baedeker łódzki: Sądy w Łodzi przełomu XIX i XX wieku.

sobota, 8 listopada 2025

Sądy w Łodzi przełomu XIX i XX wieku.

Do wybuchu I wojny światowej, czyli do roku 1914 Łódź znajdowała się w granicach Królestwa Polskiego pod zaborem rosyjskim. System sądowniczy był zatem podporządkowany prawu rosyjskiemu i organizacji administracyjnej Imperium Rosyjskiego.

Do końca władzy rosyjskiej Łódź podlegała Sądowi Okręgowemu w Piotrkowie i nie posiadała żadnego reprezentacyjnego obiektu będącego siedzibą władz sądowniczych.

Dawny gmach Sądu Okręgowego w Piotrkowie.

(źródło fotografii: https://trybunalski.pl/)

Piotrków Trybunalski, ul. Juliusza Słowackiego 5.

Dawny budynek Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim to jedna z najpiękniejszych budowli w mieście.

Charakterystyczny i monumentalny - wzniesiony został na początku XX wieku.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Miasto dynamicznie rosło - liczba mieszkańców wzrosła z ok. 50 tysięcy w 1865 roku do ponad 300 tysięcy na początku XX wieku - co wymagało rozwoju instytucji publicznych, w tym sądów.

Sprawy karne w Łodzi były sądzone podczas dwu lub czterodniowych sesji wyjazdowych piotrkowskiego sądu okręgowego, które odbywały się w Łodzi 10-12 razy w roku, najczęściej w sali posiedzeń magistratu.

""Rozwój", rok 1909.

Olbrzymią liczbę drobnych spraw cywilnych rozpatrywały sądy pokoju. Ich liczba zwiększała się w miarę przyrostu ludności miasta. W 1875 roku utworzono w Łodzi trzy Sądy Pokoju, w 1888 roku było ich pięć, a w 1913 - trzynaście, zaś w 1914 roku ustanowiono dla Łodzi sąd czternasty.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Sądy pokoju m. Łodzi, rok 1913:

Rewir I ul. Długa (obecnie ul. Gdańska)

Rewir II ul. Wschodnia 38

Rewir III ul. Cegielniana 57 (obecnie ul. Jaracza 21)

Rewir IV ul. Konstantynowska 74 (obecnie ul. Legionów)

Rewir V ul. Cegielniana 70 (obecnie ul. Jaracza 42)

Rewir VI ul. Karola 26 (obecnie ul. Żwirki)

Rewir VII ul. Karola 3 (obecnie ul. Żwirki)

Rewir VIII ul. Cegielniana 57 (obecnie ul. Jaracza 21)

Rewir IX ul. Benedykta 37 (obecnie ul. 6 Sierpnia)

Rewir X ul. Średnia 20 (obecnie ul. Pomorska)

Rewir XI ul. Pańska 1 (obecnie ul. Żeromskiego)

Rewir XII ul. Pańska 27 (obecnie ul. Żeromskiego)

Rewir XIII ul. Widzewska 139 (obecnie ul. Kilińskiego 145)

Sądy te mieściły się w wynajętych lokalach w prywatnych kamienicach i nie zawsze zapewniały odpowiednie warunki pracy sędziego oraz stron uczestniczących w postępowaniu. Każdy sąd pokoju miał sędziego-przewodniczącego i rozpatrywał powództwa zgłoszone przez mieszkańców przyporządkowanego mu rewiru.

Instancją odwoławczą był zwoływany okresowo Zjazd Sędziów Pokoju okręgu łódzkiego. Kancelaria Zjazdu Sędziów mieściła się przy ulicy Mikołajewskiej 35 (obecnie ulica Sienkiewicza)

Budynek przy ul. Sienkiewicza 35.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Śledztwa policyjne w sprawach kryminalnych nadzorowali sędziowie śledczy, których w 1913 roku było w Łodzi ośmiu.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Każdemu sędziemu śledczemu podlegał inny rewir. Aż czterech z nich miało biura w kamienicy przy ulicy Cmentarnej 3 (S. Czausow, J. Rubcow, W. Puczkowski i L. Kozłowski) - zaś jeden - przy ulicy Cmentarnej 1 (J. Duda).

Większość sędziów stanowili Rosjanie lub zrusyfikowani Polacy.