baedeker łódzki: Nauka, kultura i wypoczynek dla mas – Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR) w Łodzi.

środa, 1 lutego 2023

Nauka, kultura i wypoczynek dla mas – Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR) w Łodzi.

W 1921 roku w odrodzonym państwie polskim odbył się Pierwszy Powszechny Spis Ludności.

Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego, rok 1921.

Jednym z badanych obszarów był poziom wykształcenia, w tym umiejętność czytania i pisania.

Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku: mieszkania, ludność, stosunki zawodowe; województwo łódzkie.

Spis ujawnił, że liczba analfabetów powyżej 10. roku życia stanowiła 33 procent ogółu ludności. Co trzeci mieszkaniec II Rzeczpospolitej nie umiał czytać i pisać, a grupą najbardziej dotkniętą tym zjawiskiem byli robotnicy i chłopi. Dlatego też znaczna część instytucji i organizacji zajmujących się oświatą dorosłych rozpoczęła działania właśnie w tych środowiskach, rozbudzając zainteresowanie kształceniem się, kulturą oraz organizując wypoczynek.

Przeczytaj w baedekerze:

Spis Powszechny w 1921 roku, czyli... łodzianie policzeni. (baedekerlodz.blogspot.com)

(źródło fotografii: lewicowo.pl)

W 1922 roku z inicjatywy Ignacego Daszyńskiego, polityka, posła, marszałka Sejmu i publicysty, Rada Naczelna Polskiej Partii Socjalistycznej powołała do życia Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Celem organizacji było

szerzenie wśród najszerszych mas czystej i stosowanej nauki i sztuki, oraz popieranie wychowania fizycznego.

Ignacy Ewaryst Daszyński (1866-1936)

- polityk socjalistyczny, współzałożyciel i lider Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (1890-1919), poseł do Uzby Posłów Rady Państwa Przedlitawii (1897-1918), działacz niepodległosciowy, premier rządu lubelskiego (1918), wicepremier w Rządzie Obrony Narodowej (1920-1921), wieloletni członek i przedodniczący Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej, inicjator i przewodniczący Zarządu Głównego Towarzystwa Robotniczego (1923-1936), marszałek Sejmu (1928-1930), jeden z załozycieli Centrolewu (1929), honorowy przewodniczący PPS (1934), publicysta, pisarz polityczny.

(źródło fotografii: wikipedia.pl)

W zarządzie Towarzystwa, oprócz Ignacego Daszyńskiego, znalazł się Bolesław Limanowski (historyk, socjolog, polityk, działacz socjalistyczny i niepodległościowy), Stefan Kopciński (lekarz neurolog i psychiatra, społecznik, polityk związany z ruchem robotniczym), Tadeusz Hołówko (polityk, działacz państwowy, publicysta, działacz ruchu prometejskiego) i Zygmunt Piotrowski (działacz polityczny i społeczny, poseł na Sejm, historyk).

Stefan Kopciński (1878-1934)

- polski lekarz neurolog i psychiatra, społecznik i polityk, związany z ruchem robotniczym.

Przeczytaj w baedekerze:

Łódź w roku 1919 - obowiązek powszechnego nauczania. (baedekerlodz.blogspot.com)

Posiedzenie Sejmu, rok 1930.

Posłowie i senatorowie udający się na posiedzenie Sejmu.

Widoczni senator Stefan Kopciński (pierwszy z lewej) i marszałek Sejmu Ignacy Daszyński (drugi z lewej). Zbiory NAC.

"Łodzianin", organ PPS, rok 1924.

Towarzystwo TUR prowadziło cały wachlarz działań służących samokształceniu, dawało biednym i niewykształconym grupom społecznym możliwość kontaktu z kulturą i sztuką, a także stwarzało warunki do uprawiania sportu i rekreacji.

"Łodzianin", rok 1924.

Już po roku w ramach Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego działało ponad 40 oddziałów, zrzeszających około 4000 płacących składki członków. Liczba uczestników odczytów, kursów i innych form nauki i wypoczynku była wielokrotnie wyższa. W 1928 roku Towarzystwo liczyło już 200 oddziałów rozsianych po całej Polsce.

"Łodzianin", rok 1926.

Wiosną 1923 roku z inicjatywy PPS założono Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych (TUR) w Łodzi, które w następnych latach odegrało znaczną rolę na polu upowszechniania oświaty i kultury wśród robotników.

"Łodzianin", rok 1926.

Główna siedziba łódzkiego oddziału TUR mieściła się przy ulicy Narutowicza 50.

"Łodzianin", rok 1929.

Organizacja ta rozwinęła się ożywioną działalność oświatową i kulturalno-rozrywkową.

Teatr Robotniczy Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.

Członkowie Teatru Robotniczego TUR po spektaklu pt. "Królowa przedmieścia".

(zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)

TUR organizował przedstawienia teatralne, koncerty, poranki artystyczne, odczyty. Wiele działań TUR związanych było z teatrem, dotychczas zarezerwowanym raczej dla mieszczańskiej, inteligenckiej i zamożniejszej części społeczeństwa. Starano się umożliwiać zarówno obecność na widowni, poprzez rozprowadzanie tanich biletów na przedstawienia teatrów zawodowych, jak i na deskach sceny, organizując teatry amatorskie.

"Łodzianin", rok 1926.

Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego rozwijało amatorski ruch artystyczny. Organizowano chóry, zespoły muzyczne, sekcje dramatyczno-recytatorskie, w których występowała uzdolniona młodzież robotnicza, a nawet chłopska. Rozbudzano w młodzieży zainteresowanie literaturą i sztuką, urządzając wieczory literackie.

"Łodzianin", rok 1929.

Przy Towarzystwie Łódzkim istniał chór, a także dosyć zasobna biblioteka.

"Łodzianin", rok 1931.

"Łodzianin", rok 1929.

W II Rzeczpospolitej książka kosztowała na ogół więcej niż 1 zł. Młody robotnik mógł przeciętnie zarobić kilkanaście złotych tygodniowo. Wygospodarowanie z tej kwoty wydatków na zakup książek było często niemożliwe. Barierą dla wielu potencjalnych czytelników były także opłaty pobierane przez publiczne biblioteki – np. w Warszawie pobierano zazwyczaj 50 groszy wpisowego i 1 zł opłaty miesięcznej. W prowadzonych przez TUR bibliotekach opłaty te były niższe, obowiązywał też system zniżek dla członków organizacji. Ze skromnych środków pochodzących z niewysokich opłat abonamentowych kompletowano księgozbiory. I tak np. biblioteka oddziału warszawskiego TUR liczyła w 1925 roku 4000 woluminów, na łódzkim Widzewie – 1872 woluminy. Według danych z 1929 roku TUR prowadził 86 bibliotek publicznych i 54 czytelnie na terenie całego kraju.

"Łodzianin", rok 1929.

"Łodzianin", rok 1931.

Bardzo popularna była nauka języka esperanto.

"Łodzianin", rok 1930.

Turystyka i sport cieszyły się popularnością zwłaszcza wśród członków i członkiń Organizacji Młodzieży TUR. W prawie każdym kole istniała sekcja wycieczkowa i turystyczna lub krajoznawcza.

"Łodzianin", rok 1930.

Organizowane były wycieczki jednodniowe, dwudniowe (od soboty popołudniu do niedzieli wieczorem) i dłuższe, a także obozy wędrowne. Własnymi siłami budowano kajaki, sporządzano narty, szyto namioty. Wśród młodzieży robotniczej podobną działalność prowadziły koła młodzieży, a od 1926 roku Organizacja Młodzieżowa (OM TUR).

Drużyna pikarska klubu sportowego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR) w Zakopanem.

(zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)

Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (TUR).

TUR – socjalistyczna organizacja oświatowo-kulturalna, działająca w latach 1923–1948;

odnowiona w 2001 roku.

"Łodzianin", rok 1929.

Najwyższą władzą TUR był Zjazd (do 1939 roku odbyło się osiem zjazdów), który wybierał Zarząd Główny, Komisję Rewizyjną i Sąd TUR.

Zjazd Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w Warszawie, listopad 1924 rok. Widoczni m.in. (w centralnej części fotografii): Bolesław Limanowski, Ignacy Daszyński, Kazimierz Czapiński, Feliks Perl, Stanisław Posner.

"Łodzianin", rok 1929.

"Łodzianin", rok 1932.

Podstawową jednostką był Oddział TUR kierowany przez Zarząd. Oddziały mogły tworzyć Okręgi TUR. W Zarządzie Głównym TUR istniał Sekretariat Generalny oraz komisje problemowe i sekcje. Organizacjami autonomicznymi w ramach TUR były Czerwone Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.

Czerwone Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.

Data założenia: 2 lutego 1926, zakończenie działalności: wrzesień 1939.

Czerwone Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, w skrócie Czerwone Harcerstwo – to działająca w latach 1926-1939 lewicowa organizacja młodzieżowa, częściowo stosująca metody organizacji harcerskiej - organizowała działalność kulturalną i sportową, nastawiona antyklerykalnie, zwalczająca antysemityzm.

Organizacja powstała z inicjatywy Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Czerwone Harcerstwo zrzeszało chłopców i dziewczęta od 12. do 16. roku życia, następnie wychowankowie przechodzili do Organizacji Młodzieżowej TUR, PPS lub innych organizacji związkowych, bądź politycznych. Organizacja miała na celu wychowanie młodzieży w duchu socjalizmu i równości społecznej.

Członkowie organizacji brali udział w akcjach politycznych lewicy (m.in. na rzecz Czerwonej Hiszpanii). Współpracowali z Robotniczym Towarzystwem Przyjaciół Dzieci i żydowską organizacją dziecięcą Skiff.

"Łodzianin", rok 1927.

Czerwone Harcerstwo działało głównie w środowiskach robotniczych. Stosowało metody wychowawczo-oświatowe wzorowane na ZHP, lecz mocno odbiegało od skautowego pierwowzoru. Działacze czerwonoharcerscy stawiali sobie za cel wychowanie młodzieży w duchu ideałów proletariackich. Starano się wyrobić u młodzieży poszanowanie dla praw człowieka, gotowość służenia interesom klas uciskanych, poczucie sprawiedliwości, chęć niesienia pomocy słabszym oraz klasową solidarność i własną sprawność fizyczną.

Zawołaniem „Czerwonych Harcerzy” było hasło „Bądź Gotów!”, (zamiast Czuwaj!), przypominające o konieczności stałej gotowości do walki o sprawę proletariatu.

Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.

OM TUR – to organizacja młodzieżowa Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego związanego z Polską Partią Socjalistyczną, działająca w latach 1926-1936 i 1944-1948; w 1948 roku została wcielona do Związku Młodzieży Polskiej.

W kwietniu 1923 Zarząd Główny Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w uzgodnieniu z Centralnym Komitetem Wykonawczym PPS powołał do życia Centralny Wydział Młodzieży TUR. W skład wydziału weszli przedstawiciele Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, Związku Polskiej Młodzieży Robotniczej „Siła”.

Przewodniczącym Centralnego Wydziału został Wacław Bruner. Od 1925 roku wydział rozpoczął wydawanie pisma „Głos Młodzieży Robotniczej”. W ramach wydziału powstało w kraju siedemnaście Kół Młodzieży TUR. Przy koła powstawały jako sekcje robotnicze gromady harcerskie, które później wyodrębniły się w odrębną organizację Czerwone Harcerstwo TUR.

"TUR-owiec opozycjonista", jednodniówka z 1932 roku.

15 sierpnia 1938 roku TUR liczył 209 oddziałów, zrzeszając ok. 10 tysięcy członków. TUR funkcjonował również na terenie Francji gdzie posiadał ok. 100 kół i 2,5 tysięcy członków.

"Głos Robotniczy", rok 1946.

Działalność Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego została przerwana przez II wojnę światową, ale już pod koniec 1944 roku wznowiono aktywność.

"Kuźnica", rok 1947.

"Kurier Popularny", rok 1946.

W latach 1945–1948 TUR wydawało miesięcznik „Wiedza i Życie”.

Okładka miesięcznika „Wiedza i Życie” z grudnia 1926 roku, rok I, zeszyt 10.

Tytuł "Wiedza i Życie", został użyty po raz pierwszy przez socjalistę Tadeusza Rechniewskiego dla wydawanej od 11 września 1910 roku w Wilnie jednodniówki popularyzującej wiedzę, natomiast ilustrowany miesięxznik pod tym tytułem zaczął ukazywać się w marcu 1926 roku, dzięki inicjatywie Janusza Jędrzejewicza, oficera WP i nauczyciela mamtematyki. W 1931 roku Jędrzjewicz zaangażował się w politykę, a wydawanie "Wiedzy i Życia" przejął Zawiązek Nauczycielstwa Polskiego, zmieniając profil pisma na humanistyczny i publikując głównie artykuły z obszaru kultury i oświaty. Po wojnie tytuł był wydawany przez Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, a od 1950 roku przez Towarzystwo Wiedzy Powszechnej.

"Głos Robotniczy", rok 1946.

Trzy lata po zakończeniu wojny TUR liczyło 197 oddziałów, prowadziło 2 teatry zawodowe, Wyższą Szkołę Nauk Społecznych w Krakowie, 281 placówek oświatowych, w tym 18 szkół pracy społecznej i 68 uniwersytetów powszechnych. Działały kursy korespondencyjne, poradnictwo samokształceniowe i sieć ruchomych bibliotek. W 1948 roku Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego połączyło się z powstałym w 1945 roku Towarzystwem Uniwersytetów Ludowych RP, a w 1950 organizację przekształcono w działające do dzisiaj Towarzystwo Wiedzy Powszechnej.

"Głos Kaliski", rok 1948.

W 2001 roku TUR został reaktywowany z siedzibą w Poznaniu. Prezesem Zarządu Głównego jest Jan Turski. Działa (zarejestrowany odrębnie) Zarząd Wojewódzki im. Lidii i Adama Ciołkoszów w Krakowie (przewodniczący dr Andrzej Gajzler), który prowadzi Policealną Szkołę Zawodową TUR im. A. i L. Ciołkoszów w Krakowie oraz Ośrodek Kształcenia Ustawicznego TUR.

"Głos Tomaszowski", rok 1948.

Głównym zadaniem działalności oświatowej TUR było uzupełnienie słabo rozwiniętej sieci oświaty państwowej i samorządowej. Towarzystwo organizowało różnego rodzaju kursy, które dostępne były dla wszystkich, bez względu na wiek i wykształcenie. Oferowały zarówno zdobycie umiejętności zawodowych (buchalteria, pisanie na maszynie, stenografia, kursy kroju i szycia i wiele innych), wiedzy ogólnokształcącej (np. historia Polski, arytmetyka, geografia, historia literatury polskiej, filozofia, łacina), jak i wiedzy praktycznej (kursy gotowania, prania, żywienia, higieny osobistej młodej matki i gospodyni, czy rolnicze). Organizowane były odczyty i wykłady, obejmujące różne dziedziny wiedzy. „O stosunkach społecznych w Polsce od w. 16 do chwili obecnej”, „położenie gospodarcze Polski”, „Polska współczesna”, „ustawodawstwo RP”, „nauka o Polsce”, „zasady socjalizmu", „historia socjalizmu polskiego”, „higiena i zdrowie”, „radiotelegrafia i telefonia”, „literatura dramatyczna”, „literatura polityczna” – to tylko niektóre z tematów proponowanych przez TUR spotkań i dyskusji.

"Łodzianin", rok 1929.

"Łodzianin", rok 1930.

"Łodzianin", rok 1931

Rok 1918 przyniósł Polsce niepodległość i unaocznił, jak dotkliwe straty spowodowały zabory i I wojna światowa. Odbudowa zdewastowanej polskiej oświaty stała się jednym z celów zarówno instytucji odrodzonego państwa, jak i oddolnych inicjatyw polskiej inteligencji. Jedną z większych organizacji, które zajęły się w tamtym czasie edukacją i wypoczynkiem młodzieży i dorosłych, było Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego.

"Co czyni i do czego zmierza organizacja młodzieży TUR?", rok 1947.

(zbiory Polona)

STATUT TUR

Statut Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, rok 1937.

(zbiory Polona)

Źródła:
Wacław Pawlak. W rytmie fabrycznych syren. Łódź między wojnami.
Józef Fajkowski. Krótki zarys historii ruchu ludowego.
Zbigniew Szczygielski, Polska Partia Socjalistyczna i związane z nią organizacje w okresie II Rzeczypospolitej.
Władysław Góra. Refleksje nad historią Polski Ludowej.
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego – Wikipedia, wolna encyklopedia
Społeczny wehikuł czasu: nauka, kultura i wypoczynek dla mas – Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego- ngo.pl