baedeker łódzki: Pałac biskupi i kilka słów o dawnym Rynku Fabrycznym.

środa, 24 sierpnia 2022

Pałac biskupi i kilka słów o dawnym Rynku Fabrycznym.

W 1824 roku na polecenie prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego, Rajmunda Rembielińskiego, wzdłuż traktu prowadzącego z Łodzi do Piotrkowa wytyczono osadę tkacką Łódkę. Osada liczyła początkowo 115 placów. Oprócz nich Rembieliński polecił wydzielić obszerną parcelę położoną między ulicami Piotrkowską, Wólczańską, Czerwoną i Placową (dzisiaj ulica ks. Skorupki), którą przeznaczył dla własnego użytkowania. Zamierzał wystawić na niej dom mieszkalny i założyć obszerny ogród, ale zdążył tylko wybudować drewnianą stajnię, wozownię, mieszkanie dla służby i fundamenty domu. Wybuch powstania listopadowego przekreślił na zawsze zamierzenia Rembielińskiego.

Rajmund Hiacynt Rembieliński

Przeczytaj w baedekerze:

W HOŁDZIE DLA RAJMUNDA REMBIELIŃSKIEGO (baedekerlodz.blogspot.com)

Wspomniany plac zarósł trawą i bujnym zielskiem. Pasły się tu krowy i kozy osadników. Wreszcie bezpańskim terenem zaopiekował się dzierżawca pobliskiego bielnika rządowego, Tytus Kopisch.

Przeczytaj w baedekerze:

BIELNIK KOPISCHA (baedekerlodz.blogspot.com)

Kopisch zaorał pastwisko i posiał na nim zboże. Wywołało to sprzeciw władz miejskich, które uważało się za prawowitego właściciela opuszczonego terenu. Po dłuższych targach na początku lat czterdziestych XIX wieku miasto odkupiło od Kopischa budynki znajdujące się na placu i założyło w nich jatki rzeźniczo-piekarskie dla mieszkańców osady Łódki.

W 1842 roku mieszkańcy zwrócili się do prezydenta miasta o urządzenie targów na placu, uzasadniając swą prośbę utrudnieniem zakupów z powodu znacznej odległości od najbliższego targowiska. Władze wyraziły na to zgodę i odtąd odbywały się tu targi w każdą środę. Z uwagi na położenie placu w fabrycznej dzielnicy miasta, zwano go Rynkiem Fabrycznym (dzisiaj plac Katedralny Jana Pawła II).

Rozległy rynek wkrótce uległ znacznemu pomniejszeniu, gdyż jego zachodnią część zabrano pod budowę szpitala powiatowego. Było to miejsce bardzo odległe zarówno od Starego jak i Nowego Miasta, ale wybrano je „dla świeżości powietrza”. Później dopiero spostrzeżono, że plac przeznaczony pod zabudowania szpitalne był dawnym torfowiskiem, leżącym w podmokłym wgłębieniu doliny Jasieni. Nie zmieniło to jednak decyzji władz i w 1845 roku stanął tu gmach szpitala.

Lata 1880-1885. Szpital miejski św. Aleksandra, pierwszy miejski szpital w Łodzi.

"Rozwój", rok 1921.

Obecnie w tym budynku po licznych przebudowach i rozbudowach mieści się Wyższe Seminarium Duchowne.

"Rozwój", rok 1900.

Lata 1940-1944. Seminarium Duchowne Archidiecezji Łódzkiej.

Przeczytaj w baedekerze:

WYŻSZE SEMINARIUM DUCHOWNE – DAWNY… SZPITAL POWIATOWY. (baedekerlodz.blogspot.com)

W tym samym czasie, kiedy budowano szpital, po wschodniej stronie Rynku Fabrycznego przy ulicy Piotrkowskiej 268 wystawiono podobno wówczas najładniejszy dom mieszkalny w Łodzi. Budynek stanął na parceli, którą Rembieliński przeznaczył na wybudowanie zajazdu i oberży przez jakiegoś „przyzwoitego ochotnika”. Zamiar ten na skutek wybuchu powstania listopadowego nie został zrealizowany. Działkę nabył farbiarz Karol Gebhardt i wystawił tu w 1844 roku dom mieszkalny, a nieco później na sąsiedniej parceli – jednopiętrowy murowany budynek fabryczny.

Piotrkowska 268, dom i drukarnia Leonarda Fesslera.

(źródło: piotrkowska-pl)

Posiadłość Gebhardta nabył w 1852 roku Leonard Fessler, drukarz perkali, który przywędrował do Łodzi z Pabianic. Nowy właściciel wprowadził różne przeróbki w wyglądzie budynków. Z czasem Fessler sprzedał posesję Karolowi Scheiblerowi.

Pałac Karola Scheiblera, Piotrkowska 268.

Scheibler zburzył budynek fabryczny i poszerzył dawną siedzibę Fesslera, dobudowując skrzydła i wieżyczkę. Przebudowa gmachu została zakończona w 1894 roku.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1899.

Wróćmy jednak na Fabryczny Rynek. W 1845 roku rynek został splantowany i wytyczono przy nim place budowlane, ale nie było chętnych na ich kupno. Istniejące tu jatki rzeźniczo-piekarskie zniszczały i w 1853 roku nie były już zdatne do użytku.

Rynek ożywiał się tylko w dni targowe. Wtedy na plac przed szpitalem zajeżdżały liczne chłopskie furki, wypełnione produktami wsi. Przedmiotem handlu były głównie płody rolne, nabiał, drób. Targowisko to wyspecjalizowało się w handlu słomą i sianem, stąd też zwano je niekiedy Słomianym Rynkiem. Dla potrzeb targowiska na placu od strony szpitala zbudowano studnię, z której korzystali także okoliczni mieszkańcy. Studnia została zasypana w 1938 roku.

"Tydzień", rok 1897.

W początkach XX wieku otoczenie Fabrycznego Rynku stanowiły przeważnie drewniane parkany, odgradzające puste parcele. Oprócz zachodniej ściany rynku, przy której stały budynki szpitalne, zabudowane były jedynie jego narożniki, przylegajace do ulicy Piotrkowskiej.

"Rozwój", rok 1902.

W prawym narożniku stał murowany parterowy domek, wzniesiony w 1838 roku (do dziś zachowany), będący w owym czasie własnością Scheiblerów.

Lewy narożnik rynku również zajmował murowany dom mieszkalny, sąsiadujący z piętrowym budynkiem fabrycznym Roberta Menke.

Parterowy budynek rodziny Scheiblerów.

Pusty plac, położony w samym środku fabrycznej dzielnicy miasta zainteresował władze kościelne, które właśnie poszukiwały terenu nadającego się pod budowę trzeciej świątyni katolickiej w Łodzi. W wyniku czynionych zabiegów wokół wystawienia kościoła na Fabrycznym Rynku, uzyskano zgodę władz miejskich na tę budowę. Położenie kamienia węgielnego nastąpiło w czerwcu 1901 roku.

"Rozwój", rok 1902.

Budowa kościoła postępowała jednak w ślimaczym tempie i mury ukończono dopiero w 1909 roku.

"Rozwój", rok 1910.

Piękna, neogotycka świątynia stanowiąca ozdobę fabrycznej dzielnicy, została ostatecznie oddana parafianom w 1912 roku.

"Rozwój", rok 1912.

W latach 1912-1916 trwały prace przy wznoszeniu wieży kościelnej, która miała osiągnąć ponad sto metrów wysokości. Później budowę przerwano, gdyż fundamenty osadzone w torfiastym podłożu nie wytrzymywały wielkiego ciężaru i w murach pojawiły się pęknięcia. Po I wojnie światowej architekt łódzki, Józef Kaban, zaprojektował stosunkowo lekką górną konstrukcję wieży, zaniżając przy tym jej wysokość. Budowa według tego projektu została dokończona w 1927 roku.

W 1921 roku kościół św. Stanisława Kostki na Fabrycznym Rynku podniesiono do godności katedry. Wydarzenie to upamiętniły władze miasta, zmieniając nazwę rynku na plac Katedralny (dzisiaj plac Katedralny Jana Pawła II).

Przeczytaj w baedekerze:

ŁÓDZKA ARCHIKATEDRA (baedekerlodz.blogspot.com)

Jeszcze w czasie budowy kościoła na placu wokół świątyni założono zieleniec z parkanem o żelaznych sztachetach i na podmurowaniu. W okresie międzywojennym ogrodzenie zostało zburzone, wycięto krzewy, a na oczyszczonym terenie posadzono topole włoskie i lipy oraz urządzono trawniki i rabaty kwiatowe.

Wzniesienie katedry na fabrycznym Rynku nie tylko odmieniło nazwę placu, ale także przyspieszyło zabudowę jego otoczenia. Dawny gmach szpitalny, zajęty przez Seminarium Duchowne, uległ znacznej rozbudowie, gdyż nie wystarczał na potrzeby Seminarium.

"Rozwój", rok 1919.

W latach międzywojennych północną stronę placu Katedralnego zamknęły budynki kurii biskupiej.

Budynek Kurii w stanie surowym, rok 1924.

(zbiory NAC)

Pałac biskupi – siedziba kurii biskupiej w Łodzi oraz dom mieszkalny dla księży, ulica ks. Skorupki 1. Budynek jest wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków.

Pierwszą siedzibą Kurii był budynek przy ulicy Piotrkowskiej 102, który udostępniła rodzina Heinzlów.

Pałac Juliusza Heinzla przy ul. Piotrkowskiej 104 (ok. 1880). Obecnie siedziba Urzędu Miasta i Urzędu Wojewódzkiego - neorenesansowy pałac miejski wzorowany na pracach Gottfrieda Sempera, pierwsza tego typu rezydencja w Łodzi.

W 1921 roku architekt Józef Kaban na zlecenie biskupa Wincentego Tymienieckiego przygotował projekt reprezentacyjnej siedziby dla kurii.

Józef Kaban (od 1945 roku Józef Kaban-Korski) - architekt

Przeczytaj w baedekerze:

Józef Kaban - architekt Łodzi okresu międzywojennego. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego, rok 1925.

Pałac biskupi, rok 1928.

Nowy budynek, położony w sąsiedztwie Katedry na placu pozyskanym od rodziny Scheiblerów, zaczęto użytkować jesienią 1924 roku. Wtedy przeprowadzono do nowego budynku wszystkie urzędy kurii.

Pałac biskupi, ok. 1930.

Gmach potocznie zwany "pałacem biskupim" charakteryzuje się czterokolumnowym portykiem zwieńczonym trójkątnym naczółkiem oraz gładką attyką.

Fasadę ożywiają narożne ryzality, wydatne gzymsy i niewielkie balkony.

Ulica, przy której znajduje się gmach pierwotnie nazywała się Placową, dopiero około 1930 roku otrzymała imię ks. Ignacego Skorupki.

Pałac biskupi, lata 30. XX wieku. Fot. Włodzimierz Pfeiffer

(archiwum Włodzimierza Pfeiffera)

W 1951 roku nazwa ulicy została zmieniona na Stanisława Worcella (okresie II wojny światowej Albert-Breyer Strasse), a od 1990 roku znowu stała się ulicą ks. Skorupki.

Pałac biskupi, lata 1947-1950.

W czasie swojej wizyty 13 czerwca 1987 w Łodzi pałac odwiedził Jan Paweł II, gdzie spotkał się z urzędnikami kurii. W pałacu odbył się wówczas uroczysty obiad.

Pałac biskupi, lata 50/60. XX wieku. Fot. Mieczysław Płażewski

(zbiory Muzeum Miasta Łodzi)

Diecezja łódzka powstała 10 grudnia 1921 roku, wraz z ogłoszeniem bulli Christi Domini papieża Benedykta XV, która ją powołała do istnienia.

Powstała z trzech już istniejących: diecezji gnieźnieńskiej, diecezji włocławskiej oraz archidiecezji warszawskiej, a w skład weszło 5 dekanatów, 67 parafii, 126 księży i ponad 500 tysięcy wiernych.

Pierwszym biskupem łódzkim został proboszcz i budowniczy kościoła św. Stanisława Kostki – ks. prał. Wincenty Tymieniecki.

Wincenty Tymieniecki (1871-1934)

- biskup diecezjalny łódzki w latach 1921-1934.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1931.

To on organizował życie kościelne nowopowstałej diecezji obierając za jej patrona Św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. Powołał do istnienia Kurię Biskupią oraz Wyższe Seminarium Duchowne, które swoją siedzibę znalazło w dawnym szpitalu św. Aleksandra znajdującym się tuż za świątynią katedralną. Biskup Wincenty zapisał się w pamięci łodzian jako człowiek pełen wrażliwości na ludzką biedę duchową i materialną. Powołał komitet Pomocy dla Najbiedniejszych „Doraźny Posiłek”, Komitet do spraw Bezrobocia w Łodzi, a także Towarzystwo Kultury Religijnej. Pomocą w dziele tworzenia nowych struktur diecezji biskupowi ordynariuszowi służył pomocą bp. Kazimierz Tomczak – konsekrowany na biskupa pomocniczego 25 lutego 1927 roku.

Kazimierz Tomczak

- biskup pomocniczy łódzki w latach 1927-1967.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1937.

Po śmierci pierwszego biskupa łódzkiego władzę w diecezji przejmuje dotychczasowy ordynariusz diecezji sandomierskiej – ksiądz biskup Włodzimierz Jasiński, którzy swoją sakrę biskupią przyjął w katedrze łódzkiej 5 października 1930 roku.

Włodzimierz Bronisław Jasiński (1873-1965)

- rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Łodzi w latach 1926-1930, biskup diecezjalny sandomierski w latach 1930-1934, biskup diecezjalny łódzki w latach 1935-1946.

"Hasło Łódzkie", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1934.

"Republika", rok 1935.

Posługa bpa Jasińskiego przypadła na czas działań wojennych, kiedy to wielu księży i zakonników wywieziono do obozów koncentracyjnych (w tym do Dachau), gdzie ponieśli śmierć męczeńską. W latach 1939-1945 zginęło 155 duchownych diecezji łódzkiej. Ten trudny czas spowodował że bp Jasiński poprosił Ojca Świętego o łaskę złożenia urzędu ordynariusza diecezji, a uzyskawszy ją zamieszkał w klasztorze oo. Redemptorystów w Tuchowie.

Michał Klepacz (1893-1967)

- biskup diecezjalny łódzki w latach 1947-1967, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski w latach 1953-1956.

"Kurier Popularny", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

20 grudnia 1946 roku Łódź otrzymuje nowego pasterza, którym jest ks. Michał Klepacz konsekrowany na biskupa w kościele farnym w Białymstoku przez prymasa Polski Augusta kardynała Hlonda. Za czasów pontyfikatu bpa Klepacza odbyły się obrady I Synodu Diecezji Łódzkiej, uroczystości Millenium Chrztu Polski, powstało 12 nowych parafii oraz konsekrowano trzech biskupów pomocniczych – ks. bpa Jana Fondalińskiego (8 IX 1957), bpa Jana Kulika (4 X 1959) oraz bpa Bohdana Bejze (1 IX 1963) – najmłodszego Ojca Soboru Watykańskiego II. Biskup Michał Klepacz odegrał także ważną rolę w historii Kościoła Polskiego, kiedy został przewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski w okresie uwięzienia prymasa Polski Stefana kardynała Wyszyńskiego.

Jan Wawrzyniec Kulik (1918-1995)

- doktor prawa kanonicznego, biskup pomocniczy łódzki w latach 1959-1993, od 1993 roku biskup pomocniczy senior archidiecezji łódzkiej.

Po śmierci biskupa Klepacza (27 I 1967) rządy w diecezji przejmuje wikariusz kapitulny – bp Jan Kulik, który pełni tę funkcję do 29 października1968 roku, kiedy to Ojciec Święty mianuje ordynariuszem łódzkim księdza krakowskiego – ks. Józefa Rozwadowskiego.

Józef Rozwadowski (1909-1996)

- doktor nauk teologicznych, biskup diecezjalny łódzki w latach 1968-1986, od 1986 roku biskup senior archidiecezji łódzkiej.

Po konsekracji biskupiej, która miała miejsce 24 listopada 1968 na Jasnej Górze, a której przewodniczył kardynał Karol Wojtyła, ksiądz biskup Józef Rozwadowski rozpoczął 18-letnią posługę w diecezji, w czasie której odbyła się peregrynacja obrazu Matki Bożej Częstochowskiej we wszystkich parafiach diecezji, erygowano 26 parafii oraz konsekrowano nowego biskupa pomocniczego – ks. Władysława Ziółka (4 V 1980) dotychczasowego kanclerza kurii. Po uzyskaniu wieku emerytalnego biskup pozostał w diecezji, aż do swojej śmierci.

Władysław Ziółek (ur. 1935)

- doktor prawa kanonicznego, biskup pomocniczy łódzki w latach 1980-1986, biskup diecezjalny łódzki w latach 1986-2012 (w latach 1992-2004 arcybiskup łódzki, od 2004 roku arcybiskup metropolita łódzki), od 2012 arcybiskup senior archidiecezji łódzkiej.

Czwartym ordynariuszem Kościoła Łódzkiego został mianowany – przez papieża Jana Pawła II (24 I 1986) - dotychczasowy łódzki biskup pomocniczy – ks. bp Władysław Ziółek, który pełnił swoją posługę przez 26 lat. Wśród najważniejszych wydarzeń tego czasu należy wymienić: historyczną wizytę Jana Pawła II w Łodzi (13 VI 1987), ustanowienie Archidiecezji Łódzkiej - podległej bezpośrednio Stolicy Apostolskiej (25 III 1992) oraz utworzenie Metropolii Łódzkiej z diecezją sufragalną – diecezją łowicką (24 II 2004) – tym samym arcybiskup Władysław został pierwszym metropolitą łódzkim otrzymując paliusz z rąk papieża Jana Pawła II. Na przestrzeni tych lat konsekrowano dwóch biskupów pomocniczych: ks. bpa Adama Lepę (2 I 1988) oraz ks. bpa Ireneusza Pękalskiego (8 I 200). Arcybiskup Ziółek powołał do istnienia 64 parafie oraz przywrócił tytuły kolegiackie dwu świątyniom (w Wolborzu i Łasku) – tworząc przy nich kapituły. Po uzyskaniu wieku emerytalnego papież Benedykt XVI mianował abp Ziółka administratorem apostolskim archidiecezji łódzkiej.

Marek Jędraszewski (ur. 1949)

- profesor nauk teologicznych, biskup pomocniczy poznański w latach 1997-2012, arcybiskup metropolita łódzki w latach 2012-2017, zastępca przewodniczacego Konferencji Episkopatu Polski od 2014 roku, arcybiskup metropolita krakowski od 2017 roku.

11 czerwca 2012 roku Ojciec Święty mianował bpa Marka Jędraszewskiego – biskupa pomocniczego diecezji poznańskiej nowym arcybiskupem metropolitą łódzkim. W czasie tej czteroletniej posługi abp Jędraszewski spotykał się z wiernymi co miesiąc na tzw. „Dialogach w katedrze”, w lutym 2013 roku zainaugurował wielkopostną pielgrzymkę do kościołów stacyjnych, a w lipcu 2016 roku zorganizował się w Łodzi diecezjalne przygotowanie do 31. Światowych Dni Młodzieży w Krakowie. Szczególnym momentem w historii diecezji były święcenia biskupie ks. prałata Konrada Krajewskiego, które 17 września 2013 roku przyjął bazylice św. Piotra. Z nominacji Ojca Świętego Franciszka objął także urząd Jałmużnika Papieskiego. W tym czasie do episkopatu archidiecezji łódzkiej dołączył dotychczasowy rektor WSD ks. dr Marek Marczak, którego konsekracja odbyła się w katedrze łódzkiej 11 IV 2015 roku. W uroczystość Niepokalanego Poczęcia N.M.P. 2016 roku decyzją papieża Franciszka abp Marek Jędraszewski został mianowany arcybiskupem metropolitą krakowskim. W czasie blisko ośmiomiesięcznego sede vacante administratorem diecezji był bp. Marek Marczak.

Grzegorz Wojciech Ryś (ur. 1964)

- doktor habilitowany nauk humanistycznych specjalizujacy się w historii Kościoła, rektor Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji Krakowskiej w latach 2007-2011, biskup pomocniczy krakowski w larach 2011-2017, arcybiskup metropolita łódzki od 2017 roku, administrator apostolski diecezji kaliskiej w latach 2020-2021.

W czasie 100-letniej historii diecezji łódzkiej siódmym jej ordynariuszem został bp Grzegorz Ryś – dotychczasowy biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej, a decyzję papieską podano do wiadomości 14 września 2017 roku. W ramach przygotowań do obchodów 100-lecia diecezji, zainaugurował zwołany przez poprzednika IV Synod Duszpasterski poświęcony młodzieży, rodzinie i parafii (2018–2021). W 2019 roku powołał do życia Ośrodek Formacji Diakonów Stałych, Szkołę Katechistów, a także Międzynarodowe Diecezjalne Seminarium Misyjne dla Nowej Ewangelizacji Redemptoris Mater. Od 2019 roku w Łodzi ma swoją siedzibę działające od 2014 roku w Krakowie Ogólnopolskie Seminarium dla Starszych Kandydatów do Święceń. Jest organizatorem corocznych trzydniowych rekolekcji dla duchowieństwa archidiecezji łódzkiej. To w czasie posługi abpa Rysia jako ordynariusza diecezji łódzkiej Ojciec Święty Franciszek wyniósł do godności kardynalskiej abp Konrada Krajewskiego (28 VI 2018) czyniąc go pierwszym kardynałem pochodzącym z Łodzi.

Dziś administracyjnie Kościół Łódzki to 27 dekanaty i 219 parafii, w których posługuje 570 duchownych inkardynowanych do diecezji oraz duchowieństwo zakonne z 16 męskich instytutów życia konsekrowanego. Na terenie diecezji znajdują się cztery seminaria duchowne: Wyższe Seminarium Duchowne w Łodzi (diecezjalne), Seminarium oo. Franciszkanów OFM conv., Międzynarodowe Diecezjalne Seminarium Misyjne dla Nowej Ewangelizacji Redemptoris Mater oraz Ogólnopolskie Seminarium dla Starszych Kandydatów do Święceń. Na przestrzeni 100 lat swojego istnienia diecezja łódzka miała 7 biskupów diecezjalnych, 7 biskupów pomocniczych i kardynała – posługującego w Watykanie. Obszar diecezji to blisko 5200 km2 zamieszkały przez 1430000 mieszkańców. Diecezją sufragalną metropolii łódzkiej jest diecezja łowicka.

Źródła:

Wacław Pawlak. Patrząc na starą fotografię.

Archidiecezja | Archidiecezja Łódzka (lodz.pl)

Z kart historii Diecezji Łódzkiej | Archidiecezja Łódzka (lodz.pl)

ks. Kazimierz Gabryel:Powstanie Diecezji Łódzkiej, [w:] „Łódzkie Studia Teologiczne”.

Aleksandra Ziółkowska. „Diecezja Łódzka i jej biskupi”.

Mieczysław Różański. „Kościelna przynależność administracyjna ziem diecezji łódzkiej”, [w:] „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”.

Diecezja łódzka. Struktura terytorialno-administracyjna i duchowieństwo, pod red. ks. Jana Wiktorowskiego.

Łódź. Dzieje miasta. t. 1, Do 1918 r., pod red. B. Baranowskiego, J. Fijałka.

Biskupi – Wincenty Tymieniecki, Kazimierz Tomczak, pod red. Ewy i Sławomira Zielkowskich, seria wydawnicza „Z dziejów Kościoła Łódzkiego”.

Przczytaj w baedekerze:

ŁÓDZKA ARCHIKATEDRA (baedekerlodz.blogspot.com)