To
jedna z wcześniejszych i jednocześnie najbardziej okazałych łódzkich willi fabrykanckich. Wybudował ją Ludwik Grohmann, łódzki
fabrykant, syn i spadkobierca Traugotta Grohmanna, przybysza z
Saksonii, twórcy zakładów przemysłu bawełnianego uruchomionych na terenie młyna Lamus w 1844 roku. Zakłady rozbudowane przez Ludwika przekształcono w Spółkę Akcyjną Zakładów Ludwika Grohmana.
Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.
Ludwik Grohman (1826-1889)
- fabrykant i przemysłowiec.
Ojciec Ludwika, Traugott Grohmann przybył do Polski około 1820 roku z Saksonii i osiedlił się w Warszawie. Od 1927 roku miał w Zgierzu manufakturę, a w 1841 roku wraz z rodziną na stałe przeprowadził się do Łodzi. W 1842 roku przejął w wieczystą dzierżawę posiadło wodno-fabryczne "Lamus" na Księżym Młynie, gdzie wybudował fabrykę tkanin bawełnianych.
"Lodzer Zeitung", rok 1874.
Grób Traugotta Grohmanna na starym cmentarzu przy ulicy Ogrodowej.
Ludwik Grohman, w miarę dorastania angażował się w działalność swojego ojca, a po jego śmierci w w 1874 roku objął kierownictwo i przekształcił zakłady w firmę "Ludwik Grohman".
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
Ludwik Grohman ożenił się z Pauliną Adeliną, córką kupca Karola Trenklera, co wzmocniło jego pozycję finansową. W latach 1861-1869 był radnym miejskim. W latach 80. zbudował okazałą willę przy ulicy Tylnej.
Dzięki częściowej polonizacji Ludwik zaczął nazwisko pisać Grohman (z jednym "n" na końcu).
Ludwik Grohman. Założyciel i pierwszy komendant Łódzkiej Straży Pożarnej.
Grohman był założycielem pierwszej fabrycznej straży ogniowej w swojej fabryce i współzałożycielem Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej, w latach 1876-1888 pełnił funkcję prezesa i komendanta całej Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej.
Ludwik Grohman należał do przeciwników powstania styczniowego 1863 roku. Był jednym z autorów listu dziękczynnego dla carskiego naczelnika wojennego okręgu łódzkiego za zdławienie działań powstańczych. Był współzałożycielem Banku Handlowego w Łodzi (1872), długoletnim prezesem zarządu, współzałożycielem Towarzystwa Kredytowego Miejskiego w Łodzi (od 1881 roku prezesem dyrekcji). Był również wspólzałozycielem Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności (1885).
Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
W październiku 1884 roku za gorliwość okazaną przy dziele budowy cerkwi św. Aleksandra Newskiego przy ulicy Widzewskiej (dzisiaj ul. Kilińskiego 56, więcej w baedekerze TUTAJ) został odznaczony orderem Świętej Anny III klasy. W 1888 roku otrzymał Order Świętego Stanisława II klasy za szczególną troskliwość o dobro instytucyj podległych ministeryum oświaty.
Ludwik Grohman (tuż pod Karolem Scheiblerem, pierwszy w drugim rzędzie) na uroczystym tableau poświęconemu fundatorom cerkwi św. Aleksandra Newskiego.
Zmarł w 1889 roku pozostawiając córkę Annę Melanię oraz pięciu synów: Henryka, Karola, Pawła, Alfreda i Leona, przygotowanych do przejęcia władzy i pokierowania rozwojem zakładów. Po śmierci ojca prowadzenie firmy przejął Henryk Grohman.
Grobowiec rodziny Grohmanów znajduje się w części ewangelickiej Starego Cmentarza w Łodzi.
Willa Ludwika Grohmana, rok 1896.
Fotografia pochodzi z wydanego w 1896 roku albumu Bronislawa Wilkoszewskiego "Widoki m. Łodzi" Saryusz Bronisław Wilkoszewski (1847-1901), zwany "łódzkim Canaletto" był mistrzem fotografii ilustracyjnej. Udokumentował zabudowę Łodzi z końca XIX wieku, przede wszystkim wille, fabryki, budynki użyteczności publicznej, obiekty sakralne, ulicę Piotrkowską. Jego zakład fotograficzny znajdował się w willi "Trianon" w Pasażu Meyera 5 (obecnie ulica Moniuszki)/ zbiory Muzeum Miasta Łodzi/
Przeczytaj więcej w baedelkerze:
"Rozwój", rok 1899.
Archiwalna kopia projektu willi Ludwika Grohmana z 1880 roku podpisana jest przez architekta miejskiego, ale autorstwo przypisywane jest też przez Otto Gehligowi (czytaj więcej w baedekerze TUTAJ).
Obiekt rozbudowywano w 1894 roku, po ślubie syna Ludwika, Leona, dobudowując od strony wschodniej nową część z paradną klatką schodową i ogród zimowy. Natomiast w 1913 roku została rozbudowana część południowo-wschodnia, gdzie pojawił się piętrowy aneks z osobnym wejściem.
Po II wojnie światowej w willi miało się mieścić NKWD, zaraz po jej przejęciu całe jej wyposażenie zostało rozkradzione - udało się uratować zabytkową zastawę dla gości oraz biurko Ludwika, które dzisiaj stoi w jednym z pomieszczeń willi Herbsta.
Rezydencja "Księży Młyn", dawny pałac Herbstów.
W pałacu Edwarda i Matyldy (z domu Scheibler) Herbstów znajduje się również rzeźba Małego Kolumba z mamrmuru, która do lat 90. ubiegłego wieku zdobiła hol willi Grohmana. Dziś uświetnia salę balową muzeum Rezydencja "Księży Młyn".
Wnętrza willi Ludwika Grohmana pozbawione są obecnie oryginalnego wystroju wskutek wieloletniego remontu, wiadomo jednak, że odznaczały się bogatym wystrojem o charakterze głównie neorenesansowym, z boazeriami, polichromiami i marmoryzacjami. W latach 60. XX stulecia willa przeszła na własność Zakładów Przemysłu Bawełnianego "Uniontex", które umieściły tu zakładowe przedszkole i żłobek.
"Dziennik Popularny", rok 1977.
W latach 70. XX wieku obiekt przekazano Muzeum Etnograficznemu w Łodzi na siedzibę oddziału. Rozpoczęto wówczas remont i adaptację na cele muzealne, przerwane na początku kolejnej dekady. W latach 90. willa była własnością Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W 1998 roku sprzedano ją w prywatne ręce. Obecny właściciel prowadzi remont obiektu - według informacji prasowych - w celu przystosowania budynku do funkcji szkolnych.
Willa powstała w najbliższym sąsiedztwie fabryki, naprzeciw starego domu Traugotta Grohmanna/ widok na dom Traugotta Grohmanna (ulica Tylna 81) i willę Ludwika Grohmana (ulica Targowa 9/11).
Obok dom Alfreda Grohmana, przy ulicy Tylnej 14.
Wybudowany został w 1873 roku dla Ludwika Grohmana, ale występuje także jako dom jego syna, Alfreda.
Willa Ludwika oddzielona jest od ulicy żelaznym parkanem na podmurówce; w części zachodniej znajdowała się ozdobna żeliwna brama wjazdowa z monogramem "LG" (obecnie parkan i bramy są w trakcie remontu, miejmy nadzieję, że brama wróci na swoje miejsce), a po bokach furtki.
Od zachodu usytuowano zabudowania gospodarcze - dawne stajnie.
Od wschodu rozciąga się dawne założenie fabryki Ludwika Grohmana, w dużej części wyburzone, obecnie teren Łódzkiej Strefy Ekonomicznej.
Jest to budowla piętrowa, założona na planie wydłużonego prostokąta z ryzalitami, z aneksami od strony południowej, z wysokim użytkowym poddaszem. Główną część nakrywa wysoki dach namiotowy, z kwadratowym tarasem na szczycie, gdzie w centrum usytuowano świetlik. Willa prezentuje formy dojrzałego renesansu włoskiego (styl cinquecento), z elementami czerpanymi z twórczości wielkiego mistrza architektury renesansowej, Andrei Palladia.
Od zachodu znajduje się wejście główne osłonięte portykiem wspartym na czterech filarach, na osi ryzalit z potrójnymi oknami zamkniętymi górą półkolistymi nadświetleniami.
Elewacje boczne zakomponowane są symetrycznie z trójosiową częścią środkową - okna na piętrze rozdzielone są pilastrami, zamknięte górą ślepymi arkadami wypełnionymi dekoracją reliefową. Części boczne są jednoosiowe z oknami ujętymi aediculami. W zamknięciu fryz z okienkami strychowymi i gzyms kroksztynowy. Od południowego zachodu znajduje się parterowy aneks poprzedzony tarasem ze schodami do ogrodu. Od wschodu znajduje się parterowy aneks przystawiony do elewacji szczytowej.
Wejście główne prowadzi do westybulu, do którego przylega od południa klatka schodowa. na piętrze w centrum usytuowano hall ze świetlikiem w sklepieniu.
Willa otoczona została od strony południowo-zachodniej obszernym parkiem (obecnie park im. J. Kilińskiego).
Teren na którym znajduje się park był położony poniżej grobli stawu młyńskiego Lamus. W 1881 roku Ludwik Grohman rozpoczął tu budowę swojej willi, którą otoczył ogrodem. Ogród jest widoczny na planie miasta z roku 1897. Na jego terenie znajdowały się dwie altany, staw i częściowo odkryty strumień z przerzuconymi nad nim kładkami, klomby i boczne placyki. Ogród przecinała gęsta sieć alejek.
Ogród został przekształcony na park publiczny w latach 1950–1953 przez Łódzkie Przedsiębiorstwo Ogrodnicze. W tym czasie zmienił się układ przestrzenny parku, celem wprowadzanych zmian było ułatwienie komunikacji pieszej pomiędzy ulicami otaczającymi park. Główna zmiana polegała na utworzeniu dwóch szerokich, prostopadłych do siebie alei – pierwszej łączącej ulicę 8 marca (dziś Tymienieckiego) z ulicą Kilińskiego i drugiej, stanowiącej przedłużenie ulicy Targowej.
W parku rośnie ok. 450 drzew i krzewów 67 różnych gatunków, wśród nich 20 uznano za pomniki przyrody. Najstarsze z drzew liczą sobie około 130 lat.
Pierwotnie ogród otaczający willę Ludwika Grohmana z trzech stron powstał w latach 80-tych XIX wieku. Urządzany został w latach późniejszych. Zlokalizowany w tych czasach między stawami młyńskimi Lamusem i Kulam. Przez park przechodzą linie odpływu wód z parku Źródliska I i Źródliska II - więcej o parkach w baedekerze:
W latach 30-tych był otoczony drewnianym płotem, który przed wybuchem II wojny światowej zastąpiono siatką metalową i żywopłotem. Z istniejących dwóch altan, drewnianej i metalowej zachowała się ta druga. Drewniana znajdująca się we wschodniej części byłego ogrodu już nie istnieje.
Od strony ulicy Tylnej i Kilińskiego (dawna Widzewska) znajdował się sad oraz warzywniak. Od strony ulicy ks. bpa. Tymienieckiego (dawna Emilii) były korty i drewniany pawilon.
W części południowo - zachodniej znajdowała się m. in. masywna ława z piaskowca ( ważąca ok. 2 ton ) który miał służyć za podstawę pierwszej zainstalowanej z fabryce maszynie parowej z 1854 roku. Stojąca w parku, do lat 60. XX wieku ława zniknęła w niewyjaśnionych okolicznościach. Znajdujący się tutaj staw został zasypany w latach międzywojennych.
Po wojnie, do 1949 roku już mocno zaniedbany ogród był do dyspozycji Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełniczego, następnie przejęło go miasto. W 1953 roku został otwarty dla ogółu mieszkańców po przeprowadzeniu przebudowy i pracach konserwatorskich, przez Łódzkie Przedsiębiorstwo Ogrodnicze. Od tej pory istnieje jako park im. Jana Kilińskiego, zajmuje powierzchnię 2,25 ha. Po upływie czterech lat rozświetliły nowy park latarnie elektryczne. Z racji położenia, z dobrodziejstw cienistych alejek i ławek do wypoczynku, mogli korzystać robotnicy z tkalni Z. P. B. im. Obrońców Pokoju "Uniontex".
Krzysztof Stefański, Jacek Kusiński. Łódź. Pałace i wille.
Krzysztof Stefański. Łódzkie wille fabrykanckie.
Parki
i Ogrody Łodzi – Ogrody Księżego Młyna, pod redakcją Romualda
Olczaka, Stowarzyszenie Film – Przyroda – Kultura, Łódź 2008
Polska
Niezwykła http://www.polskaniezwykla.pl/
https://pl.wikipedia.org/
Ludwik Grohman [w:] Polski słownik biograficzny.
Przeczytaj
jeszcze w baedekerze:
Fot. Monika Czechowicz
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
