piątek, 29 marca 2019

Kamienica przy ulicy Kilińskiego 136 i firma budowlana Johanna Wende.


Ulica Kilińskiego 136 (dawna ulica Widzewska 122).
Od 1900 roku znajdowało się tu największe w Łodzi przedsiębiorstwo budowlane, które założyli Jan (Johannes) Wende i Adolf Zarske. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.


Johannes Wende był budowniczym, przedsiębiorcą budowlanym, zajmował się także projektowaniem. Urodził się w 1873 roku, wywodził się z rodziny tkaczy z Konstantynowa. Absolwent łódzkiej Wyższej Szkoły Rzemieślniczej, następnie zdobywał wykształcenie na terenie Niemiec, być może w Zittau. Po powrocie praktykował w 1897 roku pod kierunkiem Juliusza Junga. Do jego najwcześniejszych prac należała budowa pałacu Oskara Kindlera w Widzewie pod Pabianicami (1897-1898), prawdopodobnie według projektu i pod kierunkiem Junga, oraz kościoła ewangelicko-augsburskiego w Tomaszowie Mazowieckim (1897-1902) według projektu warszawskiego architekta Pawła Hofera. W 1898 roku założył z majstrem budowlanym Adolfem Zarske spółkę "Wende i Zarske", która funkcjonowała do rozpadu w 1905 roku. Mieściła się przy ulicy Widzewskiej 55 (dziś Kilińskiego), a następnie 122.


"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

W 1898 roku firma "Wende i Zarske" zwyciężyła w prestiżowym międzynarodowym konkursie na projekt czwartego kościoła katolickiego w Łodzi, dzisiejszej bazyliki archikatedralnej św. Stanisława Kostki (według łódzkiej prasy właściwym twórcą projektu miał być Emil Zillmann). Następnie budowniczy dokonywał zmian w projekcie według wskazówek Józefa Dziekońskiego. Firma wyeliminowana została z realizacji prac budowlanych wkrótce po ich rozpoczęciu w 1901 roku wskutek zatargów z nadzorującym budowę Kazimierzem Pomianem Sokołowskim i ataków czasopisma "Rozwój".

"Rozwój", rok 1910.

W 1900 roku wykonała szkicowy projekt katolickiego kościoła w Zgierzu.
W 1905 roku Wende rozstał się z Zarske (który prowadził później swoje odrębne biuro przy ulicy Mikołajewskiej 40, dziś ulica Sienkiewicza).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1906.

W niedługim czasie Wende założył nową spółkę z mistrzem murarskim i przedsiębiorcą budowlanym, Karolem Klause. 
Jednodniówka "10-lecie Stowarzyszenia Urzędników Skarbowych Okręgu Łódzkiego 1918-1928"

Karol Klause urodził się w 1873 roku w Zduńskiej Woli. W 1898 roku ukończył Szkołę Budowlaną w Poznaniu, a w roku 1903 uzyskał w Łodzi dyplom mistrzowski. W tym samym roku rozpoczął działalność jako murarz. Od 1905 roku pracował w spółce z Johannem Wende, a od momentu ograniczenia działalności zawodowej przez Wendego w 1927 roku - działał samodzielnie.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1907. 

Firma funkcjonowała pod szyldem "Wende i Klause". W tym czasie Wende wygrał zamknięty konkurs na projekt kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Mateusza, który był realizowany ze zmianami od 1909 roku. Pomysły Wendego zostały wykorzystane do budowy kościoła ewngelicko-augsburskiego w Białymstoku (1909-1912). Do ważniejszych prac firmy należała także budowa kaplicy-mauzoleum Kindlerów o formach secesyjnych na cmentarzu ewngelicko-augsburskim w Pabianicach (1905-1907).

Informator handlowo-przemysłowy, rok 1909.

Firma zatrudniała około 400 osób i wykonywała projekty oraz realizacje wielu znanych budynków w Łodzi.
W 1910 roku Johann Wende poślubił w Zittau Johannę Schlein, córkę właściciela tamtejszego zakładu witrażowego, Richarda Schleina, który wykonywał wiele dzieł na terenie Łodzi i okolic, w większości w obiektach, przy których pracował Wende. Firma wykonywała także meble szkolne, między innymi w 1909 roku zrobiono ławki do gimnazjum polskiego.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.

"Führer durch Łódz", 1898.

Obie spółki Jana Wende zrealizowały na przestrzeni 30 lat (w oparciu o własne lub powierzone projekty) wiele znanych łódzkich obiektów, przypuszczalnie budowniczy projektował część z nich zarówno z Adolfem Zarske jak i z Karolem Klause, trudno jednak obecnie dokładnie stwierdzić, które z nich.
Wende i Zarske
  • kamienica pabianickiej firmy „Krusche i Ender” przy Piotrkowskiej 143 (lata 1898-99),
  • projekt bazyliki im. św. St. Kostki (1898-1901) – firma odsunięta od prac budowlanych w 1901 r. na skutek sporu z nadzorującym budowę K. Sokołowskim,
  • rzeźnia miejska (lata 1900-01),
  • siedziba firmy przy Widzewskiej 122 (dz. Kilińskiego 136a), lata 1900-01,
  • mauzoleum Heinzlów w części katolickiej Cmentarza Starego przy Ogrodowej (lata 1899-1905).
Wende i Klause
  • szpital Ewangelickiego Towarzystwa Dobroczynnego im. św. Jana przy Wólczańskiej 195 (dziś szpital im. M. Pirogowa),
  • pałac Juliusza Kindermanna przy ulicy Piotrkowskiej 139 (lata 1907-09),
  • renowacja kościoła ewangelickiego św. Jana przy Sienkiewicza 60 (lata 1908-09),
  • kościół ewangelicki św. Mateusza przy Piotrkowskiej (lata 1909-28),
  • podwójny dom braci Steinertów przy Piotrkowskiej 272ab (lata 1909-10),
  • nowy dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich przy Tuwima 1-3 (lata 1909-10),
  • siedziba „Łódzkiego Męskiego Stowarzyszenia Śpiewaczego” przy Piotrkowskiej 243 (lata 1909-10),
  • gmach „Towarzystwa Wzajemnego Kredytu Przemysłowców Łódzkich” przy Ewangelickiej 15 (dzisiaj Roosevelta 15),
  • pałac kupiony ostatecznie przez Roberta Schweikerta przy Piotrkowskiej 262/264 (lata 1910-11),
  • kamienica Tugemanna przy Piotrkowskiej 122 (lata 1910-11),
  • kamienica A. Böhme przy ulicy Piotrkowskiej 113 (1911-12),
  • kaplica przedpogrzebowa na ewangelickiej części Cmentarza Starego przy Ogrodowej (1916-17).
Informator handlowo-przemysłowy, rok 1909.

W okresie I wojny światowej Wende był członkiem powołanej przez niemieckie władze okupacyjne Delegacji Budowlanej (Baudeputation).
W 1927 roku obchodząc 30-lecie twórczości, Johann Wende zrezygnował z pracy zawodowej i poświęcił się działalności społecznej. Był aktywnym członkiem parafii ewangelicko-augsburskiej św. Jana, od 1915 roku członkiem kolegium parafialnego. Od 1917 roku prezesem Kuratorium Niemieckiego Gimnazjum Męskiego.
W 1944 roku opuścił Łódź i zamieszkał z żoną u swojej córki i jej męża w Burgau na terenie Austrii, gdzie zmarł w 1954 roku.



Po roku 1945 zakład "Wende i Klause" został upaństwowiony. 


Pod numerem 136a (dawna ulica Widzewska 122) znajduje się dawny dom mieszkalny Wendego i siedziba firmy, wzniesiony w roku 1901. 
Informator adresowy, rok 1903.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.


Nietuzinkowa architektonicznie kamienica została wzniesiona w stylu secesyjnym w latach 1900-1901 według planów architekta Franciszka Chełmińskiego.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1909.

Siedziba firmy i dom mieszkalny Johanna Wende.
(źródło fotografii: Miastograf.pl)


"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Niedługo, dzięki firmie Diasfera Łódzka dawne budynki przedsiębiorstwa budowlanego "Wende i Zarske" zamienią się w nowoczesne mieszkania.


Wizualizacja pochodzi ze strony:

Strona firmy na FB: TUTAJ

źródła:
Jacek Kusiński, Maciej Janik, Ryszard Bonisławski. Księga fabryk Łodzi.
Fot. archiwalne pochodzą ze strony
oraz ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

6 komentarzy:

  1. Niestety ale kamienica nie zamieni się w nowoczesne mieszkania. Diasfera buduje się za ścianą na odrębnej działce. W kamienicy w dalszym ciągu zostaną mieszkania z lokatorami. Kamienica nadaje się do remontu bo w środku jest nietuzinkowa. Tylko że z tego co wiem oprócz wymiany dachu kilkanaście lat temu nie widziała remontu od czasu swojego powstania

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bardzo dziękujemy za informacje - baedeker łódzki.

      Usuń
  2. Ten komentarz został usunięty przez administratora bloga.

    OdpowiedzUsuń
  3. Ten komentarz został usunięty przez administratora bloga.

    OdpowiedzUsuń
  4. Czy pod 136a będzie jakiś remont

    OdpowiedzUsuń
  5. Orzeźwiające drinki to must-have każdego letniego spotkania. Niezależnie od tego, czy wybierzesz klasyczną sangrię, pełną owoców i świeżości, czy eksperymentalne koktajle z egzotycznymi dodatkami, kluczem jest wykorzystanie sezonowych składników. Świeże owoce, zioła oraz lód nie tylko dodadzą smaku i aromatu, ale także sprawią, że każdy łyk będzie prawdziwą przyjemnością. Orzeźwiające drinki, serwowane w estetycznych szklankach, ozdobione świeżymi owocami lub listkami mięty, stają się nie tylko smacznym, ale i pięknym elementem letniego relaksu.

    OdpowiedzUsuń