ALEKSANDER TANSMAN

Aleksander Tansman, polski kompozytor i pianista. Urodził się 11 czerwca 1897 roku w Łodzi.

Kamienica przy ulicy Próchnika 11, w której urodził się Aleksander Tansman (w 2017 roku jej elewację ozdobił mural "Rekwiatyzacja Fabryki"). 

Edukację muzyczną rozpoczął w Łodzi. Tu też występował w Łódzkiej Orkiestrze Symfonicznej pod dyrekcją Tadeusza Mazurkiewicza. W tym samym czasie studiował w Warszawie teorię muzyki, kompozycję i fortepian, studiował również prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1920 roku przebywał głównie we Francji. Odbył wiele podróży koncertowych jako pianista po Europie, Ameryce Północnej i Dalekim Wschodzie. Sławę zdobył nie tylko jako pianista-wirtuoz, czy dyrygent, ale przede wszystkim jako kompozytor.

Muzeum Miasta Łodzi. Notatki kompozytora prezentowane w gabinecie poświęconym życiu i twórczości Aleksandra Tansmana.

Tansman był pierwszym polskim kompozytorem, który zdecydowanie zerwał z wpływami neoromantyzmu szczególnie afirmowanymi w tradycji niemieckiej, na rzecz tradycji romańskiej, stając się niekwestionowanym współtwórcą neoklasycyzmu w muzyce światowej, obok Strawińskiego, Hindemitha, Poulenca i Caselli. Twórczość Tansmana jest niezwykle obfita i wszechstronna. Jest cenionym kompozytorem muzyki orkiestrowej, fortepianowej oraz gitarowej. Czerpał z polskiej i żydowskiej tradycji, z silnymi wpływami francuskimi oraz amerykańskimi.

W latach 1932–1933 Tansman odbył artystyczne tournee dookoła świata, podczas którego honorowany był osobiście, m.in. przez Mahatmę Gandhiego czy cesarza Japonii, który nadal mu medal "za wkład w rozwój kultury światowej".

W 1945 roku muzyka Tansmana, do filmu "Paris Underground" Gregory Ratoffa, otrzymała nominację do Oscara.

W 1977 roku, w dowód uznania jego wkładu w kulturę muzyczną Europy, jako pierwszy polski artysta, Tansman otrzymał po Dymitrze Szostakowiczu fotel Królewskiej Akademii Nauk, Literatury i Sztuki w Brukseli, w którym wcześniej zasiadali Brahms, Verdi, Liszt, Ravel.

Kompozycje zamawiali u niego m.in. UNESCO, Królowa Belgii. Jednym z przejawów uznania dla twórczości kompozytora były bliskie stosunki, jakie twórca utrzymywał z Charliem Chaplinem, George'em Gershwinem, Albertem Einsteinem, Tomaszem Mannem, Stefanem Zweigiem czy Pablem Picassem. Owocem przyjaźni ze Strawińskim była książka autorstwa Tansmana – jedno z najcenniejszych i najbardziej wiarygodnych źródeł o twórczości i estetyce Strawińskiego – "Igor Stravinsky", Paris 1948.

Aleksander Tansman. Fotografia z 1932 roku (zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego).

Dzieła Tansmana wykonywali najwięksi artyści świata, m.in. w Ameryce – Sergiusz Kusewicki, Tulio Serafin, Arturo Toscanini, Leopold Stokowski, Willem Mengelberg. W Europie – Pierre Monteux, Jasha Horenstien, Herman Abendroth, Walter Straram, Erich Kleiber, Otto Klemperer, Emil Młynarski i Grzegorz Fitelberg.

Jego utwory kameralne grały najsławniejsze kwartety smyczkowe, utwory solowe wprowadzali na estrady pianiści: Walter Gieseking, José Iturbi, Henri Gil-Marchex, Jan Smeterlin, Mieczysław Horszowski, Henryk Sztompka, Zbigniew Drzewiecki. Śpiewali je: Maria Freund, Jane Bathori, Stanisława Korwin-Szymanowska.

Popisywali się nimi skrzypkowie: Bronisław Huberman, József Szigeti, Hélčne Jourdan-Morhange i Irena Dubiska oraz wiolonczeliści: Pablo Casals, Grigori Piatigorski, Maurice Marechal, Enrico Mainardi i Kazimierz Wiłkomirski.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Archiwum Państwowego w Łodzi oraz Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Muzyka: YouTube.pl 

Przeczytaj jeszcze:
Pierwszy dziecięcy mural i... muzyka Aleksandra Tansmana.