Narożną
działkę przy ulicy Wólczańskiej 5 u zbiegu z ulicą 1 Maja (dawny Pasaż Szulca)
w 1902 roku, od Abrama Glezera, nabyli Moszek Offenbach z
żoną Blimą i rozpoczęli według projektu architekta Gustawa
Landau-Gutentegera budowę domu o funkcjach mieszkalno-użytkowych.
Właściciele urządzili w nim reprezentacyjne sale redutowo-weselne. W następnym
roku do nowo wzniesionego budynku dodano od zachodu dwukondygnacyjną galerię.
Tak powstał dom dwukondygnacyjny, na planie prostokąta, z cegły, tynkowany,
podpiwniczony, z tremplem. Jest to bardzo cenny i czysty stylowo obiekt secesyjny.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.
Okna
prostokątne, na parterze zamknięte odcinkowo, a na piętrze łukiem pełnym. Dwa
szerokie okna na piętrze trójdzielne, z bogatą dekoracją roślinną w nadprożach,
z kartuszem.
Nad wejściem ornamentyka roślinna. W szczytach łuków
okiennych i fryzie dekoracje roślinne. Elewacje na cokole, z wydatnym gzymsem wieńczącym.
Elewacja północna i wschodnia pokryte delikatnym boniowaniem, wykonanym w
tynku.
W
okresie dwudziestolecia międzywojennego znajdował się w nim Żydowski
Dom Ludowy. Gmach teatru 8 grudnia 1994 został wpisany do rejestru zabytków.
Po wojnie użytkownikiem
budynku był najpierw Związek Zawodowy Pracowników Państwowych (pracownicy
magistraccy) – obiekt pełnił funkcję domu kultury tego związku. Tu mieścił się
pierwszy w Łodzi klub literacki "Przełom".
Obecnie ma tu
siedzibę Teatr Lalek Arlekin.
Twórcą i jednocześnie pierwszym dyrektorem Teatru Lalek Arlekin był Henryk Ryl.
Dzięki decyzji Ministerstwa Kultury i Sztuki z dnia 13 lipca 1948 roku,
Ryl dostał pozwolenie na założenie teatru lalek w Łodzi. Pierwszą siedzibą
teatru był budynek przy ul. Piotrkowskiej150.
28 grudnia 1948 odbyło
się tam pierwsze przedstawienie „Dwa Michały i świat cały”, autorstwa Henryka
Ryla.
"Dziennik Łódzki", rok 1949.
"Dziennik Łódzki", rok 1949.
Drugą premierą teatru były „Kolorowe piosenki” – spektakl
przez wiele lat określany jako ˌˌwzorcowe przedstawienie dla najmłodszej
widowniˈˈ. W sztuce „Wesoła maskarada” , której premiera odbyła się 23
października 1949, po raz pierwszy na scenie pojawił się aktor w masce. Teatr
zaczął pokazywać również spektakle dla dorosłych widzów (np. „Dzielny gród Tamary
Gabbe” lub „Lekarz mimo woli Moliera”).
"Dziennik Łódzki", rok 1950.
"Dziennik Łódzki", rok 1950.
1 stycznia 1950 teatr został upaństwowiony.
"Dziennik Łódzki", rok 1952.
W 1955 zamknięto siedzibę teatru jako
niespełniającą wymogów bezpieczeństwa, a przedstawienia odbywały się od tego
momentu w budynku przy ulicy Wólczańskiej 5. Od 1962 roku teatr jest jedynym użytkownikiem tego obiektu.
"Odgłosy", rok 1959.
24
lipca 1961 w teatrze zorganizowano pierwszy zjazd powstającego Polskiego
Ośrodka Lalkarskiego Międzynarodowej Unii Lalkarzy – POLUNIMA (na
przewodniczącego wybrano Jana Sztaudyngera). Od swego powstania w 1961
POLUNIMA mieści się przy al. 1 Maja.
W
1959 odbyła się prapremiera spektaklu „Młynek do kawy” Konstantego
Gałczyńskiego ze scenografią Stanisława Fijałkowskiego, w którym
martwe przedmioty pełniły rolę głównych bohaterów. W 1962 Henryk Ryl na
podstawie tekstu Mahabharaty zrealizował spektakl „Nal i
Damayanti” ze scenografią Wacława Kondka (zobacz TUTAJ).
"Dziennik Łódzki", rok 1964.
Henryk
Ryl, który był do 1964 dyrektorem i kierownikiem artystycznym teatru, w latach
1964–1974 pełnił funkcję kierownika artystycznego, a do roku 1978 reżysera i
konsultanta programowego. Ostatnim przedstawieniem reżyserowanym przez Henryka
Ryla była jego sztuka „Marcinek zuch” (1982). Dyrektorem teatru w 1964
została Regina Elkanowa – w czasie jej kierownictwa teatr otrzymał na własność
użytkowany budynek przy ulicy Wólczańskiej.
"Dziennik Łódzki", rok 1966.
"Dziennik Łódzki", rok 1969.
Stanisław Ochmański
W 1974 dyrektorem mianowano ucznia Ryla, Stanisława Ochmańskiego – debiutował w Teatrze Arlekin w 1951roku,
a przed objęciem teatru w Łodzi kierował Teatrem Lalki i Aktora w Lublinie.
Ochmański tworzył przedstawienia kameralne i przeciwstawne wielkim
inscenizacjom Ryla rezygnując przy tym z eksperymentów twórczych. Ochmański
tłumaczył swój wybór w podejściu do pracy reżyserskiej postawieniem na "dobre sztuki napisane dla teatru
lalkowego".
Smok Teatru Arlekin w czasie Święta Łodzi na ulicy Piotrkowskiej.
Pod koniec lat 70. utworzono tzw. "scenę przedszkolną" –
oferowała ona przedstawienia kameralne wystawiane w przedszkolach. W
trzydziestą rocznicę istnienia teatru przeprowadzono generalny remont jego
siedziby, a w 1989 teatr Arlekin otrzymał medal "Serce Dziecku".
"Dziennik Łódzki", rok 1987.
"Dziennik Łódzki", rok 1990.
Waldemar Wolański
Następcą
Stanisława Ochmańskiego został w 1992 roku Waldemar Wolański – absolwent wydziału
lalkarskiego warszawskiej PWST, a od 1981 aktor i reżyser w łódzkim Arlekinie.
(źródło: Plaster Łódzki)
Od 1999 roku teatr Arlekin organizuje Międzynarodowy Festiwal Solistów Lalkarzy,
który odbywa się co dwa lata, a od 2006 Międzynarodowy Festiwal Sztuki
Ulicznej "TrotuArt".
Od
1981 w ramach teatru działa Pracownia Dokumentacyjna, która gromadzi materiały
na temat polskiego lalkarstwa. W Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w
Dziale Widowisk Lalkowych wśród wielu zbiorów dotyczących scenografii teatrów
lalkowych można obejrzeć też lalki zaprojektowane dla przedstawień w Arlekinie.
Teatr
prowadzi wspólnie z Muzeum Kinematografii program dla widzów umożliwiający
połączenie odwiedzin w teatrze oraz zwiedzania muzeum. W strukturach Teatru
Arlekin działa Zespół Tańca Ludowego "Harnam".
W 2009 Zarząd Sekcji Teatrów Lalkowych ZASP utworzył Nagrodę "Henryka" za osiągnięcia twórcze związane z teatrem lalek.
Laureaci
otrzymują statuetki "Henryka". Patronem tej nagrody jest twórca
Teatru Arlekin Henryk Ryl.
Statuetka została zaprojektowana przez rzeźbiarkę Annę Wszyndybył.
źródła:
Dariusz Kędzierski. Ulice Łodzi.
sztetl.org.pl Dom Tańca Offenbachów - ul 1 Maja 2.
Przeczytaj w baedekerze:
Fot. współczesne Monika Czechowicz
Fot. archiwalne z zasobów internetu oraz ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
