likwidacji, a następnie przechodzi pod zarząd diecezji.

1914 – Kościół i klasztor zostaje spalony i doszczętnie zniszczony, sklepienie zawalone. Po siedmiu ołtarzach i pełnym wyposażeniu kościoła nie zostało śladu. Ocalała zakrystia z umeblowaniem, jest jedyną pamiątką po dawnej przeszłości. Archiwum sięgające początku XVII wieku i część cennej biblioteki ocalałej od pożaru wywożą wojska carskie.

1920 – Reformaci zrzekają się ruin klasztornych na rzecz diecezji.

1921 – Dnia 20 maja powstaje Komitet Obywatelski na czele którego staje miejscowy proboszcz ks. Stefan Niedźwiecki, który ratuje ruiny przed całkowitym zniszczeniem i rozbiórką.

1925 – Nowy proboszcz lutomierski ks. Franciszek Psonka doprowadza odbudowę kościoła do stanu używalności; dnia 4 października konsekruje go biskup Wincenty Tymieniecki nadając tytuł NIEPOKOLANEGO POCZĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY.

1926 – Dnia 13 czerwca kościół wraz z klasztorem przejmują Księża Salezjanie, którzy z dużym zaangażowaniem przeprowadzają dalsze remonty przystosowując obiekt do celów opiekuńczo-wychowawczych. Salezjanie otwierają dom opiekuńczy dla sierot i dzieci ubogich wraz z siedmioklasową szkołą powszechną. Prowadzą na szeroką skalę działalność duszpasterską.

1930 – Prowadzone są dalsze prace remontowe kościoła i klasztoru; zabytkowy mur okalający podlega restauracji. Powstają budynki gospodarcze.

1935 – Przykrycie całego dachu na kościele dachówką – karpiówką.

1939-1944 - II wojna światowa, okupacja hitlerowska, klasztor splądrowany i zamieniony przez Niemców na ich miejsce zamieszkania. Kościół zamknięty i przeznaczony na magazyny.

1945 – Po remontach organizuje się „Salezjański Dom Dziecka”.

1951 – Pożar niszczy całkowicie dach nad klasztorem i pierwsze piętro. Likwidacja Domu Dziecka. Krycie obiektu prowizorycznym dachem.

1955 – Odmalowanie wnętrza kościoła, odnowienie zabytkowego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Remont organów. Naprawa zniszczonego przez huragan dachu nad prezbiterium.

1956 – Postawienie dębowego ołtarza Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych. Odnowienie stacji Drogi Krzyżowej. Przeszklenie okien szkłem ornamentacyjnym.

1957 – Budowa ołtarza Serca Pana Jezusa i ambony oraz ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej.

1996 – W budynku klasztornym rozpoczęło swą działalność Salezjańskie Liceum Muzyczne im. ks. Antoniego Chlondowskiego przekształcone w roku 2000 na Salezjańską Ogólnokształcącą Szkołę Muzyczną II stopnia im. ks. Antoniego Chlondowskiego. W roku 2004 szkoła rozszerzyła ofertę o Salezjańską Szkołę Muzyczną II stopnia.

Strona szkoły:

http://lutomiersk.salezjanie.pl/pl

Orzeł w murze klasztornym.

Klasztor, dawny zamek, położony jest przy wyjeździe z Lutomierska, na lewo od trasy na Łódź. Sama miejscowość znajduje się przy trasie 710 z Łodzi do Szadku, kilkanaście kilometrów na zachód od stolicy województwa.

Źródła:

Piotr Machlański, Joanna Podolska, Tomasz Stańczak. Spacerownik po regionie.

Jakub Jagiełło, Ewa Perlińska, Tomasz Szwagrzak. Zapomniane miejsca Łodzi i okolic.

Zamki i Pałace województwa łódzkiego. http://www.zamkilodzkie.pl/pliki/lutom.htm

WIKIPEDIA https://pl.wikipedia.org 

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Przeczytaj jeszcze:

DOBRA

MODLNA

WODZIERADY. DWÓR MODRZEWIOWY.

MIKOŁAJEWICE – DREWNIANY KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY.

CMENTARZ WOJENNY - STARA GADKA

ZGIERZ. PARK KULTUROWY - MIASTO TKACZY.

ZGIERZ - MIASTO TKACZY/ FILM

Fot. Mariola Siwińska.

Baedeker łódzki serdecznie dziękuje Pani Marioli, której piękne zdjęcia ożywiły tę opowieść.

MAPA GOOGLE

Przychodnia Miejska przy ulicy Leczniczej 6.

Przed 1927 rokiem zarząd Kasy Chorych zakupił przy ulicy Zimnej plac z przeznaczeniem pod budowę lecznicy. Rozpoczęcie prac budowlanych było jednak długo odkładane, ponieważ magistrat planował ostateczne uregulowanie przebiegu ulicy i jej przecięcie (ulicą Kasową). Plany zmieniano trzykrotnie, co zmuszało za każdym razem zarząd kasy chorych do korygowania swojego projektu.

Na przełomie lat 1926/27 zarząd polecił rozpocząć wstępne prace, jednak magistrat wstrzymał je (po raz czwarty zmieniając plan regulacji przebiegu ulicy), co spowodowało wniesienie skargi przez zarząd Kasy Chorych do władz wojewódzkich.

Ulica Lecznicza została wytyczona po roku 1914 (nie istniała jeszcze na wówczas wydanym planie miasta, najprawdopodobniej w połowie drugiej dekady XX wieku, na gruntach wsi Dąbrowa włączonych w granice miasta rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 października 1906 roku. Na planie Łodzi w Atlasie krajoznawczym województwa łódzkiego Eugeniusza Romera i Juliusza Jurczyńskiego, wydanym w 1923 roku, była już widoczna – pod nazwą Zimna.

Aktualną nazwę ulicy Leczniczej – nadano najprawdopodobniej na przełomie maja i czerwca 1931 roku, po wybudowaniu gmachu Przychodni Ubezpieczalni Społecznej (obecnie Przychodnia Miejska „Lecznicza” pod numerem 6). Ulica miała już wtedy przebieg zachowany do dziś, ale kończyła się rozwidleniem tuż za gmachem lecznicy Kasy Chorych.

Widok budynku w trakcie budowy, rok 1927.

Przychodnia Miejska przy ulicy Leczniczej – to jedna z najstarszych i największych przychodni w Łodzi, położona na rogu ulicy Leczniczej i Kasowej, w dzielnicy Chojny. Lecznica sąsiaduje z Parkiem Miejskim przy ulicy Leczniczej.

Obiekt powstał w latach 1927–1930 na zlecenie władz miejskich z przeznaczeniem na przychodnię Ubezpieczalni Społecznej. Projektantem był warszawski architekt Stefan Krasiłowski.

Księga Pamiątkowa 10-lecia Samorządu m. Łodzi 1919-1929.

Pierwszy projekt gmachu Kasy Chorych wyłoniono w konkursie powszechnym w 1925 roku, w którym główną nagrodę otrzymała praca Antoniego Kowalskiego, II nagrodę przyznano Henrykowi Hirszenbergowi, a III zespołowi w składzie:  Szymon Syrkus i Henryk Oderfeld. Ostateczny projekt realizacyjny obiektu, mieszczącego przychodnię i ambulatorium Łódzkiej Kasy Chorych, sporządził na zamówienie władz miejskich w 1930 roku Stefan Krasiłowski.

Wykonawcą prac budowlanych była łódzka firma „Konstruktor” kierowana przez inż. Juliusza Leszczyńskiego.

"Głos Polski", rok 1924.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1938.

W czasie wojny w gmachu mieścił się niemiecki szpital, po wojnie – przychodnia lekarska i rehabilitacyjna (w podziemiach jest nawet basen, obecnie jest nieużywany – czeka na remont). Na początku lat 70. XX wieku został wpisany do rejestru zabytków Łodzi. W latach 80. lecznica funkcjonowała jako Zakład Opieki Zdrowotnej.

Bryła budynku jest skonstruowana w kształcie litery „A” i wraz z elewacją nosi cechy klasycyzującego modernizmu. Długość ramion wynosi ok. 65 m, rozpiętość ok. 70 m, szerokość frontu ok. 30 m.

Między ramionami obiektu znajdują się dziedzińce: zewnętrzny (mieszczą się tam budynki pogotowia ratunkowego), do którego wejście z zewnątrz prowadzi od ulicy Kasowej, oraz wewnętrzny. 

Obie przestrzenie są połączone ze sobą. Budynek składa się z trzech kondygnacji nadziemnych. Powierzchnia użytkowa wynosi ponad 7 tysięcy m².

W latach 2001–2003 przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie. Projekt renowacji przygotowali architekci pod kierunkiem Marka Pabicha. Objęły one wymianę odparzonych części tynku, oczyszczenie ścian i uzupełnienie ubytków. 

Przeprowadzono renowację stolarki okiennej i drzwiowej oraz przywrócono pierwotny wygląd metalowym okuciom. Większość okien wymieniono, zachowując cechy pierwowzoru.

Hol na pierwszym pietrze zdobi imponujących rozmiarów metalowa płaskorzeźba.

Budynek jest własnością gminy Łódź, a użytkuje go Przychodnia Miejska „Lecznicza”. W przychodni mieszczą się głównie gabinety lekarskie, laboratorium i apteki.

Księga Pamiątkowa 10-lecia Samorządu m. Łodzi 1919-1929.

Źródła:

Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 1, obiekty użyteczności publicznej.

WIKIPEDIA https://pl.wikipedia.org

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Fot. archiwalne ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC)

Przeczytaj jeszcze:

Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. Norberta Barlickiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.

MAPA GOOGLE

Skwer im. Henryka Dubaniewicza i… Monika.

 

Skwer im. Henryka Dubaniewicza (potocznie nazywany Skwerem Dubaniewicza), dawniej Skwer Młodości.

Skwer Dubaniewicza to obszar zieleni miejskiej położonej w Łodzi w dzielnicy Górna między ulicami Paderewskiego, Strycharską, Ciołkowskiego, a Zakopiańską. Powierzchnia skweru wynosi około 5 hektarów.

Skwer powstał w 1964 roku, od tego czasu zieleń już pięknie się rozrosła, w taki upalny dzień jak dzisiaj łatwo tu znaleźć miejsce w cieniu drzew.

Piękne jarzębiny, zapowiedź zbliżającej się jesieni..?

Centralnym punktem skweru jest zmodernizowana w latach 1998–1999 fontanna.

W pobliżu znajduje się plac zabaw dla dzieci. 

Od strony ulicy Strycharskiej do skweru przylega boisko sportowe i odkryta siłownia na świeżym powietrzu (ustawiona w 2002 roku, jest to jedna pierwszych takich siłowni w Łodzi).

Od strony ulicy Paderewskiego znajduje się biała rzeźba przedstawiająca młodą kobietę, nazywaną przez okolicznych łodzian Moniką.

Monikę  trudno dostrzec wśród parkowej zieleni, a szkoda bo jest bardzo urodziwa.

Henryk Dubaniewicz (1938-1992) geograf-urbanista, był jednym z twórców zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi. Kamień upamiętniający jego osobę znajduje się w Parku na Zdrowiu im. marszałka Józefa Piłsudskiego, a dokładnie w alei łączącej dawny łódzki Lunapark z ulicą Konstantynowską. Został odsłonięty w 1993 roku.

źródła:

WIKIPEDIA https://pl.wikipedia.org

ZIELONA ŁÓDŹ http://www.zielonalodz.info

POLSKA NIEZWYKŁA http://www.polskaniezwykla.pl

Fot. Monika Czechowicz

MAPA GOOGLE