baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 107 – skrzypcarz Jan Gottlieb Job, Salomon Baharier i Henryk Sachs.

piątek, 23 maja 2025

PIOTRKOWSKA 107 – skrzypcarz Jan Gottlieb Job, Salomon Baharier i Henryk Sachs.

Kamienica jest jedną z najelegantszych w centrum miasta. Wzniesiono ją w 1881 roku, a następnie rozbudowano w latach 1895-1897, dodając najwyższą kondygnację oraz bogatą ornamentykę - obecna fasada jest wynikiem przebudowy, której celem była zmiana wcześniejszej, konwencjonalnej, neorenesansowej formy w okazałą wielkomiejską budowlę, wskazującą na szybkie bogacenie się obywateli miasta.

Jej oś środkowa ujęta jest w dwie przypory, które wyrastają ponad prostokątnym wykuszem. Niezwykle obfita dekoracja ma charakter empirowy.

Znajdziemy tu „cesarskie” orły, ponoplia, płonące pochodnie, niekiedy ujęte w wieniec laurowy, bukraniony, festony i zwisy, warkocze z liści laurowych, maszkarony, lwie głowy w formie antab, a także antyczne ornamenty, takie jak wstęga falista („biegnący pies”), ząbkowanie czy kimation lesbijski.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: B jak BUKRANION

Najbardziej oryginalnym motywem dekoracyjnym są pary łabędzi, których wygięte szyje tworzą kształt liry. Budowlę wieńczy głęboki gzyms i attyka.

Zanim powstała ta piękna kamienica, zanim został wybudowany na tym miejscu jakikolwiek budynek - w kwietniu 1832 roku na mocy Protokołu Deklaracyjnego, Jan Gottlieb Job, niepiśmienny skrzypcarz, otrzymał parcelę przy dzisiejszej Piotrkowskiej 107 (plac nr 146, obecnie Piotrkowska 107) i deklarował:
Przybywszy do miasta tutejszego, mianowicie z miasta obwodowego Piotrkowa, zamierzyłem ostatecznie tu osiąść z obowiązkiem utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki skrzypców składającej się z 2 warsztatów przy których 1 czeladnik użytym będzie.
Zobowiązał się również do pobudowania w przeciągu najdalej dwóch lat na obranym placu drewnianego domu, krytego gontami.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: POCZĄTKI ŁÓDZKIEGO MUZYKOWANIA i… „skrzypcarze”.

Jan Gottlieb Job urodził się w 1808 roku w kolonii Moritz pod Piotrkowem. Przynajmniej od drugiej połowy lat 20. XIX wieku mieszkał już w Łodzi. W 1828 roku ożenił się z Krystyną Karoliną Hamm.
W 1838 roku, po śmierci Jana Gottlieba, Karolina poślubiła Kazimierza Neumanna. Na froncie stał już parterowy dom drewniany.
Karolina, secundo voto Neumann, pozostawała właścicielką posesji przynajmniej do końca lat 60. XIX stulecia. Kolejny właściciel posesji przy Piotrkowskiej 107, Samuel Meier, wykupił w latach 70. XIX wieku grunt działki. Wkrótce po wykupie gruntu nieruchomość przeszła w ręce Salomona Bahariera, który wystawił dwupiętrową kamienicę frontową. Obiekt powstał według projektu z 1881 roku, autorstwa Edwarda Creutzburga.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: Ludzie, którzy zbudowali Łódź i... Edward Creutzburg, pierwszy łódzki architekt wolno praktykujący.

Pod koniec lat 80. XIX wieku nieruchomość należała do Salomona Cylicha (Cyllicha).

"Führer durch Lodz", 1893.

Dzisiejszy numer 107, w latach 1850-1891 nr 756 (numer hipoteczny)

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ

"Führer durch Lodz", 1898.

Cylich dobudował trzecie piętro kamienicy frontowej, według projektu Piotra Brukalskiego z 1895 roku.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: Piotr Brukalski, ... koń przy Kopernika i kamienice przy Piotrkowskiej.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1899.

Około 1898 roku nieruchomość przeszła w ręce małżeństwa Anieli i Henryka Sachsów i pozostawała własnością rodziny przynajmniej do lat 20. XX wieku.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Nowi właściciele przebudowali elewację frontową, według projektu Dawida Lande z 1897 roku, w 1914 roku dokonali zmian wewnątrz budynku.

Dokumentacja dotycząca przebudowy przy Piotrkowskiej 107, rok 1898.

(źródło: Archiwum Państwowe w Łodzi)

Dokumentacja dotycząca przebudowy ścian wewnętrznych przy Piotrkowskiej 107, rok 1914.

(źródło: Archiwum Państwowe w Łodzi)

Dawid Lande (1868-1928)

- jeden z najlepszych architektów łódzkich przełomu wieku XIX i XX, autor wielu projektów zrealizowanych w Łodzi - wielkomiejskich kamienic oraz obiektów użyteczności publicznej.

Przeczytaj:

baedeker łódzki: DAWID LANDE - architekt związany z Łodzią.

Obszarem aktywności Henryka Sachsa był przemysł chemiczny. W Częstochowie funkcjonowała jego fabryka wyrobów chemicznych.

Kalendarz Handlowo-Przemysłowy, rok 1909.

Przy Piotrkowskiej 107 posiadał swój dom agenturowy Józef Sachs (1869-1931), kupiec i działacz oświatowy. Nie do końca wiadomo, czy był spokrewniony z Henrykiem Sachsem, właścicielem posesji przy Piotrkowskiej 107, ale jest to bardzo prawdopodobne.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.

Dr Sachs, to ówcześnie znana i ceniona w Łodzi postać, członek wielu instytucji i stowarzyszeń, między innymi prezes Stowarzyszenia Właścicieli Przedsiębiorstw Chemicznych, oraz Stowarzyszenia Kupców m. Łodzi. Za zasługi na polu społecznym i oświatowym został pośmiertnie odznaczony, w 1931 r., Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a zarząd Stowarzyszenia Kupców m. Łodzi podjął uchwałę utworzenia biblioteki ekonomicznej jego imienia.

Józef Sachs, "Głos Poranny" 1935.

"Głos Kupiectwa", rok 1931.

Sachs ukończył studia wyższe, miał doktorat filozofii. Był współzałożycielem i wieloletnim prezesem Towarzystwa Subiektów Handlowych przekształconego w 1900 roku w Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych oraz przewodniczącym Rady Szkoły Rzemiosł Żeńskiej dla Żydów, współzałożycielem i członkiem zarządu Towarzystwa Wzajemnego Kredytu Łódzkich Kupców i Przemysłowców (w 1907 roku). Prowadził wspomniany dom handlowy przy ulicy Piotrkowskiej 77 oraz przedstawicielstwo towarzystwa ubezpieczeniowego „Ruski Lloyd”.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

W 1919 roku Józef Sachs kandydował bez powodzenia do Sejmu Ustawodawczego.

"Głos Polski", rok 1919.

W okresie międzywojennym Sachs był prezesem Stowarzyszenia Kupców w Łodzi, wiceprezesem Izby Przemysłowo-Handlowej, założycielem i prezesem Stowarzyszenia Właścicieli Przedsiębiorstw Chemicznych, członkiem Stowarzyszenia Techników w Łodzi, członkiem komisji rewizyjnej Widzewskiej Manufaktury i Sp. Akc. Wyrobów Bawełnianych Szai Rosenblatta, członkiem zarządu Towarzystwa Szerzenia Pracy Zawodowej i Rolnej wśród Żydów ORT, członkiem zarządu Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, jednym z inicjatorów Teatru Polskiego, pogotowia ratunkowego, szkolnictwa polskiego.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Józef Sachs mieszkał przy ulicy Piotrkowskiej 85.

Piotrkowska 85.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 85 – kamienica Edwarda Kindermanna.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Głos Poranny", rok 1931.

Zmarł 5 kwietnia 1931 roku przeżywszy 62 lata. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, w roku 1931.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Kupiectwa", rok 1931.

Po jego śmierci zarząd Stowarzyszenia Kupców m. Łodzi, którego był prezesem, podjął w czerwcu 1931 roku uchwałę w sprawie utworzenia biblioteki ekonomicznej jego imienia. Przewodniczącym Komisji Bibliotecznej został Mieczysław Hertz, ówczesny prezes Stowarzyszenia Kupców.

"Rozwój", rok 1900.

We wrześniu 1899 roku otworzył przy Piotrkowskiej 107 filię swojej cukierni Aleksander Roszkowski. Na początku 1902 roku filia została przeniesiona na Piotrkowską 103.

Spis wystawców i okazów wystawy higieniczno-spożywczej w Łodzi, rok 1903.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 76 – kamienica Mojżesza Wienera, najlepsza cukiernia w mieście i jej goście.

oraz:

baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 103. Powroźnik Maksymilian Fritz i… architekt Bolesław Kardaszewski.

W 1902 roku w wytwornych wnętrzach po cukierni Roszkowskiego Salon Artystyczny urządził wystawę dzieł sztuki „jakiej Łódź dotąd nie miała”. Pokazywano płótna pędzla Matejki, Gersona, Fałata i Chełmońskiego.

"Rozwój", rok 1902.

Tutaj na początku XX wieku przeniosła swój sklep firma „Ludwik Spiess i Syn”, która specjalizowała się między innymi w sprzedaży „oliwy nicejskiej, perfum francuskich, benzyny do plam i palenia, ultramaryny do bielizny oraz Restitutions – fluidu dla koni” …

"Goniec Łódzki", rok 1905.

"Rozwój", rok 1905.

Przez ponad 40 lat przy Piotrkowskiej 107 mieściła się łódzka filia Warszawskiego Towarzystwa Akcyjnego Handlu Towarami Aptecznymi "Ludwik Spiess i i Syn".

Ludwik Henryk Spiess (1820-1896)

- farmaceuta, przemysłowiec, prekursor przemysłu farmaceutycznego w Polsce.

"Tygodnik Ilustrowany", rok 1896.

(źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa)

"Rozwój", rok 1906.

"Rozwój", rok 1907.

"Rozwój", rok 1910.

"Kurier Łódzki", rok 1911.

Spiess był właścicielem składu aptecznego i chemicznego założonego przez niego w Warszawie (ok. 1905 roku, jego syn Stefan otworzył w Łodzi filię składu warszawskiego). W 1848 roku Ludwik Spiess wybudował fabrykę nawozów sztucznych w Rudzie Guzowskiej (dzisiaj Żyrardów).

"Rozwój", rok 1912.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1914.

Jednodniówka "Ratujcie Dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.

W 1860 roku Spiess przejął po ojcu jeden z największych w Królestwie Polskim zakładów chemicznych - fabrykę w Tarchominie. Przeniósł do niej produkcję nawozów sztucznych, rozbudował ją i poszerzył asortyment produkowanych wyrobów o kosmetyki i preparaty galenowe (leki otrzymywane metodą ekstrakcji z produktów pochodzenia naturalnego, nazwa pochodzi od Galena, starożytnego lekarza).

Od 1874 roku Spiess kierował fabryką wraz z synem Stefanem pod szyldem : Fabryka Płodów Chemicznych Ludwik Spiess i Syn. Wytwórnia ta była poprzednikiem tarchomińskiej Polfy.

Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

Ludwik Spiess był współzałożycielem oraz wieloletnim prezesem Kasy Pożyczkowej Przemysłowców Warszawskich, członkiem komitetu zborowego oraz prezesem Rady Szczegółowej szpitala Ewangelickiego, dyrektorem Warszawskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu i starszym wydziału kasowego Kolegium Kościelnego.

"Rozwój", rok 1922.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

Kalendarz-Informator, rok 1924.

W 1846 roku ożenił się z Anastazją z Dursów (1822-1895). Mieli syna Stefana (1847-1893). Wnukiem Ludwika Spiessa był Ludwik Julian Spiess (1872-1956), również farmaceuta i przemysłowiec, konsul honorowy Norwegii w Polsce.

"Przegląd Włókienniczy", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

Prace przy zakładaniu kanalizacji na ulicy Piotrkowskiej, przy kamienicy nr 107, rok 1929.

Widoczny szyld apteki i składu aptecznego firmy "Ludwik Spiess i Syn".

(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Dziesięć lat Odrodzonej Polski Niepodległej w powiecie łódzkim 1918-1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1932.

Po II wojnie światowej firma funkcjonowała jeszcze przez kilka lat, zanim nie pochłonęły jej "zmiany gospodarcze" powojennej Polski Ludowej.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

W tej jednej z najelegantszych kamienic w mieście chętnie lokowali swoje gabinety lekarze i dentyści:

"Rozwój", rok 1906.

"Rozwój", rok 1913.

"Rozwój", rok 1919.

W 1945 roku założył przy Piotrkowskiej 107 księgarnię sortymentową z działem antykwarycznym oraz wydawnictwo Henryk Igel, księgarz i antykwariusz. Urodził się w 1907 roku we Lwowie, był synem Zygmunta, potomka sławnej rodziny lwowskich antykwariuszy. Prowadził wraz z bratem Dawidem księgarnię sortymentową z działem antykwarycznym przy ulicy Batorego we Lwowie. Okres okupacji hitlerowskiej przeżył w Warszawie pod przybranym nazwiskiem Karol Wiśniewski. Pod tym nazwiskiem założył w 1945 roku księgarnię w Łodzi przy Piotrkowskiej 107, którą prowadził do 1947 roku, kiedy to wyjechał do Izraela.

Inne sklepy, składy i firmy, które mieściły się niegdyś przy Piotrkowskiej 107 od frontu i w oficynach:

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1900.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Rozwój", rok 1903.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowym rok 1905.

"Goniec Łódzki", rok 1904.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.

"Rozwój", rok 1913.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1913.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1913.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1914.

"Rozwój", rok 1914.

"Rozwój", rok 1919.

W czasie między wojnami prowadził tu skład artykułów żelaznych i budowlanych Henoch Warszawski.

"Głos Polski", rok 1919.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Republika", rok 1923.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

"Rozwój", rok 1921.

"Rozwój", rok 1923.

"Republika", rok 1923.

W latach 20. XX wieku pojawiało się w prasie sporo reklam zakładu krawieckiego, który prowadził "dyplomowany krawiec męski S. Lenkiński". Musiał to być modny wówczas krawiec w Łodzi.

Kalendarz-Informator, rok 1920.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Łodzianin", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Łodzianin", rok 1929.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: Zabytkowe osiedle Towarzystwa "Lokator".

"Głos Poranny", rok 1930.

Od listopada 1933 roku przy Piotrkowskiej 107 prowadziła przedszkole i I oddział Szkoły Powszechnej Alicja Lengrod-Keilow.

"Głos Poranny", 1933.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: O nauczycielkach, damach klasowych, freblankach - ... i o szkolnictwie dla dziewcząt w Łodzi na przełomie XIX i XX wieku.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1939.

Po drugiej wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1968.

I dzisiaj:

Film „Kamienice jak pałace - Kamienica Salomona Bahariera - Łódź Piotrkowska 107”
autor: Construction Lodz Poland

źródła:
Piotr Machlański. Szlak ulicy Piotrkowskiej.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Michał Domińczak, Artur Zaguła. Typologia łódzkiej kamienicy.
Sławomir Krajewski, Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer pierwszy.
Ulica Piotrkowska w Łodzi. Historia Łodzi przemysłowej lat 1824-1939.
A. Tomczak. O rodzinie Iglów lawowskich i łódzkich antykwariuszy i księgarzy.

Ludwik Spiess – Wikipedia, wolna encyklopedia
YouTube.pl Construction Lodz Poland

"Rozwój", rok 1903.

Fot. archiwalne i wycinki prasowe pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi, Mazowieckiej Biblioteki Cyfrowej oraz Narodowego Archiwum Cyfrowego.