baedeker łódzki: PIOTRKOWSKA 65 – kamienica i pierwsza przędzalnia Szaji Rosenblatta.

wtorek, 19 stycznia 2021

PIOTRKOWSKA 65 – kamienica i pierwsza przędzalnia Szaji Rosenblatta.

W pierwszej połowie lat 30. XIX wieku plac nr 125 (numer hipoteczny 777) przy ulicy Piotrkowskiej (dzisiaj Piotrkowska 65) należał do Karola Rupprechta.
Dokument z sierpnia 1839 roku, spisany w Magistracie miasta Łodzi, wymienia 11 nieruchomości, których „właściciele z powodu, że przyjętym zobowiązaniom względem Rządu i Kasy Miejskiej nie byli w stanie zadość uczynić, takowe place łącznie z budowlami, innym, możniejszym od nich odstąpili fabrykantom”. Wśród wymienionych nieruchomości były place Floriana i Karola Rupprechtów, przy obecnej Piotrkowskiej 63 i 65, które kupił Franciszek Schindler. Dopiero nowy właściciel wystawił drewniany dom frontowy.
Kontraktem z sierpnia 1848 roku Schindler sprzedał nieruchomość przy Piotrkowskiej 65 Ernestowi Rettigowi.
W połowie XIX wieku, tkacz Ernest Retting zbudował w podwórzu swej parceli przy Piotrkowskiej 65 drewnianą oficynę „fabryczną”, o jednej izbie i siedmiu oknach. Od ulicy miał czteroizbowy drewniany dom z sześcioma frontowymi oknami. Mieszkało tu pięciu tkaczy, którzy początkowo pracowali dla Schindlera, a potem dla Rettiga.

Kalendarz Petersilge na rok 1870 podaje jako właściciela nieruchomości Juliusza Wergau.

Zgodnie z informacjami zawartymi w książce Anny Rynkowskiej "Ulica Piotrkowska", już w 1870 roku przy Piotrkowskiej 65 stał obiekt murowany. Taka data sugeruje, że tę piękną narożną kamienicę mógł wystawić Juliusz Wergau lub jego spadkobiercy.

Już w 1868 roku ogłoszenie w "Lodzer Zeitung", wspomina o nowo wybudowanym domu należącym do rodziny Wergau:

"Lodzer Zeitung", 1868.

(w latach 1850-1891, plac przy dzisiejszej Piotrkowskiej 65 miał numer 777 (hipoteczny). O numeracji ulicy Piotrkowskiej przeczytaj TUTAJ).

Jednodniówka wydana w setetną rocznicę założenia Zgromadzenia Majstrów Tkackich 1824-1924.

Juliusz (Julius) Wergau był członkiem Zgromadzenia Majstrów Tkackich.

W latach 90. XIX stulecia właścicielem posesji stał się Szaja Rosenblatt (Rozenblatt).

"Führer durch Łódź" 1893 i 1898.

Dwupiętrowa, narożna kamienica znajdująca przy ulicy Piotrkowskiej 65 i 67 (róg z ulicą 6 Sierpnia) na pierwszy rzut oka wygląda jakby była jednym obiektem. Jest jednak inaczej, są to dwa domy, które powstały w różnych latach.

Pierwszy budynek pod numerem 65 istniał już w roku 1870 (budowa z przełomu lat 60. i 70. XIX wieku, drugi budynek spod nr 67 został wzniesiony w roku 1876 przez Wilhelma Kerna, na posesji kupionej od Juliusza Kunitzera. Kern w budynku otworzył hotel „Victoria” z 30 pokojami gościnnymi... ale o tym budynku mowa będzie w kolejnej baedekerowej notatce.

"Łodzianin", rok 1893.

W 1858 lub 1859 roku przy Piotrkowskiej 65 Szaja Rosenblatt założył ręczną przędzalnię wełny.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

(Piotrkowska 777, to dzisiaj nr 65)

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.

Szaja Rosenblatt (1941-1921)

"Lodzer Zeitung", jubileuszowe wydanie 1863-1913.

Szaja Rosenblatt urodził się w Łodzi, w 1841 roku. Był synem Dawida i Tauby z Sonenbergów. Ojciec pochodził z kupieckiej rodziny chasydzkiej z Przedborza. W 1838 roku Rosenblattowie zamieszkali w Łodzi w rynku Starego Miasta. Tutaj Dawid posiadał skład przędzy bawełnianej, zabudowania i nieruchomości.

W latach 70. XIX wieku, w podwórzu posesji przy Piotrkowskiej 65, należącej już do Szaji Rosenblatta, stały murowane zabudowania fabryczne. Jedną z dwóch oficyn fabrycznych był budynek stojący wzdłuż ulicy Benedykta (dzisiaj ulica 6 Sierpnia), zamieniony później na obiekt mieszkalny.

W latach późniejszych, po uruchomieniu produkcji przy ulicy Karola 36 (dzisiaj ulica Żwirki), mieścił się pod tym adresem skład nowej fabryki.

"Rozwój", rok 1897.

Taryfa domów z 1920 roku podaje nadal rodzinę Rosenblatt (Rozenblatt) jako właścicieli nieruchomości.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Taryfa domów przy dawnej ulicy Benedykta (dzisiaj 6 Sierpnia).

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Taryfa Domów przy ulicy Piotrkowskiej.

Dawne zabudowania fabryczne Szaji Rosenblatta przy ulicy Żwirki, dzisiaj budynki Politechniki Łódzkiej.

Kariera przemysłowa Szaji Rosenblatta, który dołączył do grona największych łódzkich fabrykantów, zaczęła nabierać rozpędu pod koniec lat 80. XIX wieku. W tym czasie Rosenblatt kupił rozległe tereny w kwartale obecnych ulic: Gdańskiej, Radwańskiej, al. Politechniki i Żwirki.

Pod ówczesnym adresem Karola 36 (dzisiaj Żwirki 36) wystawiono okazałe obiekty przemysłowe.
Rozbudowywana fabryka posiadała przed I wojną światową przędzalnię cienką, odpadkową, tkalnię z 902 krosnami, drukarnię z czterema maszynami, garbarnię, bielnik, apreturę, maszynę do maceryzowania i warsztaty mechaniczne.

W 1892 roku fabryka została przekształcona w Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych S. Rosenblatt, którego większość akcji znalazła się w posiadaniu rodziny Szaji Rosenblatta, a on sam został prezesem Towarzystwa.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

Największy rozkwit przedsiębiorstwa przypadał na lata 1912-1913, mimo że poniosło ono dotkliwe straty podczas wielkiego pożaru w 1900 roku.
Fabryka produkowała tkaniny surowe, bielone, drukowane, farbowane, kołdry, chustki i przędzę bawełnianą. Towary sprzedawano na rynku krajowym i rosyjskim.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

Pomimo, że w czasie I wojny wskutek rabunkowej gospodarki okupantów niemieckich fabryka została poważnie zdewastowana, pozbawiona surowców i częściowo wyposażenia, już w 1921 roku produkcja dorównała przedwojennej. Wobec utraty rosyjskiego rynku zbytu towary kierowano do krajów nadbałtyckich. Późniejsze trudności ze znalezieniem odbiorców spowodowały załamanie produkcji i zadłużenie firmy, wobec czego Sąd Handlowy w Łodzi 8 lutego 1930 roku ogłosił jej upadłość.

Wykaz upadłości w łódzkim Sądzie Okręgowym

"Głos Kupiectwa", rok 1930.

Po spłacie najważniejszych wierzytelności firma powoli zaczęła wracać do równowagi dopiero pod koniec lat 30. Obecnie w budynku fabrycznym znajdują się zakłady Politechniki Łódzkiej.

Rosenblatt był współzałożycielem, członkiem i prezesem Łódzkiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu i wieloletnim jej prezesem -

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

- dyrektorem Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi,

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1919.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

- członkiem Rady Nadzorczej Banku Handlowego, Zgromadzenia Kupców m. Łodzi, prezesem honorowym Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności -

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1919.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

- był członkiem Dozoru Bożniczego (w latach 1884-1892), inicjatorem budowy Szkoły Rzemiosł „Talmud-Tory” przy ulicy Średniej (dziś ulica Pomorska) 46/48, prezesem i kuratorem Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Niesienia Pomocy Głuchoniemym „Ezras Ilmim”, członkiem zarządu Domu Ubogich, Gminy Żydowskiej i Komitetu Synagogi.

Jednodniówka "Dzień ubogich w Łodzi", 17 września 1911 roku.

Łódź, ulica Pomorska 46/48. Gmach dawnej Żydowskiej Szkoły Rzemiosł „Talmud-Thora”, obecnie mieści Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego (historia miejsca TUTAJ)

Szaja Rosenblatt gromadził dzieła sztuki; posiadał obrazy Szymona Czechowicza, Juliana Fałata, Jana Matejki, Maurycego Trębacza, Benjamina Vautiera.

Zmarł 30 grudnia 1921 roku i został pochowany na cmentarzu przy ulicy Brackiej w Łodzi.

"Głos Polski", rok 1922.

Z małżeństwa z Rozalią (Rywką) z Laseckich miał trzech synów: Dawida (kupca), Arona Józefa (kupca) i Salomona Majera.

"Rozwój", rok 1900.

W kamienicy Szaji Rosenblatta, z wejściem w narożniku Piotrkowskiej i Benedykta (dzisiaj 6 Sierpnia), działał skład win i towarów kolonialnych "A. Stępkowski". Była to filia sklepu Antoniego Stępkowskiego na pl. Teatralnym w Warszawie.

"Rozwój", rok 1900.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Łodzianin", rok 1900.

Antoni Stępkowski (1831-1889) - był kupcem i restauratorem. W Warszawie zamieszkał w 1849 roku i początkowo otworzył sklep winno-korzenny przy ulicy Długiej, który przeniósł w 1858 roku do pustego lokalu przy ulicy Wierzbowej 9 (dawnej kamienicy Dmuszewskiego). Wkrótce w stolicy uruchomił też restaurację "U Stępowskiego". Lokal, popularnie zwany "u Stępka", cieszył się znaczną sławą. W 1886 roku w swoich "Kronikach" Bolesław Prus wspominał podawany tam wyborny kawior i szparagi po polsku, które "rzeźwiły się >>reńskim musującym<<". Zachowało się także wspomnienie z wizyty księcia Walii (późniejszego króla Edwarda VII), zachwyconego serwowanym "u Stępka" śliwkowym puddingiem...

"Łodzianin", rok 1900.

"Łodzianka", kalendarz humorystyczny, rok 1903

Antoni Stępkowski posiadał również elegancką restaurację w Łodzi, mieściła się przy Piotrkowskiej 74, przy Pasażu Meyera (dzisiaj ul. St. Moniuszki)

Fotografia przedstawia siedzibę Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych "Ludwik Geyer" mieszczącą się na rogu ulicy Piotrkowskiej i Pasażu Meyera. W budynku do przełomu XIX i XX wieku funkcjonował wykwintny skład win i towarów kolonialnych oraz elegancka restauracja Antoniego Stępkowskiego. Od końca XIX wieku budynek jest siedzibą banku. Fotografia pochodzi z wydanego w 1896 roku albumu Bronisława Wilkoszewskiego "Widoki m. Łodzi".

"Rozwój", rok 1901.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

"Rozwój", rok 1903.

W 1905 roku firmę Antoniego Stępkowkiego zakupił i prowadził S. Bielecki.

"Rozwój", rok 1905.

Na przełomie XIX i XX wieku mieściła się tutaj hurtownia i sklep z wyrobami tytoniowymi Symchy Reismana.

"Rozwój", rok 1897.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

W okresie międzywojennym działał pod tym adresem skład fabryki Chila Majera Pika.

Księga adresowa m. Łodzi i woj. łódzkiego 1937-1939.

Księga adresowa, rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1938.

Produkcja była zlokalizowana pod obecnym adresem: Karolewska 38/40.

Obiekty fabryczne przy Szosie Karolewskiej 816 (dzisiaj Karolewska 38/40), ówczesnej drodze prowadzącej do wsi Karolew w gminie Brus, zostały zbudowane na początku lat 90. XIX wieku przez Leona Plichala i Włodzimierza Matiatko.

Informator handlowo-Przemysłowy, rok 1910.

Na początku drugiej dekady XX wieku nieruchomość przeszła w ręce Stanisława Findeisena.
Po I wojnie światowej fabrykę przy Karolewskiej kupił Chil Majer Pik. Przy produkcji materiałów na damskie suknie i palta pracowało w połowie lat 30. 200 robotników. Przedsiębiorstwo Chila Majera Pika funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej.

Wracamy na Piotrkowską 65. Na początku XX wieku mieścił się tutaj magazyn towarów bławatnych Stanisława Brünera.

"Goniec Łódzki", rok 1905.

"Rozwój", rok 1905.

"Rozwój", rok 1908.

W okresie międzywojennym łodzianie przy Piotrkowskiej 65 chętnie odwiedzali cukiernię "Eryk".

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

Jeszcze przed I wojną światową mieścił się tutaj skład płótna i bielizny firmy Endweiss (Endwajs) i Kott, która przetrwała wojnę, zmienił się tylko współwłaściciel (po 1918 roku był nim niejaki Kacewicz).

"Rozwój", rok 1911.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1911.

Kalendarz Informator, rok 1923.

Od lat 30. ubiegłego stulecia przy Piotrkowskiej 65 miało swoją siedzibę biuro podróży "Orbis".

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1935.

Również po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Księga adresowa, rok 1947.

... na zakończenie jeszcze kilka reklam, które odnalazł baedeker w łódzkiej prasie:

"Dziennik Łódzki", rok 1885.

(dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej; nr. 777, dzisiaj 65)

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

...po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

źródła:
Anna Rynkowska. Ulica Piotrkowska.
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Historia ulicy Piotrkowskiej w Łodzi (piotrkowska-nr.pl)
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga Fabryk Łodzi.
Sławomir Krajewski, Jacek Kusiński. UlicaPiotrkowska. Spacer pierwszy.
Polska Niezwykła http://www.polskaniezwykla.pl/

🌞 ... i zdjęcie wykonane latem: