C jak CERKIEW

Cerkiew – pierwotnie nazwa świątyni chrześcijańskiej w języku starosłowiańskim. W Polsce od końca XV wieku jest to określenie świątyni obrządku wschodniego: kościoła prawosławnego i grecko-katolickiego (unickiego).

Architektura cerkiewna występuje głównie w krajach bałkańskich, Rusi oraz późniejszej Rosji. Geneza podstawowego typu cerkwi murowanej wywodzi się z późnobizantyjskich świątyń krzyżowo-kopułowych z dominującą kopułą środkową. Dalszy rozwój architektury cerkiewnej kształtował się w różnych regionach odmiennie i zależał od lokalnych warunków i oddziaływania najbliższych kręgów kulturowych.

Na Rusi architektura cerkiewna aż do XVII wieku była najważniejszą dziedziną budownictwa. Istniało tu wiele ośrodków architektonicznych, które wykształciły oryginalne typy i formy cerkwi. Zasadniczym typem była cerkiew kwadratowa lub prostokątna, cztero- lub sześciofilarowa, z trzema absydami, jedną kopułą i falistymi dachami przylegającymi do linii sklepień.

Od drugiej połowy XVII wieku silne oddziaływanie zachodu spowodowało przyjęcie w stylu architektonicznym cerkwi elementów barokowych, klasycystycznych i eklektycznych.

W końcu XIX wieku nastąpiło odrodzenie narodowej architektury cerkiewnej (tzw. styl ruski).

Do Łodzi Rosjanie przybyli dopiero w połowie XIX wieku. Pierwsi rosyjscy mieszkańcy to kupcy współpracujący z łódzkim przemysłem. Wojsko przybyło tu po raz pierwszy na wyraźnie życzenie fabrykantów, którzy przestraszyli się buntu robotników w 1861 roku. Na stałe w Łodzi wojsko stacjonowało od roku 1863 do wybuchu I wojny światowej. Przybył tu 37. Jekaterynburski Pułk Piechoty, 10. Brygada Artlerii oraz 6. Sotnia 5. Dońskiego Pułku Piechoty. 

Grupa żołnierzy z 37. Pułku Piechoty z Jekaterynburga 

(WWW.GWAR.RU)

Z wojskiem przybył też do miasta pierwszy prawosławny duchowny, który prowadził nabożeństwa dla osób cywilnych. Pierwszym miejscem, które przez 20 lat spełniało funkcję cerkwi, było mieszkanie feldfebla Andriejewa przy ulicy Nawrot 2. Łódzka parafia prawosławna powstała dopiero w 1884 roku wraz z oddaniem do użytku cerkwi pw. św. Aleksandra Newskiego. Potem wybudowano garnizonową cerkiew św. Aleksego i kolejną świątynię pw. św. Olgi.

Cerkiew św.Aleksandra Newskiego stanęła w latach 1880-1884. Usytułowano ją przy skrzyżowaniu dwóch ważnych ulic Łodzi: Kilińskiego (wówczas Widzewska) i Narutowicza (Dzielna). Początkowo cerkiew miała stanąć na Nowym Rynku (dziś pl. Wolności), w sąsiedztwie ratusza i kościoła luterańskiego. O tę lokalizację zabiegał ówczesny gubernator piotrkowski Iwan Kachanow, który chciał ją postawić zgodnie z nowym prawem – ukazem Aleksandra II z 1877 roku, aby w miastach, gdzie żyje duża liczba prawosławnych, a także w miejscach stałego zakwaterowania, stanęły prawosławne świątynie. Na tę lokalizację nie godziły się jednak wałdze miasta. Wskazano inne, równie eksponowane miejsce, w pobliżu stacji kolejowej.

Ulica św. Jerzego, dawna Jekaterynburska, nazwana tak od stacjonującego tu pułku piechoty z Jekaterynburga. Stojący przy niej kościół garnizonowy pw. św. Jerzego to dawna garnizonowa cerkiew św. Aleksego Metropolity Moskiewskiego. 

Cerkiew została zbudowana w latach 1894-1896 za pieniądze łódzkich fabrykantów z okazji stulecia istnienia 37. Pułku. Łączyła funkcje religijne z… maneżem, gdzie żołnierze ujeżdżali konie.

 

Dzisiaj nie ma już charakterystycznych dla cerkwi cebulastych chełmów i wieżyczek.

Cerkiew pod wezwaniem św. Olgi, przy ulicy Piramowicza 12. Świątynia dedykowana świętej Oldze, księżnej kijowskiej, babce św. Włodzimierza, który wprowadził chrześcijaństwo na Rusi. Zbudowana w 1898 roku jako kaplica dla dzieci wyznania prawosławnego, mieszkających w sierocińcu, który mieścił się obok. Oba budynki - ochronki i świątyni (autorstwa miejskiego architekta Franciszka Chełmińskiego) połączone zostały od strony północnej. 

Cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, znajdująca się na terenie Cmentarza Prawosławnego pw. Aleksandra Newskiego przy ulicy Telefonicznej 4. Cerkiew jest dziełem Franciszka Chełmińskiego, architekta miejskiego. Powstała w roku 1904, w jej architekturze można dostrzec nawiązania do form bizantyjskich.

Zobacz jeszcze:
ROSYJSKA ŁÓDŹ

CMENTARZ PRAWOSŁAWNY PW. ŚW. ALEKSANDRA NEWSKIEGO
Cerkiew pw. św. Olgi przy ulicy Piramowicza w Łodzi.
KOŚCIÓŁ GARNIZONOWY PW. ŚW. JERZEGO
PRAWOSŁAWNA CERKIEW PW. ŚW. ALEKSANDRA NEWSKIEGO

źródła:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. Krystyny Kubalskiej-Sulkiewicz, Moniki Bielskiej-Łach, Anny Manteuffel-Szaroty. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Joanna Podolska, Michał Jagiełło. Spacerownik. Rosyjskimi śladami po województwie łódzkim.

Fot. Monika Czechowicz